Als we nu niets doen, heeft in 2040 meer dan 60 procent van de mensen overgewicht. Te veel buikvet kan chronische ontstekingen in het lichaam opleveren, die weer leiden tot allerlei ziektes zoals diabetes, kanker en depressie. Wetenschappers pleitten gisteren dan ook hartstochtelijk voor het afschaffen of verlagen van btw op groente en fruit. "Deze situatie is onhoudbaar", zegt Liesbeth van Rossum, internist-endocrinoloog en hoogleraar Obesitas aan het Erasmus MC. "Elke dag komen er nieuwe mensen bij die overgewicht hebben. Mensen met obesitas worden moeilijker behandelbaar bij ziektes; de zorgkosten lopen op en mensen zullen uitvallen in het arbeidsproces."
Een goedkope donut op elke hoek
Maatregelen zijn hoog nodig, bepleit zij. "Op elke hoek van de straat kun je een goedkope donut of een patatje krijgen." Om mensen te verleiden gezonde keuzes te maken, moeten gezonde producten goedkoper worden. "Het is al bewezen dat dit effectief is." Uit onderzoek blijkt dat mensen bij een lagere prijs vier procent meer groente en fruit zullen eten. Van Rossum: "Dat lijkt een klein effect te zijn, maar het is een stap in de goede richting. Het zorgt er ook voor dat gezonder eten op scholen of op werk gepromoot wordt."
Suikertaks
Volgens de arts kunnen andere maatregelen - zoals een suikertaks - het effect versterken. "De Wereldgezondheidsorganisatie heeft al gezegd dat prijsprikkels effectief zijn. Tal van landen, zoals Spanje, Engeland en Slowakije, zijn hiermee aan de slag gegaan. Waarom zouden we als Nederland hierin gaan achterlopen?" Volgens Van Rossum is juist in tijden van inflatie de maatregel extra effectief.
Maartje Poelman, associatie professor aan de Wageningen University & Research, onderstreept dat. "We zijn als bevolking niet meer van zoet en vet gaan houden, maar het wordt ons vaker aangeboden en het is ook goedkoper. We worden aangemoedigd om sterk bewerkte voedingsmiddelen te eten. De focus moet dus liggen op het verbeteren van de voedselomgeving. Als iedereen een klein beetje gezonder wordt, heeft dat grote gevolgen op populatieniveau." Volgens Poelman is 'een breed pakket aan maatregelen' daarvoor nodig, maar is het verlagen van btw op groente en fruit een serieuze eerste stap.
Wetenschappers vs juristen
De wetenschappers zien de maatregel liever gisteren dan vandaag ingevoerd worden. Daarin staan ze echter lijnrecht tegenover een aantal juristen en fiscalisten, die zich afvragen of de btw wel het juiste instrument is om het eten van groente en fruit te promoten en of er niet effectievere manieren zijn. Volgens Toon Vroon van de Belastingdienst is het lastig uit te leggen dat op verse tomaat nul procent btw zit maar op tomaat in blik negen procent. "De consument vindt dat raar en daarmee is het neutraliteitsbeginsel in gevaar." Oftewel: de producent van die tomaat in blik kan zomaar via de rechter eisen dat zijn product ook voor het nultarief in aanmerking moet komen.
Schoolmaaltijden
Ook het Centraal Plan Bureau (CPB) is tegen. Volgens Leon Bettendorf zal de maatregel namelijk niet het effect bereiken dat de overheid voor ogen heeft. Nu al kopen in zijn algemeenheid mensen met een hoger inkomen meer fruit. De verwachting is dat dit zo blijft en dat dus juist de mensen met een hoger inkomen zullen profiteren van de lagere prijs. Het is onzeker of mensen met een lager inkomen wél fruit gaan kopen, als dat in prijs daalt. Bettendorf denkt dat 'meer voorlichting en gerichte inkomensondersteuning via sociale uitkeringen' meer effect heeft. "Ook kan de overheid groente en fruit in schoolmaaltijden subsidiëren en meer groenten en fruit schenken aan voedselbanken."
'Laat je niet tegenhouden'
De GGD GHOR meent dat mensen met een lager inkomen wel degelijk gezondere keuzes zullen maken, als zij dit kunnen betalen. "Recent onderzoek onder inwoners van Amsterdam laat zien dat slechts twee van de vijf mensen, die moeite heeft met rondkomen, dagelijks fruit eten. Deze kwetsbare groep met een lage sociaaleconomische status heeft geen toegang tot gezonde voeding, met als gevolg een kleinere kans op een gezond leven. Het is onacceptabel dat dit probleem zich voordoet in een ontwikkeld land als Nederland."
Fiscalist Fons Overwater vindt dat het kabinet zich niet moet laten tegenhouden door mogelijke procedures van supermarkten. Volgens hem is prima af te bakenen wanneer iets vers is - en dus nul procent btw mag voeren - en wanneer niet. Hij wijst erop dat verse producten bijvoorbeeld geen houdbaarheidsdatum hoeven te vermelden. "Wie hebben er belang bij of gekookte of rauwe bietjes onder dit tarief moeten vallen? Vooral de supermarkten. Ga daarmee in gesprek, maar laat je er niet door tegenhouden. Zet dit plan door."
Hoe nu verder?
De ingediende motie van de Partij voor de Dieren om al per juli de btw op groente en fruit af te schaffen, is verworpen in de Tweede Kamer. Nu wetenschappers, juristen, fiscalisten, gedragseconomen en organisaties hun zegje hebben gedaan in de Tweede Kamer, is de minister aan zet. Die hakt, zo is de verwachting, voor Prinsjesdag een knoop door over de kwestie.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
