Edith Schippers en Marjolein Brasz van Foodvalley: “Nu lach je er nog om, maar over vijf jaar zit je aan de meelwormenspaghetti”

Door Eva Segaar en Willemijn van Benthem

Een muur gemaakt van koffiedrap, tegels van garnalenschillen en een lamp van gebruikte festivaltenten: de vernieuwde Foodvalley, gebouwd uit enkel duurzame materialen, opende afgelopen november haar deuren op de campus van de Wageningen Universiteit & Research. Door de grote glazen wand is het kantoor van de directeur goed te zien vanuit het hart van het gebouw. “We merken nu al dat het veel bekijks trekt”, zegt Marjolein Brasz, sinds een jaar directeur van Foodvalley, terwijl ze een rondleiding geeft.

“Het idee is dan ook dat mensen gemakkelijk binnenlopen. En dat we mensen aantrekken om hier te komen werken. Overal wordt de duurzame boodschap in verwerkt, zoals Foodvalley dat zelf ook wil uitdragen. We zien ons bedrijf als onderdeel van een zwerm vliegende spreeuwen. Onderling hebben vogels afspraken hoe ze samenwerken en om de beurt de leidende rol pakken. Zo werken wij binnen ons Foodvalley-ecosysteem ook: samen met mensen, organisaties en andere partijen. Dan leidt de een, dan de ander. We hebben elkaar nodig.”

Regionale wortels, internationale ambities

Mensen, organisaties en andere partijen die zich bezighouden met het voedselsysteem van de toekomst, ze zijn allemaal hard nodig in de Gelderse voedselvallei. In 2050 moeten wereldwijd zo’n 10 miljard mensen gezond, duurzaam, betaalbaar en ook nog lekker eten. Foodvalley wil bijdragen aan de transitie van het voedselsysteem die daarvoor nodig is. Oorspronkelijk is de organisatie opgericht als marketingplatform om de in Nederland uitgevonden en nieuwe voedselproducten in het buitenland te promoten.

Maar het bestuur, onder voorzitterschap van ex-minister van Volksgezondheid Edith Schippers en directeur Marjolein Brasz wordt Foodvalley inmiddels versneld omgevormd om die voedseltransitie kracht bij te zetten. “We zijn een ecosysteem van nationaal belang met regionale wortels en internationale ambities”, zegt Schippers. “Want een voedselsysteem veranderen gaat de hele wereld aan. En wij hebben hier nou eenmaal de kennis, kunde, techniek, bedrijven én slimme koppen die samen daadwerkelijk het verschil kunnen maken.”

Drie thema’s

De zogenoemde groep van spreeuwen is er. De opdracht ook. Brasz en Schippers zetten in op drie thema’s: de eiwittransitie, circulaire agrifood, en voeding en gezondheid. Met de gedachte dat als zij zich daar met Foodvalley op richten, er gezamenlijke stappen worden gezet. Schippers is strijdbaar: “Omdat wij geen commercieel belang hebben, kunnen we de partijen bij elkaar brengen. Dat is belangrijk om te slagen.”

Het initiatief wordt financieel gesteund door de provincie Gelderland, die in 2019 en 2020 al 3,84 miljoen euro investeerde. Gelderland is kapitaalkrachtig sinds de verkoop van energiebedrijf Nuon aan het Zweedse Vattenfall. De komende vier jaar reserveert de provincie nog eens 13,6 miljoen euro.

Schippers: “Gelderland is een provincie die over haar schaduw heenstapt. Dat vind ik heel knap, en daardoor gaat het ook werken.” Letterlijk een regionale organisatie die wereldwijd het verschil wil maken. “De nationale overheid gaat ook hier een rol in pakken. En Europa op een gegeven moment evengoed”, vult Brasz aan. “De provincie Gelderland is een koploper. Zij zien in dat als het goed gaat, het geld vanzelf weer terugkomt in Nederland en in de regio.”

Boeren laten boeren

De betrokkenen bij Foodvalley denken buiten de landsgrenzen. Belangrijk, omdat de hele wereld met de huidige klimaatverandering is opgezadeld. Na de Tweede Wereldoorlog was het credo dat niemand meer honger mocht lijden, dus werd in Nederland de invasieve teelt omarmd. Later bleek dat de aarde te veel uit te putten en bleek ook dat de veeteelt zorgt voor methaanuitstoot, een sterk broeikasgas dat de aarde versnelt opwarmt. Dus moeten we overschakelen naar een duurzamere vorm van landbouw.

Schippers onderstreept het belang van die overstap, ook voor ons eigen land: “In Nederland zie je dat onze bodem droger wordt, dat we verzouten. Het is niet alleen een probleem van de derde wereld.” Bovendien is de honger de wereld nog niet uit. De oud-minister kijkt ernstig als ze zegt: “800 miljoen mensen gaan dagelijks zonder eten naar bed, dat zal niet minder zijn geworden door Covid-19. Er is daarnaast een enorme groep mensen in ieder land, ook in de rijke landen, die eigenlijk ondervoed zijn zonder dat ze het weten. Puur omdat ze niet de juiste voedingstoffen binnenkrijgen.” Schippers noemt obesitas en andere welvaartsziektes het gevolg van de toenemende welvaart.

Om niet te spreken van de voedselverspilling: “Dertig procent wordt weggegooid gedurende het productieproces, transport, of door de consument”, vult Brasz aan. Een getal dat niet is uit te leggen, als je het enorme voedseltekort ziet en wat het kost aan grondstoffen om het te maken. Die balans moet beter. Schippers: “Het is helemaal niet ons streven om boeren minder te laten boeren. Of dat we zeggen, de helft van de boeren moeten weg. We moeten straks 10 miljard monden voeden dus we moeten helemaal niet naar minder, we moeten naar meer, maar dan wel duurzaam.”

Schippers praat nu vanuit haar ervaring als oud-minister. Want ze heeft geleerd, waarvoor je betaalt, dat krijg je. Ze memoreert: “Dus als je betaalt voor gebouwen, krijg je veel ziekenhuizen. Als je betaalt voor bedden, krijg je veel bedden. Ik dacht destijds als minister nog: en als je betaalt voor kwaliteit van zorg, krijg je dat vast, maar dan krijg je een enorme discussie over: wat is kwaliteit?”

Ze wil maar zeggen, de boeren zitten in een vergelijkbare situatie. “Als wij betalen voor goedkoop eten, dan produceren de boeren dat. Dat doen ze nu heel efficiënt en goed. Dus we moeten slimmer zijn en zorgen dat we de individuele boer gaan betalen voor duurzame en gezonde producten. Dat werkt beter dan de hele sector af te rekenen.”

Nederland niet het beste kindje van de klas

Schippers en Brasz zijn ambitieus en vinden dat Nederland met Foodvalley een koppositie kan pakken in de voedseltransitie. Maar, vindt Schippers, dan moet Nederland zich niet gedragen als dat luie jongetje achterin de klas. “We hebben wel eens de neiging om achterover te leunen en zelfgenoegzaam te kijken naar hoe we de tweede landbouwexporteur van de wereld zijn geworden. Oh, wat doen we het toch goed.” Die tijd is voorbij.

Brasz: “Het was eerder al zichtbaar bij de energietransitie, toen Nederland vooropliep met de onderliggende techniek van de windmolens, en snel werd ingehaald door landen als Denemarken en Duitsland die wél doorpakten en investeerden in eigen productie van windparken. Doordat die landen opschaalden, kon Nederland de koploperspositie niet vasthouden”.

Brasz heeft het van dichtbij meegemaakt toen ze nog op de energietransitie werkte. Haar ervaring is dan ook: “Innoveren in ketens is ook innoveren. Het hoeft niet altijd uit onderzoek te komen. Als je onderweg bent met je onderzoek, ga het dan vast toepassen, want dan wordt het steeds beter zodat je daarna sneller kunt opschalen. Als je alles blijft onderzoeken, krijg je paralysis by analysis. Daar moet je mee oppassen.”

Schippers wil daarom ook inzetten op versnelling en impactvergroting, en hoe onderzoeksresultaten in de praktijk kunnen worden gebracht. Want andere landen zitten ook niet stil. “Dat is overigens maar goed ook, we moeten elkaar versterken om het verschil te maken. Dat is het hele idee achter het Foodvalley ecosysteem.”

De stand van Nederland

Brasz geeft een voorbeeld uit de praktijk: “We zijn bezig met een groot consortium om de insectenindustrie meer leven in te blazen. Insecten zijn goed voor zowel dierenvoeding als voor onszelf. Ze hebben een gezond hoog eiwitgehalte. Meelwormen, black soldier fly’s… nu lach je nog, maar over vijf jaar zit je aan de meelwormenspaghetti.” Dat is een van de veranderingen waar we naar toe gaan. Maar ondertussen moet er worden gewerkt aan toepassingen om die industrie los te krijgen.

Brasz noemt het bedrijf Protix uit Dongen dat goed is gepositioneerd, als ook Protifarm en InsectoCycle, wetende dat ook in Frankrijk al druk wordt gewerkt aan dezelfde ontwikkeling. Brasz: “De Franse overheid stopte er recent veel geld in, waardoor er in no time een kennis-gap van acht jaar wordt ingelopen op ons.” Volgens Schippers liggen daar meerdere oorzaken aan ten grondslag. Ten eerste de hoge risico-investeringen die in andere landen wel te krijgen zijn voor dit soort innovaties.

Daarnaast is de EU-regelgeving een doorn in het oog. Schippers: “In Europa kijken ze niet alleen naar de veiligheid van het eindproduct maar ook naar het proces. Ieder stapje moet worden gecontroleerd. In Amerika wordt gewoon een nieuw product gelanceerd als het product veilig is bevonden. Onze Nederlandse uitvindingen zijn daar al op de markt, terwijl we dan in de EU nog wel even bezig zijn om te worden toegelaten. In de Verenigde Staten heb je durfinvesteerders en kapitaal, die ook beter weten waar de risico’s zitten bij de biotechbedrijven.” Dat moet anders, vindt ze. “We hebben alles in huis, maar moeten zorgen dat we de boot niet missen. Dat is een van de redenen waarom wij actief zijn in het nieuwe programma FoodSwitch.”

Groeien in verdienvermogen

FoodSwitch is opgezet door Foodvalley en de WUR, met partners in de sector als bedrijven en overheden om te zorgen voor versnelling van de veranderingen die nodig zijn in het verduurzamen van het voedselsysteem. Eén onderdeel is zorgen voor financiering. FoodSwitch doet hiervoor een beroep op 276 miljoen uit het Nationaal Groeifonds, een bak geld die de Nederlandse overheid nu tegen een lage rente kan lenen en wil investeren. De commissie wordt voorgezeten door oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem.

In de eerste ronde werd het verzoek van FoodSwitch afgewezen en ging het geld onder andere naar de ontwikkeling van – groene - waterstof. Later dit jaar volgt nog een tweede ronde waar verbeterde verzoeken kunnen worden ingediend. Schippers is er positief over gestemd. “Het was voor iedereen een beetje zoeken naar wat van elkaar wordt verwacht. Maar door in FoodSwitch te investeren, creëer je toekomstig verdienvermogen voor Nederland en kunnen we ook nog eens de duurzaamheidsdoelstellingen behalen. Het mes snijdt aan twee kanten.”

Want feit is dat, als we die 10 miljard monden ook nog eens gezond, betaalbaar en duurzaam willen voeden, dat een uitdaging is die nog aandacht behoeft, om het zachtjes uit te drukken. En als dat op een manier kan waarop ook nog geld wordt verdiend, is er makkelijker tractie op te krijgen.

Brasz: “Om de klimaatdoelstellingen in 2050 te kunnen behalen, moeten we bijvoorbeeld in 2030 zorgen dat we de productiecapaciteit voor hoogwaardige eiwitten voor de industrie en consument verdrievoudigen. Maar ook zorgen voor bijvoorbeeld minder verspilling in de ketens en nieuwe, klimaatbestendige gewassen. Daar zit in de tijd van nu tot 2030 nog een discrepantie.” Schippers: “Een gat zit er!” En ze herhaalt nog maar eens: dat is de reden dat FoodSwitch zo belangrijk is.

Volgens Brasz zien steeds meer bedrijven van binnen en buiten de sector het nut in van betrokken zijn bij Foodvalley. Onder andere Livekindly, een vegetarische beweging met aan het hoofd oud Unilever-topman Kees Kruythoff, is aangesloten. Dat zijn belangrijke partners om informatie mee uit te wisselen in de aanloop naar het nieuwe voedselsysteem.

Want hoe maak je nou een goede, plantaardige burger en waar loop je in dat proces allemaal tegenaan? “Dat we nu ook inhoudelijk meedenken en meesturen, blijkt aantrekkelijk voor partijen die werken aan dat voedselsysteem. We zijn afgelopen jaar in leden met 20 procent gegroeid naar 220. Ook neemt het aantal partners van Foodvalley in binnen- en buitenland significant toe. Die nieuwe aanwas komt omdat we zeggen, we weten allemaal dat de transitie moeilijk is, en daarom gaan we het samen doen.”

Zo kunnen producenten als Unilever laten weten als hun productiefaciliteit even niet wordt gebruikt, en kan een ander bedrijf dat geen faciliteiten heeft, daarvan gebruik maken. “Dat is handig, anders moeten kleine bedrijven, zoals startups in voor hen veel te dure machines investeren,” zegt Schippers.“ Als bedrijven als Schouten, Cosun, Keygene en Unilever een uur geen productie draaien, kan een ander bedrijf zich daarop inschrijven.” Het is bijzonder volgens Schippers. Ook omdat het veel gedoe is om het voor iedereen goed te regelen en contractueel vast te leggen, want wie is aansprakelijk als er iets gebeurt?

Vanuit Foodvalley zit er daarom een team op dat dit allemaal uitzoekt en vastlegt. “Daarnaast loop je tegen de wetten aan, bijvoorbeeld de Mededingingswet. Wij werken hard om test- en onderzoeksfaciliteiten beschikbaar te stellen en het gebeurt ondertussen echt. Dit delen ontstond binnen de WUR en breiden we nu uit naar het hele ecosysteem” Zo brengt Foodvalley relevante faciliteiten in Nederland in kaart, en kan sneller worden voorkomen dat er in Wageningen een faciliteit wordt gebouwd die al in Delft bestaat.”

Nederland polderland

De groei van Foodvalley zit in een stroomversnelling, zeker sinds de organisatie afgelopen november werd uitgeroepen tot Food Innovation Hub van het World Economic Forum. Dat betekent dat ze het net ophalen bij de andere Europese hubs, en deze informatie weer delen met de andere hubs wereldwijd. Ieder continent heeft er één, en in Wageningen staat die van Europa. Volgens Schippers is dat belangrijk omdat dit een enorme impuls kan geven aan Foodvalley en haar doelstellingen. “Neem bijvoorbeeld het bedrijf Keygene, zij maken zaden die groeien op droge grond. Dat hebben ze in een droog land met weinig vruchtbare grond hard nodig. Maar hoe weten die Keygene te vinden? Daar kunnen wij helpen.”

Met anderen die ook de noodzaak zien, wil Foodvalley graag samenwerken en meer impact maken. Schippers: “Dat is de reden waarom wij ons verenigd hebben in FoodSwitch, en waarom we heel hard werken met de WUR en anderen om in de tweede ronde daar hopelijk positief op beoordeeld te worden. Want het is nodig. Wij zijn nodig, de burger is nodig, maar ook de TU Delft, de overheid, de bedrijven, iedereen is nodig. En we moeten daarvoor juist samenwerken.” Met een lach: “Als polderland zouden we daar heel goed in moeten zijn.”

Om dat samenwerken in de praktijk te brengen, is Foodvalley bezig met een grote database. Daarmee wordt gedeeld welke investeringen, trends en innovatie-inzichten er zijn, welke bedrijven vooraan staan, welke talenten komen bovendrijven. Brasz: “Met die data kunnen we een versnelling doorvoeren, zodat we met onze dertig medewerkers het werk van misschien wel tien keer zoveel kunnen doen.”

Geen granen, wel melk

Het is duidelijk. Verandering is geboden. Niet alleen in duurzame productie, maar ook in de voedingswaarden van de producten. Nu eten veel mensen brood, kaas en eieren. Maar het kan zijn dat het ene lichaam die granen in het volkorenbrood, of de lactose in de kaas, niet goed kan verteren. Volgens Schippers heeft gepersonaliseerde voeding daarom de toekomst.

“Bedrijven, zoals ook DSM, investeren daarin, en Foodvalley werkt met tientallen bedrijven aan deze nieuwe ontwikkelingen. Mijn lichaam doet het misschien helemaal niet goed op bepaalde voeding, terwijl jij daar juist veel van moet eten. Net als met chemokuren, vroeger kreeg iedere kankerpatiënt dezelfde behandeling. Nu bestaat er een enorme variatie aan chemo, en is het afhankelijk van je tumor welke je krijgt. Daarmee kunnen we deze vreselijke ziekte veel beter bestrijden, zijn we heel veel effectiever. Met food gaan we ook die kant op, dat gaat echt verschil maken.”

Voeding is cruciaal voor je gezondheid, dat wordt te vaak onderschat, zelfs door de medische sector. “Veel symptomen van verkeerde voeding worden niet herkend. Het is belangrijk om, bijvoorbeeld als iemand geopereerd wordt, ook te letten op wat de patiënt de periode voor de operatie en erna te eten krijgt.” En daar zit ook het verdienmodel van de toekomst, zegt Schippers, Doing well by doing good, geld verdienen aan iets dat goed is voor de mens, dier en aarde.

Dat klinkt heel ideologisch en dat is het natuurlijk ook, maar volgens Schippers snijdt het mes ook daar aan twee kanten. “Obesitas en diabetes zijn zulke ongelofelijke gezondheidsrampen. Niet alleen in Nederland, maar over de hele wereld groeit dit probleem. Overheden gaan hier vroeg of laat op acteren. Als je bedrijven hebt die eten gezonder maken – minder suiker, minder zout, minder verzadigde vetzuren - dat tegelijkertijd betaalbaar en lekker is, dan heb je zo’n groot concurrentievoordeel ten opzichte van anderen die dat niet doen, dat je daar ook weer duurzaam verdienvermogen uithaalt.”

Gelukkig zijn er veel bedrijven die dat inzien. En kan de overheid daar nog een rol in pakken, door bijvoorbeeld geen vlees meer in de eigen kantines te verkopen, zoals onlangs bij de bouwkundekantine van de TU Delft is ingesteld. “Ik ben zelf van het verleiden, niet van het verbieden”, zegt de oud VVD-politica. Net als met de systeemverandering van ons voedselsysteem dat Foodvalley voor ogen heeft.

“Als er veel investeringen loskomen, komt er aandacht, en komt uiteindelijk de verandering op gang waar al jaren aan wordt gewerkt”, zegt Brasz. Als een groep spreeuwen die, luid kwetterend, in een boom gaat zitten om zich op te maken voor de nacht. Om vervolgens de volgende dag weer in een volledig georganiseerde duikvlucht verder te trekken naar een betere habitat voor het moment.

Wie is Edith Schippers?

Edith Schippers (1964) studeerde af als politicoloog en ging daarna aan de slag bij de VVD en VNO-NCW. Na 7 jaar Tweede Kamerlidmaatschap, waaronder het vice-fractievoorzitterschap van de VVD werd zij in 2010 benoemd tot minister voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In 2017 trad Schippers op als verkenner en informateur, voorafgaand aan kabinet Rutte III. In 2019 volgde zij Atzo Nicolaï op als president van DSM Nederland. Bij Foodvalley NL vervult zij de rol van bestuursvoorzitter. Edith Schippers is getrouwd en heeft een dochter

Wie is Marjolein Brasz?

Marjolein Brasz (1976) startte bij Shell en werkte vervolgens bij ExxonMobil als senior business developer. Daarna heeft ze diverse leidinggevende posities bekleed waaronder director sustainable tranpsort, bio-energy & biomaterials voor Guidehouse. De aan de Erasmus Universiteit afgestudeerde bedrijfskundige werd in 2020 aangesteld als directeur Foodvalley. Centraal in haar loopbaan staan innovatie en ontwikkeling op het gebied van systemen, processen en producten. Marjolein Brasz woont samen.