Een groene toekomst voor de stad: nieuw wooncomplex op Zuidas geeft het voorbeeld

Zuidoever is de eerste locatie van De Oevers, een nieuw concept voor wonen, welzijn en zorg van de Amsterdamse zorgorganisatie Cordaan. Het wooncomplex opent naar verwachting in het vierde kwartaal, met 53 stadsappartementen voor ouderen met dementie of lichamelijke klachten. Een duurzame leefomgeving is een belangrijk uitgangspunt voor Zuidoever. Het wooncomplex krijgt een rijke variëteit aan groen, dat zich onder meer manifesteert in een belevingstuin, een wintertuin, groenwanden in het gebouw en groendaken.

“Een heel bijzonder project”, aldus Jorrit Zwart, adviseur bij hoveniersbedrijf Koninklijke Ginkel Groep. “Vanwege de Zuidas, maar ook door de architectuur van het gebouw en de mensen die er komen wonen. En natuurlijk omdat groen zowel buiten als binnen een prominente plek heeft. Het is een mooie uitdaging om met een groene leefomgeving bij te dragen aan een fijnere tijd voor de bewoners.”

Tussenklimaat

Waar Koninklijke Ginkel Groep zich richt op het technische ontwerp voor het groen, focust tuinarchitect Robert Broekema zich vooral op de esthetische aspecten. In dat kader is de wintertuin met glazen overkapping zeer opvallend. De overkapping zorgt voor een tussenklimaat, zodat bewoners er vrijwel het hele jaar terecht kunnen voor ontmoeting en activiteiten. Het tussenklimaat is qua groenvoorziening best spannend, beaamt Zwart. “De opgave is om planten te selecteren die dat aankunnen. Planten die geschikt zijn voor het niet-geconditioneerde binnenklimaat, maar er ook tegen kunnen als in de zomer de deuren open gaan. Dan heb je echt plantenkennis nodig.”

Koninklijke Ginkel Groep en Robert Broekema pakken de beplanting van de wintertuin samen op. “We kiezen voor rustige beplanting”, aldus de tuinarchitect. “Geen palmen voor een mediterrane sfeer, maar wel grote, structuurvolle bladeren en verschillende kleuren die het geheel interessant maken. In bakken waar het kan, komt hogere beplanting die voor verbinding tussen de begane grond, de eerste en de tweede verdieping zorgt.” “Het wordt een spectaculair aanzicht”, verwacht Zwart.

Belevingstuin

Zuidoever is bestemd voor twee doelgroepen: mensen met lichamelijke klachten (somatiek) en mensen met dementie. Ook in het ontwerp van de tuin is daar rekening mee gehouden. “De Oevers heeft mij gevraagd omdat ik warme, vriendelijke tuinen maak”, zegt Broekema. “Dat is belangrijk voor de toekomstige bewoners van Zuidoever. Mensen met dementie komen over het algemeen heel weinig buiten. Wij proberen dat te veranderen, door er een belevingstuin van te maken met geur, kleur en water. Er komen vlinderstruiken, we doen veel met bessen en vruchten, er zijn krentenboompjes en boerenjasmijn die mooi bloeien en andere beplanting die erg geurt. Door het plaatsen van een aantal kleinere terrassen en zitjes kunnen mensen, al dan niet met bezoek, lekker buiten zitten.

Zuidoever stimuleert de bewoners straks ook om in beweging te blijven. Broekema: “Er komt een jeu-de-boulesbaan en door begeleidingsverlichting kunnen mensen ’s avonds nog even door de tuin lopen.” De tuin speelt in op de behoefte aan geborgenheid en veiligheid, aldus de tuinarchitect. “Dat realiseren we door middel van verschillende groenstructuren, de bestrating, verlichting en de afgesloten tuin. Mensen kunnen er dwalen zonder het gevoel te hebben dat ze vast zitten.” De tuin is zo ontworpen dat er veel te beleven valt, vult Zwart aan. “Het water in de tuin geeft een aangenaam geluid, de beplanting zorgt voor prikkeling en er is bijvoorbeeld een tafel met planten waar bewoners met hun handen doorheen kunnen.”

Lage Energie Prestatie Coëfficiënt

Niet alleen groen maar ook erg duurzaam zijn de groendaken van Zuidoever. Iets waar de gemeente Amsterdam veel belang aan hecht. “De daken zijn zo functioneel mogelijk gemaakt, inclusief zonnepanelen”, vertelt Broekema. “Er zullen niet veel mensen komen. Ook al omdat oudere mensen over het algemeen behoefte hebben om te ‘aarden’. Het voelt voor hen gewoon goed om zo laag mogelijk bij de grond te zijn.” Om een groendak tot zijn recht te laten komen, is voldoende ‘opbouw’ een eerste randvoorwaarde, zegt Zwart. “Hoe groter de planten, hoe hoger de opbouw van het pakket moet zijn om het groen te laten groeien. De kunst is om de constructie zo te maken dat het dak het gewicht van het groen aan kan.”

De isolatie van de daken draagt in grote mate bij aan de lage Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) van Zuidoever. Zwart: “Een groendak zorgt ervoor dat een gebouw opwarmt tot 25 à 30 graden, in plaats van 70 of 80 graden. In de zomer koelt het beter, in de winter isoleert het beter.” Een waterbufferingssysteem zorgt ervoor dat hemelwater gedurende langere tijd op het dak blijft en langzaamaan opgenomen wordt door het groene dakpakket. Via open goten stroomt het overige water langs de wintertuin naar beneden, waar het uiteindelijk uitkomt in een wadi die het water op natuurlijke manier zuivert. Het ‘lopende water’ heeft behalve een stukje beleving voor de bewoners nog een neveneffect, vertelt Broekema. “Het houdt de verkeersgeluiden uit de omgeving weg, net zoals de wintertuin dat doet.”

Effect op de leefomgeving

In tegenstelling tot de groendaken zullen de groenwanden in het gebouw wel in het oog springen. Broekema: “De groenwanden bij de entree vormen het visitekaartje van Zuidoever. Zodra je binnenkomt ben je meteen in de juiste setting.” De aanleg en het onderhoud van de groenwanden luisteren heel nauw, aldus Zwart. “We hanteren een systeem waarbij we kijken naar de omstandigheden, de gewenste uitstraling van de groenwand, de bladstructuur, de hoeveelheid water die nodig is om de wand jaarrond groen te laten zijn, goede afvoer, et cetera.” Groenwanden hebben een gunstig effect op de leefomgeving, vertelt de adviseur van Koninklijke Ginkel Groep. “Doordat de planten water verdampen, raakt de lucht minder droog en is het er prettiger vertoeven.”

Een andere blikvanger is een groen ‘lint’ over het gebouw. Zwart: “Deze begint op de begane grond en gaat als een soort koker over het gebouw heen. Klimplanten overgroeien de  structuur van het lint, dat vanuit veel posities zichtbaar zal zijn.”

Verbinding tot één geheel

Zuidoever wordt het groenste wooncomplex voor ouderen in Amsterdam, is de overtuiging van Broekema. “Er zijn groene daken, balkons met beplanting, spectaculaire groenwanden, een heel natuurlijke wintertuin en uiteraard de buitentuin. We behandelen deze plekken verschillend, maar vormen ze wel tot een geheel. Een eis van het architectenbureau – Tangram Architekten – was dat de wintertuin de tuin zou verbinden met de leefruimtes op de begane grond en de verdiepingen. Onder meer door hoge beplanting in de wintertuin wordt het groen als het ware omhoog gezogen.”

Nu de nieuwbouw van Zuidoever in volle gang is en de voorbereidingen voor de groenvoorzieningen zijn getroffen, nadert het moment om de plannen te realiseren. Zwart kijkt uit naar het eindresultaat. “Het wordt een heel bijzondere plek.”

Auteur: Kees van Delft | Hoofdafbeelding: Tangram | Portretafbeeldingen: Koninklijke Ginkel Groep en Robert Broekema