Zelfvoorzienend en klimaatneutraal: de vergroening van forteiland Pampus

Het forteiland, dat onderdeel is van het UNESCO Werelderfgoed, ligt sinds het einde van de 19e eeuw in het IJmeer. Het is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, een netwerk van forten om de hoofdstad te beschermen tegen vijanden. Daarom is het fort ook zelfvoorzienend: er is nooit een elektriciteitskabel naar de wal aangelegd, waardoor Pampus altijd zijn eigen energie moest produceren.

Dat gebeurt nu met dieselaggregaten, waarvoor boten regelmatig tonnen fossiele brandstof aanleveren. De komende twee jaar moet het eiland transformeren naar een groen paradijs waar 0 gram fossiele CO2 uitgestoten wordt. Architect Paul de Ruiter maakte een plan voor een zelfvoorzienend eiland, dat de oorspronkelijke geschiedenis respecteert.

Lees ook: Schotland wil zijn kastelen verduurzamen door ze van het gas af te halen

Vervallen eiland

Want in de loop der jaren is het eiland nogal in verval geraakt. De Duitsers stalen de twee grote kanonnen die op de karakteristieke fortkoepels staan, om ze in Duitsland om te smelten tot oorlogstuig. In de decennia na de oorlog was het eiland onbeheerd en werd het gebruikt voor klandestiene feesten en partijen. Pas in de jaren '90 kwam er een officieel beheer dat het fort sindsdien uitbaat. Met een veerdienst, een paviljoen voor eters en een historische tour door het fort trekt Pampus nu 65.000 bezoekers per jaar.

De Ruiter herstelt het oorspronkelijke gezicht van het eiland. Het in het oog springende paviljoen verdwijnt en wordt vervangen door een nieuw, in de groene heuvels verborgen glazen gebouw. Zo krijgen bezoekers vanaf de pont beter zicht op het fort. De Ruiter, gespecialiseerd in duurzame bouwwerken, zorgt ook dat alles duurzamer wordt. Op de plek waar vroeger de voorraad kolen lag om het fort warm te stoken, komt straks een zonneveld. Twee windturbines ernaast zorgen voor extra stroom. Ook komt er zonnefolie op de twee koepels van het fort, die - nadat de Duitse bezetters de oorspronkelijke koepels sloopten - relatief recent zijn toegevoegd. Daardoor vallen de koepels niet onder het Werelderfgoed, en kunnen er dus aanpassingen worden gemaakt.

Warmte voor het restaurant

De duurzame energie moet genoeg zijn om de stroombehoefte van het fort te vervullen. Verwarming is een ander verhaal. "Warmte is in het fort niet nodig; zo blijft het oorspronkelijke, onaangetaste gevoel behouden," vertelt Tom van Nouhuys, directeur van Pampus. Voor het paviljoen zal straks ook weinig warmte nodig zijn. "Door het in te graven, heb je goede isolatie en is er minder energie nodig voor verwarming en koeling", vertelt Paul de Ruiter. De energie die nodig is komt van een warmtepomp, die zijn elektriciteit haalt uit de windturbines en zonnepanelen.

Als er een dag minder elektriciteit is opgewekt, kan de nieuwe biovergister uitkomst bieden. Deze vergister, die gisteren werd onthuld, maakt met 30 kilo gft-afval 9 kubieke meter biogas, dat de koks vervolgens gebruiken om te koken. Het is een voorbeeld van een gesloten cirkel die het eiland zelfvoorzienend maakt: de dagproductie GFT levert precies genoeg gas op om een dag te koken. Als er een dag minder gas nodig is, kan het opgeslagen worden in tanks. Op de dagen dat er minder energie is, kan het gas gebruikt worden om elektriciteit te maken.

Te weinig energie

Ondanks alle energiebronnen, kan het gebeuren dat er op sommige dagen niet genoeg energie beschikbaar is. Van Nouhuys: "We gaan naar een aanbodgedreven systeem, dat is nieuw en spannend. Maar ik denk dat het ons kan lukken, ook al zal het soms betekenen dat je geen bitterballen kan krijgen in het restaurant, omdat een frituurpan teveel elektriciteit kost."

Lees ook: Onzichtbare zonnepanelen maken monumenten duurzaam

De grote verbouwingsplannen hebben nog wel financiering nodig. "Maar ik ben ervan overtuigd dat dit gaat lukken", vertelt Van Nouhuys. Er is in totaal € 5,5 mln nodig. Van Nouhuys is momenteel in gesprek met fondsen, overheden en sponsoren. "Daar komt hopelijk nu versnelling in". Ondertussen worden de plannen verder uitgewerkt; met de biovergister wordt er nu duurzaam gas gemaakt, en er staat ook een watermaker op het eiland. "Die is nog niet officieel goedgekeurd als bron van drinkwater, maar bij de laatste test scoorde het water op elk punt groen". Dat scheelt dagelijkse bevoorrading met een schip.

Als laatste stap, nadat het hele eiland is vernieuwd, wil Pampus nog de vloot verduurzamen. Want naar een energieneutraal eiland varen met een vervuilende dieselboot, dat kan straks écht niet meer.

Beeld: Paul de Ruiter/Rien de Jager