De meeste (niet-hernieuwbare) materialen in de Nederlandse bouw zijn nieuw gewonnen. De sector genereert bovendien 40 procent van het afval in het land en een derde van de CO2-uitstoot (inclusief het energieverbruik in gebouwen). Door vaker te bouwen volgens circulaire principes, onder andere door het gebruik van circulair keramisch materiaal, pakken we die problemen in één keer aan.
Hartstikke duurzaam
Uiteindelijk is keramisch materiaal gebakken klei, en die grondstof is “hartstikke duurzaam”, begint Verstraeten. “Het is lokaal, en afhankelijk van de gebruikte definitie hernieuwbaar. De rivieren blijven wel nieuwe klei aanvoeren en het moment waarop de Alpen leeg zijn, dat duurt nog eventjes.”
Keramiek leent zich bovendien uitstekend als constructiemateriaal, oppert Verstraeten. Het is zeer weerbestendig – niet onbelangrijk in een land als Nederland, het is makkelijk te vormen, is onderhoudsarm en het heeft lange levensduur. “We vinden nog steeds bakstenen terug van rond het jaar nul: in principe is het materiaal niet stuk te krijgen”.
“We vinden nog steeds bakstenen terug van rond het jaar nul”
Toepassingen van keramiek reiken van dakpan tot baksteen, van steenstrips tot klinkers tot tegels. Denk ook aan grotere prefab-onderdelen, gevels, of bestrating. Je kunt het op heel veel plekken in de bouw tegenkomen. “Ons advies is om weer meer keramiek te gaan gebruiken zoals we dat vroeger ook hebben gedaan,” zegt Verstraeten namens Circle Economy, “Op gegeven moment is de industrie overgegaan op staal, glas en beton, want dat is goedkoper en sterker, maar keramiek past veel beter in een circulaire economie”.
Keramiek is geen beton
Beton is goed voor 90 procent van het materiaalgebruik in de Nederlandse bouw. Verreweg het meeste daarvan wordt gebruikt in het casco van gebouwen en andere gewichtdragende elementen, waar keramiek geen alternatief voor is. Het gaat dus te ver om te zeggen dat keramiek beton kan vervangen.
Een duidelijk verhaal – toch vinden we keramiek terug in slechts 5 procent van de bebouwde omgeving, meldt Circle Economy. Wat is precies het probleem?
Keramiek vermindert CO2-uitstoot
Het begint met het energie-intensieve bakproces van klei, want net als bij de productie van cement voor beton, komt daarbij veel CO2 vrij. Verstraeten: “Vooral het bakken en in sommige gevallen het kleuren van de klei (blauwsmoren) zijn de twee grote voetafdrukken. Daarvoor wordt nog steeds aardgas gebruikt, maar kan prima op andere manieren. Voor dunne keramische producten kan je naar elektrische ovens gaan die duurzaam opgewekte elektriciteit gebruiken en voor andere gevallen kan je overgaan op waterstof. Daar overlapt duurzame bouw dus ook met de energietransitie.”
Recyclen is plan B
Tot zover de (duurzamere) productie van keramiek, maar uiteindelijk willen we toewerken naar een gesloten kringloop. De meeste keramiek wordt aan het einde van de levensduur niet meer benut, terwijl je het volgens Verstraeten heel goed opnieuw kan gebruiken. Dat kan in de vorm van recycling, maar dat is eigenlijk een laatste redmiddel. Zo eindigt het keramische menggranulaat uit sloopafval meestal als funderingsmateriaal. Dat is een laagwaardige toepassing terwijl er ook andere opties zijn.
Er bestaan wel manieren om hoogwaardig te recyclen, zoals bijvoorbeeld het Nederlandse Stone Cycling doet. Zij persen het granulaat van oude bakstenen samen tot een nieuwe hoogwaardige kwaliteit steen, maar dat is wel een duurder product dan nieuw baksteen. “Zoiets wordt pas echt interessant als het zo'n schaal heeft bereikt dat het hetzelfde prijskaartje krijgt”, vindt Verstraeten, “daarvoor moeten grotere faciliteiten komen die dat gaan produceren.”
Kliksystemen en oplosbare lijm
Het echte potentieel ligt in het hergebruiken van keramisch materiaal in zijn originele vorm: dat een steen gewoon een steen blijft, maar in een nieuw product. “Dan moet je dus heel nauwkeurig gaan slopen en zorgvuldig stenen losmaken. Om dat mogelijk te maken moeten de bakstenen niet verlijmd zijn met mortel – een bindmiddel dat trouwens ook een CO2-footprint heeft.”
Op dat gebied wordt al flink geïnnoveerd. Neem de ClickBricks van Wienerberger. “Die kun je op een bepaalde manier in elkaar klikken als legosteentjes. Dat is overigens niet zo innovatief idee als je zou denken: de Inca’s bouwden al steden zonder een druppel mortel.”
Door dat soort kliksystemen, maar ook hoogwaardige bouwelementen met keramische onderdelen, wordt het veel makkelijker om hele stukken keramiek opnieuw te gebruiken. “Denk aan een muurelement dat je in zijn geheel kan meenemen naar een nieuwe locatie of aan een dakpan met een zonnepaneeltje dat je gemakkelijk kan ‘oogsten’ en hergebruiken. Dat is natuurlijk hartstikke interessant.”
“De Inca’s bouwden al steden zonder een druppel mortel”
Slopers moeten gaan oogsten
Ook voor keramische bouw geldt de klassieker in de circulaire economie: het kan alleen door samenwerking. “Het is leuk dat Wienerberger bakstenen heeft gevonden die kunnen worden gestapeld, maar als een architect dat niet intekent of een sloper er op het end alsnog de sloopkogel tegenaan gooit, dan zijn alle goede voornemens ten spijt en wordt het niet hergebruikt. Slopers moeten gaan oogsten en er moet een nieuwe markt komen waar die elementen worden aangeboden – via de traditionele groothandels. Of een soort Marktplaats voor de bouw.”
Die voorbeelden bestaan al wel. Verstraeten noemt de gemeente Amsterdam. “Die beheert de hele publieke ruimte, dus kan heel goed eigen straatbaksteen terugnemen en dat doen ze ook.” Je hebt ook partijen zoals New Horizon, die zich profileert als oogster en de hele keten erachter zelf op probeert te zetten. Je hebt oogstkaart.nl waar je kunt zien waar materiaal beschikbaar is voor hergebruik. “Maar dat is allemaal kleinschalig. Het moet op alle manieren opgeschaald worden en bovenal: overheden, projectontwikkelaar, en bouwvereniging moet erom gaan vragen.”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
