Professor en IPCC-auteur Blok: via ratelmechanisme op weg naar 2 graden opwarming

Een tijdje geleden hield het tijdschrift Nature [1] een enquête onder de hoofdauteurs van een van de recente IPCC-rapporten, die over de natuurwetenschap van klimaatverandering (de zogeheten Werkgroep I). De meeste IPCC-auteurs - bijna 50 procent - verwachten dat we in het jaar 2100 op 3 graden uitkomen in vergelijking met het pre-industriële niveau. Slechts enkelen zijn wat optimistischer: nog geen 5 procent gelooft echter dat het tot 1,5 graad beperkt kan blijven.

Ook Twitter komt op 3 graden

Eerder dit jaar stelde ik dezelfde vraag aan een groep volgers op Twitter met interesse in wetenschap en kreeg ik ongeveer hetzelfde resultaat [2]. Ik weet niet wat de achtergrond is van de verwachtingen van de respondenten. Hoogstwaarschijnlijk zijn die gebaseerd op de vele schattingen van de impact van het akkoord van Parijs. Met wat variatie kwam het onderzoek naar de impact van alle Parijs-gerelateerde afspraken tot de conclusie dat het gecombineerde effect van alle verplichtingen tot een opwarming van ongeveer 3 graden zou leiden [3][4].

Ratelmechanisme over het hoofd gezien

Maar hiermee wordt een belangrijk element in het akkoord van Parijs over het hoofd gezien: het zogenaamde ratelmechanisme (in het Engels: ratchet mechanism). Terwijl de overeenkomst van Parijs werd gesmeed, erkenden de onderhandelaars al dat het totaal aan toezeggingen van de landen niet voldoende was. Daarom is afgesproken dat landen om de vijf jaar worden uitgenodigd om een nieuwe toezegging te doen (in UNFCCC-jargon Nationally Determined Contribution genoemd). Wel geldt de regel dat elke nieuwe belofte een vooruitgang ten opzichte van de vorige moet zijn. Er is geen weg terug - vandaar de naam ratelmechanisme.

Steeds hogere doelen

De vraag is natuurlijk of dit mechanisme echt werkt. De eerste test was op de klimaatconferentie in Glasgow in november 2021 – een jaar uitgesteld vanwege Covid-19. En: ja, het is gelukt. Veel landen hebben hun toezeggingen bijgesteld en komen met hogere doelen voor 2030. Dat zijn onder meer China, de VS, Japan en de Europese Unie. Bovendien hebben deze landen en vele anderen toezeggingen gedaan om helemaal te stoppen met de uitstoot van broeikasgassen (of alleen CO₂) in 2050 of 2060.

2 graden dichterbij dan 3 graden

Maken al deze verbeterde toezeggingen een verschil? Ook hier is het antwoord een duidelijk ja, volgens de analyse van Climate Action Tracker.

Het is duidelijk dat we eerder richting de 2 dan de 3 graden tegen het einde van deze eeuw gaan als alle landen hun beloften nakomen. De analyse van Climate Action Tracker werd eerder dit jaar bevestigd door een publicatie in Nature: volledige uitvoering van alle toezeggingen zou leiden tot beperking van de opwarming van de aarde tot 1,9 à 2,0 graden [7].

Beloften vaak nagekomen

De allesbepalende vraag is natuurlijk: zullen de landen hun beloften nakomen? Ook hier geven de ontwikkelingen van de afgelopen zes jaar ruimte voor enig optimisme. Climate Action Tracker beoordeelt niet alleen de impact van toezeggingen, maar ook de impact van concreet beleid. Waar in 2015 nog werd ingeschat dat feitelijk beleid zou leiden tot een temperatuurstijging van 3,6 graden Celsius, is dit in hun huidige beoordeling gedaald tot 2,7 graden. Er zit overduidelijk een aanzienlijke vertraging tussen de toezeggingen en de uitvoering van het beleid in de praktijk, maar we zien hier in ieder geval ook aanzienlijke vooruitgang.

Nog niet klaar

Dus alles bij elkaar afwegende: stap voor stap gaan we naar toezeggingen en bijbehorend beleid dat ons dichter bij een maximale temperatuurstijging van 2 graden zal brengen. Vertaal dit niet als ‘we zijn klaar!’ Dat doel daadwerkelijk halen zal de komende decennia nog veel inspanning vergen van alle overheden, alle bedrijven en eigenlijk van ons allemaal.

Anderhalve graad nog steeds haalbaar

Een wereldwijde temperatuurstijging van 2 graden is een stuk beter dan 3 graden. Er is echter ook brede overeenstemming over het feit dat de gevolgen van klimaatverandering bij 2 graden een stuk erger zullen zijn dan bij 1,5 graad. En kunnen we dat doel ook bereiken? Zoals we in het laatste IPCC-rapport hebben laten zien, is het tijdvenster om 1,5 graad opwarming te halen zich snel aan het sluiten. Terwijl het bereiken van 2 graden kan worden beschouwd als een waarschijnlijke uitkomst van de huidige voortgang van internationale klimaatactie, lijkt deze stapsgewijze aanpak niet snel genoeg om de doelstelling van 1,5 graad te halen. Hoe we een traject van 1,5 graad opwarming kunnen bereiken, zou daarom het belangrijkste onderwerp moeten zijn tijdens de volgende klimaatconferentie in Sharm El Sheikh aanstaande november.

Noten:

[1] J. Tollefson: ‘Top climate scientists are sceptical that nations can rein in global warming’, Nature 599(2021)22-24.

[2] In januari beheerde ik een week lang het Twitter-account NL_Wetenschap. Het Nederlandstalige account heeft ruim 20.000 volgers, met vermoedelijk een meer dan gemiddelde interesse in wetenschap. Ik stelde dezelfde vraag als in het Nature-artikel [1]. De reactie was als volgt.

[3] J. Rogelj, M. den Elzen, N. Höhne, T. Fransen, H. Fekete, H. Winkler, R. Schaeffer, F. Sha, K. Riahi, M. Meinshausen: ‘Paris Agreement climate proposals need a boost to keep warming well below 2 °C’, Nature 534(2016)631-639.

[4] Alle temperaturen genoemd in deze blog zijn vergeleken met pre-industriële niveaus. Er worden alleen cijfers in het middensegment gegeven, maar alle cijfers tonen onzekerheid, vooral vanwege de onzekerheid in de reactie van het klimaatsysteem op de toegenomen aanwezigheid van broeikasgassen in de atmosfeer.

[5] J. Gütschow, L. Jeffery, R. Alexander, B. Hare, M. Schaeffer, M. Rocha, N. Höhne, H. Fekete, P. van Breevoort, K. Blok: ‘INDCs lower projected warming to 2.7°C – significant progress but still above 2°’, Climate Action Tracker, 2015, hier te downloaden

[6] Zie de ‘thermometer’ op de website van Climate Action Tracker, met link naar de methodieksectie.

[7] M. Meinshausen, J. Lewis, C. McGlade, J. Gütschow, Z. Nicholls, R. Burdon, L. Cozzi, B. Hackmann: ‘Realisation of Paris Agreement pledges may limit warming just below 2 °C’, Nature 604(2022)304-309.