"Hadden jullie deze serie niet beter ‘duurzaamheidsdoeners’ kunnen noemen?" Peter Bakker, president en CEO van de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) vraagt het luchtig, maar hij meent het wel degelijk serieus.
Over duurzaamheid is zo onderhand wel genoeg nagedacht, vindt hij. "We weten precies wat ons te doen staat. Er liggen talloze onderzoeken, rapporten en roadmaps. Waar het nu om gaat: hoe zet je die plannen om in concrete en schaalbare actie?"
Duurzaamheidsdenkers
De wereld maakt een ruk naar rechts. In Amerika woedt een cultuuroorlog rondom ESG en in Europa wordt klimaatbeleid versoepeld om concurrerend te blijven. MT/Sprout, het platform waar dit interview eerder verscheen, vraagt leiders en denkers naar hun visie op de stand van zaken: gaan we (nog wel) de goede kant op? En wat is nodig om de duurzame transitie verder vorm te geven?
Ziet hij zichzelf meer als een denker of doener? "Ha. Ik ben niet intellectueel genoeg om een denker te zijn, ben ik bang. Ik ben meer van de actiegerichte benadering."
Drie duurzame musketiers
Dat blijkt wel uit zijn enorme staat van dienst. Voor zijn overstap naar het WBCSD, een wereldwijd actieve bedrijvenclub die de duurzame transitie wil versnellen, was Bakker CEO van TNT (inmiddels opgesplitst in PostNL en TNT, red.). Hij gaf tien jaar lang leiding aan het postbedrijf, van 2001 tot 2011. In die periode zette hij een samenwerking met het World Food Program op en lanceerde hij klimaatprogramma Planet Me, waarmee hij van TNT het eerste emissievrije transportbedrijf ter wereld wilde maken.
Bedrijven waren destijds nog niet echt bezig met hun rol in de wereld, blikt de topman terug. Bakker behoorde tot het handjevol bestuurders dat vastberaden was de wereld te laten zien dat geld verdienen en het goede doen prima samen konden gaan. En ook samen moesten gaan, in het belang van mens en planeet. Hij wordt vaak in één adem genoemd met Paul Polman en Feike Sijbesma, twee geestverwanten, die bij Unilever en DSM dezelfde boodschap verkondigden. Op het World Economic Forum in Davos staat het trio bekend als de ‘drie musketiers van de duurzaamheid’.
Tijdperk-Polman nadert einde
Nu staat Bakker alweer twaalf jaar aan het hoofd van WBCSD, een samenwerkingsverband van 250 multinationals, die samen goed zijn voor 20 procent van de mondiale CO2-uitstoot. Unilever en DSM-Firmenich zijn aangesloten, techgiganten als Amazon en Google, maar ook olie- en gasreuzen als BP en Shell.
De veroorzakers van veel van wat er mis is in de wereld, zou je kunnen zeggen, maar voor Bakker vertegenwoordigt de ledenlijst juist een enorme veranderkracht. "Omdat bedrijven als een van de weinige organisatiestructuren de financiële middelen, het innovatieve vermogen en de wendbaarheid hebben om grote transformaties door te voeren", zegt hij. "Neem de omslag die de auto-industrie nu maakt in de overgang van fossiel naar elektrisch rijden. Voor bedrijven als BMW en Mercedes was dat een paar jaar geleden een aardverschuiving; die hadden duizenden ingenieurs in dienst die de hele dag met niets anders bezig waren dan verbrandingsmotoren optimaliseren. En kijk waar ze nu staan: over vijf jaar is minstens de helft van al hun verkochte auto’s elektrisch."
De tijd dat verandering werd aangejaagd door individuele bestuurders – klimaatpausen, zo je wilt – is volgens Bakker voorbij. Het tijdperk-Polman nadert zijn einde, zei hij onlangs tegen het FD. En ja, benadrukt hij, dat is een goede zaak. "We hebben niet nog meer leiders op zeepkisten nodig die ons vergezichten voor 2050 voorschotelen. Daarmee redden we het niet. We zijn nu op het punt dat duurzaamheid in de primaire business moet worden geïntegreerd."
Comeback van gedachtengoed Friedman
Maar gebeurt dat ook? In het bedrijfsleven lijken de prioriteiten momenteel elders te liggen. We spreken Bakker kort nadat bekend is geworden dat Unilever CEO Hein Schumacher heeft gewipt. De Nederlander moet plaatsmaken voor de financiële topman van het bedrijf, Fernando Fernandez. Niet omdat het bestuur ontevreden is over de ingezette strategie, maar omdat beleggers sneller resultaat willen zien.
De zaak-Unilever staat niet op zichzelf. Het gedachtegoed van Milton Friedman – the only business of business is business – voert sinds een paar jaar weer nadrukkelijk de boventoon in de boardrooms. Winstmaximalisatie voor de aandeelhouders staat (weer) voorop, een verschuiving die vaak hand in hand gaat met het afzwakken van duurzame doelstellingen. Die kosten immers geld en leveren niet direct financieel rendement op – iets waar bedrijven opvallend open over zijn.
Sinds de terugkeer van president Donald Trump in het Witte Huis lijkt de gêne helemaal overboord. Illustratief is de recente koerswijziging van oliemaatschappij BP. Het bedrijf gaat weer meer investeren in olie en gas, en minder in hernieuwbare energie. Bestuursvoorzitter Murray Auchincloss omschrijft de ommezwaai als een herstart met een ‘onwrikbare focus’ op het laten groeien van de aandeelhouderswaarde op de lange termijn.
Planeet praat terug
Bakker herkent de ontwikkeling. "Dit speelde al ver voor de herverkiezing van Trump", zegt hij. "Bij Unilever zag je deze beweging al toen Paul Polman werd opgevolgd door Alan Jope, bij Shell toen Ben van Beurden plaatsmaakte voor Wael Sawan. Dat heeft niet zoveel te maken met de nieuwe regering in Amerika, maar met een kapitaalmarkt die nog steeds op kortetermijnresultaten stuurt.’
Tegelijkertijd hebben bestuurders volgens de WBCSD-voorman heel goed door dat het zo niet verder kan. Want de planeet begint terug te praten, tegengas te geven, en dat raakt bedrijven direct in de portemonnee. Zo kampten koffieproducenten afgelopen jaar met tegenvallende oogsten door klimaatverandering en boomziektes, waardoor de prijs van koffiebonen in een jaar tijd met meer dan 80 procent steeg. Het bedrijfsleven kan de gevolgen van de klimaatcrisis volgens Bakker niet langer ontkennen. En precies daar ligt volgens hem de sleutel tot verandering.
Hij ziet een kans om verduurzaming om te buigen van een ‘morele’ naar een ‘keiharde economische kwestie’. Ofwel: de taal die beleggers spreken. "‘Als bestuurders de risico’s van de klimaatcrisis en de kansen van verduurzaming financieel kunnen maken, gaat de kapitaalmarkt vanzelf meedenken", zegt hij. "Die data hebben we nog nauwelijks in kaart. Vergelijk het met een hypotheekverstrekker die veel klanten heeft in gebieden met een verhoogde kans op bosbranden of overstromingen. Ik hoef vast niet uit te leggen dat die huizen richting de toekomst een stuk minder waard gaan worden. Banken moeten die risico’s gaan meewegen, het bedrijfsleven ook."
People, planet, profit
Toch even terug naar het idealisme van het tijdperk-Polman. In zijn tijd bij Unilever was de CEO posterchild van de Triple Bottom Line-aanpak, het idee dat bedrijven people, planet & profit op harmonieuze wijze moeten combineren. Zouden ze een van die drie elementen verwaarlozen, dan zouden de andere pijlers daaronder lijden, en daarmee het hele bedrijf.
De Britse milieukundige John Elkington muntte de term in 1994 en legde daarmee de basis voor het hedendaagse duurzame ontwikkelingsdenken. Wat is er dertig jaar later over van zijn ideeën? "John is een goede vriend van me", zegt Bakker. "Maar zijn model is al een jaar of tien failliet. Er zit een cruciale denkfout in, namelijk dat de drie P’s elkaar in balans kúnnen houden. Als het magnetische velden zouden zijn, zou de P van profit altijd sterker zijn dan die van planet of people. En dus gaat daar alle aandacht naar uit."
Als alternatief bepleit Bakker ‘geïntegreerd kapitalisme’, waarbij de P’s in één formule worden samengevoegd. Puma en Kering doen dat volgens de WBCSD-voorman goed: zij hebben de planeet op hun winst- en verliesrekening gezet.
Puma was in 2011 het eerste bedrijf dat de economische waarde van de schade die zijn producten toebrachten aan het milieu, liet doorrekenen met een zogeheten environmental profit & loss-account (EP&L). De resultaten waren vrij schokkend: het sportbedrijf ontdekte de natuur 145 miljoen euro schuldig te zijn.
Rekening oppakken
Het bedrijfsleven moet die rekening oppakken, vindt Bakker. Hij is dan ook groot voorstander van een CO2-taks. "Dat we niet de volle prijs betalen voor onze producten is de wezenlijke fout van het kapitalisme. Bedrijven kunnen veel zelf regelen, maar op dit punt hebben we de overheid nodig. Die moet de juiste randvoorwaarden scheppen met maatregelen als een CO2-heffing."
Zitten bedrijven wel op zo’n koolstoftaks te wachten? Recent werd het bestaande pakket aan Europese duurzaamheidsregels juist versoepeld. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wil de administratieve lasten voor ondernemingen verminderen en hun concurrentievermogen versterken. CEO’s als Peter Berdowski van Boskalis laten hun ongenoegen over de regeldruk luidkeels horen; volgens de topman is het Europese duurzaamheidsbeleid ‘volstrekt gespeend van elke realiteitszin’.
"Dat willen ze best", reageert Bakker. "Mits zo’n maatregel mondiaal wordt ingevoerd, wat ik met het huidige politieke speelveld helaas niet zie gebeuren. Maar het mooie aan een CO2-heffing, weten ook bedrijven, is dat ze daarmee een economische prikkel krijgen om zo snel mogelijk te decarboniseren. Stel dat ik een betere oplossing heb dan mijn concurrent om de emissies zo snel mogelijk terug te brengen, dan levert dat mij financieel voordeel op."
Pragmatisme boven idealisme
WBCSD werkt daarom ook aan een universeel meet- en beloningsysteem voor zogeheten avoided emissions, een tegemoetkoming voor niet-uitgestoten CO2. Dat kan een instrument zijn om producten met een lagere koolstofvoetafdruk goedkoper te maken, denkt Bakker. "Een andere optie is de belasting op arbeid verlagen en die op grondstoffen te verhogen. Als je dat goed inricht, wordt de consument gestimuleerd om voor schonere producten te kiezen – terwijl de belastinginkomsten onder aan de streep hetzelfde blijven."
Met zo’n ingreep zou volgens Bakker ook een einde komen aan de eeuwige discussies in de boardroom. "Overal waar ik kom, hoor ik hetzelfde. 'Als wij onze producten duurzamer maken, worden ze duurder – en we denken niet dat de markt daarvoor wil betalen'."
Dat is heel andere taal dan het geluid dat de idealist Polman in zijn tijd bij Unilever liet horen; hij liet zich er graag op voorstaan de ‘grootste NGO ter wereld’ te leiden. Tien jaar later zijn bestuurders pragmatischer geworden, ziet Bakker. "Het tijdperk van de mooie beloften is voorbij." Is dat ergens niet ook morele armoede? "De morele verantwoordelijkheid wordt echt nog wel gevoeld", werpt hij tegen. "Alleen leggen bestuurders daar in het huidige politieke landschap wat minder nadruk op."
In stilte verduurzamen
Hij vindt het triest dat het klimaat zo’n polariserend onderwerp is geworden en met name in Amerika steeds verder in de ‘woke’ hoek wordt gedrukt. "Klimaatverandering ís niet politiek", zegt hij. "Het is een feit waarop we ons moeten voorbereiden. Het anti-ESG-sentiment in de Verenigde Staten leidt behoorlijk af van datgene waarmee we eigenlijk bezig zouden moeten zijn. Ik merk het ook als ik in Amerika ben. Ik moet me daar soms bijna verantwoorden voor het feit dat ik nog voor WBCSD werk. Dus ja, ik verwacht dat ondernemingen hun duurzaamheidsagenda meer in stilte zullen uitrollen. Maar de bedrijven waarmee wij werken, gaan in elk geval onverstoorbaar door."
Unilever ook? Ja, zegt Bakker, Unilever ook. Oud-CEO Hein Schumacher kreeg vorig jaar veel kritiek bij de presentatie van de nieuwe duurzaamheidsdoelstellingen. Het tempo is behoorlijk afgezwakt: zo wordt de belofte om het gebruik van nieuw plastic in 2025 te halveren teruggeschroefd naar een vermindering van 30 procent in 2026 en wordt de ambitie om alle verpakkingen herbruikbaar, recyclebaar of composteerbaar te maken, vooruitgeschoven.
Die kritiek was niet terecht, vindt de WBCSD-voorman. "In de media is Unilever afgeslacht; het verhaal was dat het bedrijf duurzaamheid niet meer serieus zou nemen. Ik zag precies het tegenovergestelde: dat ze nu júíst serieus werden. Door niet alleen met mooie beloften te strooien, maar ook uit te leggen hoe ze het gaan doen."
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij MT/Sprout.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
