Milieuorganisaties starten de ene rechtszaak na de andere. Waarom?

“Het liefst hebben we een kabinet dat zich gewoon aan alle verdragen en wet- en regelgeving houdt”, zegt Faiza Oulahsen. Maar als een overheid dat niet doet, dan is het volgens het hoofd Klimaat en Energie bij Greenpeace logisch om overheid via de rechter op hun plichten te wijzen.

Zoals een rechtszaak tegen de staat om te zorgen dat deze de stikstofregels naleeft, een rechtszaak om Bonaire te beschermen tegen klimaatverandering en een rechtszaak tegen de Europese Commissie omdat deze aardgas en kernenergie groen wil noemen en zo bijdraagt aan greenwashing. Het zijn slechts een paar voorbeelden van rechtszaken die Greenpeace in korte tijd aankondigde.

Ik heb het gevoel dat Greenpeace om de haverklap rechtszaken aankondigt. Klopt dat?

“Ja, steeds meer. Vorig jaar - of misschien zelfs het jaar daarvoor - vroeg iemand mij hoe mijn jaar eruit zou gaan zien. Toen noemde ik het al. Hoe lang moeten we nog praten voordat we overgaan op echte actie? Zeker als je kijkt naar de klimaatcrisis: we praten daar nu al twintig à dertig jaar over. In alle eerlijkheid? Wij zijn gewoon klaar met praten. Er zijn dan twee dingen die overeind blijven: actievoeren en naar de rechter stappen.

Als Nederland zetten wij onze handtekening onder wetgeving en onder verdragen zoals het Parijsakkoord, maar we willen ons er alleen aan houden als het ons uitkomt en als het bepaalde partijen uitkomt. Zoals fossiele bedrijven en boeren. En dat kan gewoon niet. We spelen met vuur. Als we de klimaatcrisis blijven negeren en vooral heel veel mooie woorden uitspreken en af en toe wat groene acties doen, dan trekken we met zijn allen aan het kortste eind. Dat is de reden dat wij vaker naar de rechter stappen.”

Twee weken geleden startten jullie het proces om de staat voor de rechter te dagen over het stikstofbeleid. Waarom?

“Het land zit op slot. Voor de energietransitie moeten er windmolens worden gebouwd. Daar is stikstofruimte voor nodig. En er moeten woningen gebouwd worden. Daar is nu eigenlijk ook geen stikstofruimte voor terwijl we een fikse woningcrisis hebben. En ondertussen hebben we miljoenen, miljoenen, miljoenen dieren die met hun mest een enorm probleem vormen voor de natuur. Want door die enorme hoeveelheid dieren en de manier waarop wij boeren hebben we gewoon onwijs veel stikstof. Dat is al decennia zo. Dus dit is gewoon long overdue.

We zijn er nu wel een beetje klaar mee. We hebben ook gewoon wetten in het land en die moeten gerespecteerd worden. Dat doet de overheid niet. Die overtreedt die wetten al heel lang. Daarom gaan we nu sommeren. We hebben een sommatiebrief gestuurd. Dat is de eerste stap. Als ze niet doorkomen, dan gaan we binnen de komende paar weken dagvaarden.”

Wat houdt zo’n sommatiebrief in?

“Stel ik zou jou om wat voor reden dan ook voor de rechter willen slepen om iets af te dwingen, dan is het niet meer dan redelijk dat ik dat van tevoren aan jou kenbaar heb gemaakt. Dat ik heb aangegeven wat ik van jou eis.

Wij hebben wetgeving die de stikstofuitstoot inperkt en wetgeving die bepaalde natuurgebieden beschermt. Als je die allemaal aan je laars lapt dan waarschuw ik jou via een sommatiebrief. Daarin leg ik uit welke wet- en regelgeving je niet haalt of onvoldoende haalt en deel ik mijn eisen. Als je daaraan niet voldoet binnen de komende dagen of komende weken, dan laat je mij geen keus en ga ik naar de rechter.”

Naast de stikstofcrisis willen jullie ook een rechtszaak aanspannen vanwege gebrek aan goed klimaatbeleid voor Bonaire. Hoe zit dat?

“Mensen daar zijn onwijs kwetsbaar voor zeespiegelstijging en hebben nu al te maken met hitte door extremer weer. We schrokken toen we erachter kwamen dat er helemaal geen beleid ligt voor Bonaire terwijl het gewoon een Nederlandse gemeente is.

Wij hebben hier tenminste nog dijken en verschillende vormen van watermanagement. Daar is helemaal niks. En deze mensen voelen zich al structureel genegeerd. Om dit recht te zetten, heb je een paardenmiddel nodig. Want je gaat er niet komen met een paar mooie gesprekken en wat leuke beleidsideetjes voor de bühne. Dit is eigenlijk het eindspel waar we inzitten. We hebben nog maar een paar jaar te gaan, hè. Klimaatverandering is een tikkende tijdbom. Net als de biodiversiteitscrisis.”

Probeerden milieuorganisaties vroeger ook meer actie tegen klimaatverandering af te dwingen via de rechter of is het iets nieuws?

“Minder voor het klimaat, want er bestaat natuurlijk niet zoiets als klimaatrecht. De Urgenda-zaak in 2015 was eigenlijk de eerste in zijn soort. Daarvan zij de rechter: ‘Als je kijkt naar het mensenrechtenverdrag dan is klimaatverandering een bedreiging voor de mensenrechten.’ Het recht op leven, recht op onderdak, recht op onderwijs, en ga zo maar door: klimaatverandering vormt eigenlijk voor heel veel basale mensenrechten een bedreiging. Als je dat als overheid weet, maar onvoldoende doet om burgers daartegen te beschermen dan kan je daarop gewezen worden. Want als overheid heb je een zorgplicht. Sindsdien heb je wel veel meer zaken die over het klimaat gaan.

Voor de Urgenda-zaak voerden wij wel rechtszaken op milieu. Wij hebben bijvoorbeeld weleens procedures aangespannen om te voorkomen dat er nieuwe kolencentrales werden gebouwd. Op basis van gezondheidsrisico’s en vergunningen. Dus naar de rechter stappen is niet nieuw. Ik denk alleen dat de manier waarop dat nu gebeurt, de grond waarop dat nu gebeurt en de frequentie heel anders is, omdat we nu echt in de crisis zitten. Die is gewoon voelbaar. Kijk, tien jaar geleden was het anders. Toen was er veel meer tijd om het af te wenden. Nu is het gewoon onontkoombaar. We gaan het niet omkeren. We kunnen het hooguit beperken. En met dat voortschrijdend inzicht en de wetenschap erbij is er ook een soort van juridische basis ontstaan om overheden - maar ook grote bedrijven zoals Shell - voor de rechter te slepen.”

Wat is de meerwaarde van naar de rechter stappen in plaats van praten en actievoeren?

“Omdat je dingen kan afdwingen. Als de rechter een uitspraak doet in jouw voordeel – gelukkig hebben we nog een functionerende rechtsstaat - dan zal je het als bedrijf of overheid gewoon moeten doen. Dan hoeven we het niet te houden bij petities en brieven sturen, want daar wordt al twintig jaar onvoldoende naar geluisterd. Alles bij elkaar opgeteld, gaat het gewoon niet goed.”

Heeft naar de rechter stappen niet juist een averechts effect? Dat bedrijven geen ambitieuze doelen meer stellen en politici proberen de mogelijkheden om rechtszaken aan te spannen te verkleinen zoals SGP nu via een motie doet?

“Je stelt eigenlijk twee vragen. Over dat laatste: dat is gewoon schokkend. Het is verkiezingstijd, maar alsnog hoor je dan niet te spelen met de rechtstaat. Daar heeft de JOVD - de jongerenpartij van de VVD - ook echt een hele treffende tweet over gestuurd. Ik kan het niet beter zeggen dan zij. Zij zeiden in feite: onze Kamer maakt wetten, die wetten moet het kabinet uitvoeren, als het kabinet bepaalde wetten niet uitvoert of respecteert dan kunnen mensen, burgers, organisaties, ngo’s naar de rechter stappen. De rechter toetst beleid aan wet- en regelgeving en kan dan tegen de overheid zeggen: ‘Dit voldoet niet aan wet- en regelgeving dus dit moet je anders gaan doen.’ En dan wordt de Kamer opeens boos. Maar dit is hoe de rechtstaat werkt. De partijen die boos worden zeggen in feite dat het ze niet bevalt hoe die wetten in elkaar zitten. Maar dan moeten ze andere wetten maken in plaats van ngo’s gaan pesten ten koste van de rechtsstaat. Dat is gewoon heel kwalijk.

Als een bedrijf geen doelen wil stellen, omdat het anders allemaal rechtszaken aan zijn broek krijgt en om die reden dreigt om weg te gaan uit Nederland dan denk ik: dan is er ook geen plek voor jou. Want blijkbaar wil je niet de moeite nemen om ‘Paris proof’ te zijn. Want nogmaals: het komt niet uit de lucht vallen, hè. Die wetenschap is al twintig jaar present en er zijn subsidies in dit land. Veel bedrijven die willen vergroenen kunnen daar hulp bij krijgen. Als je dan alsnog niet wil, dan denk ik dat er geen plek meer is voor jou in Nederland. Überhaupt is er in de toekomst geen plek meer voor zo’n bedrijf, want we moeten gewoon onze uitstoot verminderen.”

Verwacht je dat het aantal rechtszaken nog verder zal toenemen?

“Absoluut. Daar twijfel ik niet aan. Ik denk dat wij veel meer actie zullen gaan zien. Dat zie je nu al en dat gaat alleen maar toenemen. Ik denk dat de radicalisering in de klimaatbeweging zal toenemen en ik denk ook – dat zie je al – dat er een generatie opstaat die bereid is om overheden, bedrijven en zelfs bestuurders voor de rechter te slepen. Dat is het nieuwe normaal. Als jij CEO bent van Shell dan kun je verwachten dat je een keer voor de rechter gesleept wordt. Dat gebeurt nu al, trouwens. In het Verenigd Koninkrijk. Daar werd al een zaak aangekondigd. Door aandeelhouders nota bene. Dat is iets wat we in de toekomst steeds meer gaan zien. Je kunt gewoon niet meer weglopen voor je verantwoordelijkheden.”