Michel Scholte: "De noodzakelijke voorwaarde voor bloei is eerlijk rekenen"

In oktober kwam de top van het Nederlandse bedrijfsleven bij elkaar tijdens de nationale conferentie Brede Welvaart. Change Inc. sprak naderhand met een aantal hoofdrolspelers. Vandaag Michel Scholte, directeur van True Price Impact Institute en sinds begin vorig jaar minister van nieuwe economie.

Welke rol speelt brede welvaart in de nieuwe economie?

"Brede welvaart is de uitkomst van die economie. Want daarin leiden ondernemerschap, werken, innovatie en technologie tot welvaart en welzijn voor iedereen. En die welvaart zit niet alleen in het financiële maar ook in natuurlijke, het sociale, het menselijke. En niet alleen nu maar ook later en niet alleen hier maar ook daar."

Dus brede welvaart daar profiteert iedereen van?

"Er zijn ook verliezers natuurlijk. Dat is prima. Vervuilende industrie. Miljonairs, miljardairs. De meedogenloze financieel gedreven beleggers, hedgefunds."

Daar zit wel veel van ons geld in

"Daar moeten we zo snel mogelijk uit. Als we een deel van de petrochemische werkgelegenheid kunnen inzetten voor de energietransitie hebben we een heel groot probleem opgelost."

Hoe komen we daar, in die nieuwe economie?

"Door ondernemerschap, innovatie, technologie, durf."

Dat is er allemaal al, maar de nieuw economie nog niet

"Dat komt omdat we een bestuurlijke elite hebben met een ruggengraat van slagroom. Dan heb ik het bijvoorbeeld over een deel van de mensen in de boardrooms en raden van commissarissen van de AEX fondsen, van fossiele bedrijven, de chemische industrie."

Die houden deze ontwikkeling tegen?

"Ja veel van hen hebben helemaal geen profijt van vernieuwing. Die denken niet aan 2100 maar aan de komende twee tot vier jaar. Soms doen ze wel wat aan duurzaamheid maar alleen onder de voorwaarde dat het financieel maximaal rendeert op de korte termijn. Shell bijvoorbeeld rekent nog steeds met zo’n hoge rendementsverwachting op projecten, dat investeringen in duurzame technologie te weinig opleveren."

Ze bouwen nu wel een 200 megawatt waterstoffabriek in de Rotterdamse haven

"Ja maar op hun totale business is het marginaal. Dat geldt ook voor veel andere bedrijven. De investeringen in duurzaam zijn te laag. En we hebben niks aan halve oplossingen, kleine stapjes, kruimeltjes. De urgentie is gewoon te groot.

Bovendien is het heel riskant om niet over te gaan op een klimaatvriendelijke en diervriendelijke economie. Want we leggen het gewoon af ten opzichte van andere landen. VNO-NCW waarschuwt dat het investeringsklimaat afneemt omdat we teveel met klimaat en duurzaamheid bezig zijn. Maar het is omgekeerd. We moeten juist de kans grijpen zoals Denemarken dat op wind heeft gedaan, China op zon en Israël op plantaardige eiwitten. We moeten komen tot een economie van bloei in plaats van groei."

Hoe komen we daar?

"Door te rekenen met maatschappelijke kosten. Daar moet een taal voor komen die ondernemers, consumenten, politici spreken. Daar zijn al voorbeelden van zoals Seepje, Lightyear, Avantium die innovatie en technologisch gedreven zijn maar zo min mogelijk maatschappelijke kosten maken, hun investeringsbeslissingen daarop inrichten en een lager rendement op de koop toe nemen. Dat moeten we opschalen."

Is brede welvaart wel te rijmen met het economische systeem dat we nu hebben?

"Ja, er zijn impact-ondernemers die laten zien dat het kan. Maar het is niet gemakkelijk en de spoeling is dun. Het gros van de bedrijven is vooral bezig met het maximaliseren van de winst. De beurs waarop die bedrijven worden afgerekend kijkt alleen maar naar financieel rendement voor aandeelhouders.

En we moeten stoppen met het subsidiëren van fossiele industrie. Daar valt niet tegenop te concurreren. Als we bedrijven gaan afrekenen voor maatschappelijke kosten, en geen subsidies meer krijgen, dan krijgen we een eerlijker speelveld. Dan worden impact ondernemingen groot."

Er moet dus veel veranderen

"Ja, fiscaal, en we moeten handels- en accountingregels aanpassen. De klimaatschade bijvoorbeeld staat niet op de balans van Shell. Die kosten worden niet van de waardering afgetrokken. Dat is niet eerlijk.

De noodzakelijke voorwaarde voor bloei is eerlijk rekenen. Daarom is consumeren op basis van echte prijzen, investeren op basis van echte winst en ondernemen op basis van echte waarde zo belangrijk. En het veranderen van het belastingstelsel op basis van maatschappelijke kosten. Ook accounting moet op basis van alle maatschappelijke kosten en baten."

Is brede welvaart niet wat voorheen MVO werd genoemd?

"Flauw gezegd is maatschappelijk verantwoord ondernemen te vaak een soort glazuurlaagje. Dat gaat over het vervangen van de rietjes in de kantine. Brede welvaart is een poging om van een extractieve naar een regeneratieve economie te gaan. Nu hebben we een economie die sociaal kapitaal omzet in financieel kapitaal en dus waarde aan de samenleving onttrekt en toebedeelt aan een enkeling. Maar we gaan naar een economie die de taart van sociaal, menselijk en natuurlijk kapitaal vergroot. Dat betekent meer waarde voor iedereen."

Het klinkt zo logisch en creëert meer echte waarde voor iedereen. Waarom doen we dit dan niet?

"Omdat er meer dan 3000 miljardairs zijn, zo’n 218.000 ‘ultra high net worth individuals’ (mensen met meer dan 50 miljoen dollar red.) zo’n 56 miljoen miljonairs. Die floreren perfect bij de huidige financiële economie. En die zitten ook nog eens aan de knoppen. Dan is het heel moeilijk om dat systeem te veranderen."

Hoe krijgen we die systeemverandering voor elkaar?

"We moeten de ondernemers de wind in de zeilen geven om tegen die stroom in te varen. En tegelijkertijd hard werken om die accountingregels aan te passen. En een fiscaal hek om Europa heen zetten waarbinnen we volgens de waarden en normen van brede welvaart rekenen. Waar we wel belasten wat vervuilt en belonen wat maatschappelijke waarde toevoegt. Ook op Europees niveau moet dat in het DNA komen. En niet alleen van alle planbureaus ook de hele financiële infrastructuur van ACM, AFM, maar ook de Europese Centrale Bank moeten vanuit die filosofie gaan interveniëren."

Dat klinkt als een lange weg te gaan

"Als je de wereld wil veranderen is dat niet gemakkelijk. Ik heb het ook over een plan voor decennia, niet een kabinetsperiode. De horizon is 2100. Helaas zie ik weinig politieke partijen met een lange termijn visie. Na 2030 zijn het wat stippen op de horizon. en na 2050 is het een woestijn van ideeën, terwijl 2050 al heel snel is."

Hoe kunnen bedrijven nu werk maken van brede welvaart

"Je kunt al in kaart brengen wat de echte prijs moet zijn van een product. Je kunt al in euro’s uitrekenen wat de herstelkosten zijn, de compensatie voor milieuschade, van lucht- water- en grondvervuiling, van onderbetaling van mensen. Bedenk hoe een product eruit zou zien als er geen natuur-, gezondheids- of sociale schade mee gemoeid zou zijn. En welke interventies daarvoor nodig zijn. Dat heb je zo gedaan. En vervolgens moet je die prijs gaan rekenen."

Maar dan worden producten toch heel duur?

"Daarom moeten we ook de prikkels veranderen. Nu zie je dat er oneerlijke concurrentie is. De overheid spendeert 17,5 miljard per jaar aan fossiele voordelen. Dat is nog vóór de obscene steunpakketten. Een bedrijf als Procter en Gamble krijgt via Dow Chemicals en andere aanvoerketens subsidie om microplastics en olie in hun producten te verwerken. Dat is hartstikke goedkoop. En ze hebben ook een schaalvoordeel dus een dubbele voorsprong.

Laten we maar gewoon laten zien wat die prijs is. En dan zorgen voor een grensbelasting. Waarmee we concurrerende producten belasten uit landen die niet met de echte prijs rekenen."

Dus zijn we weer terug bij de overheid

"Er is niet zoiets als een vrije markt. De overheid grijpt altijd in met voorwaarden, regels. De kern van ons monetaire systeem is de overheid. De centrale bank. De overheid reguleert nu ook al op handel, er zijn importtarieven. Dat kun je ook op CO2 doen zoals de CBAM (carbon border adjustment mechanism red.) of op armoede."

Hoe houd jij moed?

"We hebben in Nederland al meer dan 100.000 transacties met producten met een echte prijs. Al 20 verkooppunten van producten met een echte prijs. Tientallen van de grootste beursgenoteerde bedrijven ter wereld hebben een maatschappelijke jaarrekening. We hebben audits op het financiële jaarverslag met echte winst voor elkaar gekregen. We werken met de Harvard Business School aan deze methode. Die maken we beschikbaar voor iedereen. We verrekenen het in de beurswaardering van duizenden bedrijven.

Dat kan al, het gebeurt al. Het wordt alleen een heel stuk gemakkelijker als de regelgever brede welvaart omarmt. Dan is het niet varen met de wind in de zeilen en stroom tegen, maar met de stroom mee."