Lessen van de Queen voor handelaren in hoop

‘Elizabeth gold als een mens in wie dienstbaarheid, waardigheid en integriteit waren verzameld. Of dat waar is, is niet duidelijk, maar in de rouw klonk ook de behoefte door aan leiders in wie dezelfde waarden herkenbaar zijn – ook in Groot-Brittannië worden die almaar schaarser.’ Voormalig correspondent in het Verenigd Koninkrijk voor de Volkskrant Bert Wagendorp vatte in zijn portret van de Queen een belangrijke behoefte aan leiderschapskwaliteiten samen, ongeacht of je die ook feitelijk aan de overleden vorstin mocht toedichten.

Het voelt blijkbaar als een gemis, in een tijd waarin opportunisme en een grote bek nadrukkelijk om voorrang schreeuwen. In NRC kwam afgelopen weekend de inmiddels 80-jarige CEO-fluisteraar en psychoanalyticus Manfred Kets de Vries aan het woord. Al decennialang coacht hij topbestuurders en houdt ze een spiegel voor. Kets de Vries is consequent in zijn denken. Hij roept al jaren dat veel leiders narcisten zijn, haantjes die slecht kunnen luisteren. Alles behalve waardig en dienstbaar.

In Management Scope zei hij elf jaar geleden al dat zelfreflectie enorm helpt, een van de waardevolste kwaliteiten voor een leider. ‘Als je niet alleen kunt zijn, ben je heel alleen’ en ‘niet voor niets stond er op het voorportaal van Apollo’s tempel in Delphi “Ken uzelf.”’ In NRC zegt hij: ‘Het klinkt raar, maar de meeste topbestuurders kennen zichzelf niet. Ze weten niet waar hun kracht zit en hun zwakte. Te vaak hebben ze alleen maar jaknikkers om zich heen, die zeggen wat de baas wil horen.’ Jammer, vindt hij, want een belangrijke rol van een leider is mensen inspirerend en strategisch de weg wijzen. ‘Als het ware regisseren’, vertelt hij in Management Scope, ‘leiders zijn dan handelaren in hoop.’

Om anderen te kunnen inspireren, heb je dus zelfreflectie nodig, betoogt Kets de Vries al jaren. In een interview met de Volkskrant spreekt hoogleraar en Europakenner Mathieu Segers daarover wijze woorden. Volgens hem hebben vooral Nederlandse leiders (en hun volgelingen) hiermee te kampen. Ze gaan ‘gebukt onder een vals zelfbeeld van superioriteit.’ Te veel levend in het hier en nu, pragmatisch inspelend op trends, te veel geneigd successen en mislukkingen (‘de afgelopen decennia waren het vooral successen’) volledig aan eigen beslissingen toe te schrijven. Alsof Nederland de welvaart niet ontleent aan de gasbel van Slochteren en de handelsvoordelen door de EU-markt.

Dit gebrek aan kritisch vermogen, zie je volgens Segers niet alleen in de instituties, maar ook op individueel niveau, terwijl het van levensbelang is. ‘Ik denk dat je moet proberen om jezelf zo goed mogelijk te leren kennen, maar dat is moeilijk. Bovendien is het ongemakkelijk, omdat het altijd ook gaat over onvolkomenheden. Maar als je onvoldoende oog hebt voor het menselijk tekort, leef je onverschillig en doorgrond je situaties minder goed. Je ziet jezelf niet in de wereld, maar je ziet de wereld vanuit jezelf.’

Dat ook niet alle Britten helemaal verschoond blijven van die laatste kwaal, las ik in de Volkskrant. Afgelopen weekend werd alle voetbal afgelast, van het jeugdvoetbal tot de Premier League. ‘De enige voetbalwedstrijden die afgelopen weekend plaatsvonden, waren nota bene op Eton, de kostschool nabij Windsor Castle, waar de prinsen William en Harry onderwijs hebben genoten. Daar gelden andere regels.’