Leidinggevenden te voorzichtig door afrekencultuur

'De cc's in de mailtjes bij de overheid zijn vaak een vorm van indekken. Alle lagen en instanties moeten op de hoogte zijn, voordat er een knoop wordt doorgehakt,' zegt topambtenaar Mark Frequin in een interview met de Volkskrant. Hij schreef een boek over ambtelijk leiderschap, met ook voor andere sectoren herkenbare lessen en beschrijvingen.

Zoals: 'Bij onderwerpen als stikstof, klimaat of energietransitie zijn meerdere departementen betrokken. Dan moet je wel samenwerken. Het probleem is dat je een bus niet met zijn dertigen kunt besturen. Uiteindelijk moet je ook durven besluiten: die organisatie of die persoon kan het heel goed, daar hebben we vertrouwen in, die laten we het doen.' Maar durf je zo'n beslissing ook te nemen in een afrekencultuur?

Tegen een stootje kunnen

Natuurlijk moeten leiders tegen een stootje kunnen. Als je jezelf goed genoeg acht om een positie met status, macht en geld te bekleden, moet je ook tegen kritiek kunnen als een besluit verkeerd uitpakt of als je een fout maakt.

Ik heb me vaak verbaasd over de korte lontjes van CEO's of bestuursvoorzitters, die zelfs niet opgewassen waren tegen speldenprikken in een live-interview. Of wat te denken van boven-ons-gestelden die je na een kritisch stukje schuimbekkend toevoegen dat ze je carrière zullen dwarsbomen waar ze maar kunnen. Als je als leidinggevende zo reageert functioneer je boven je vermogen en kun je beter wat anders gaan doen. Maar mij gaat het hier om kritiek die doorslaat, die elk besluit onder het vergrootglas legt en op alle slakken zout legt.

Fouten kunnen maken

Ook media moeten in dit hele proces kritisch naar zichzelf kijken. Volgens Frequin zijn journalisten niet op zoek naar hoe een organisatie in elkaar zit, maar willen ze weten waar de fout zit. Dat nodigt niet uit om open over je werk te praten, zegt Frequin. 'Mensen zijn bang om de schuld te krijgen, terwijl iedere organisatie fouten moet kunnen maken. Anders leer je niet.'

Het naming and shaming, het zoeken naar zondebokken, staat een open cultuur in de weg, meent hij. Of zoals NRC Handelsblad de medialogica beschrijft: 'De cyclus van schandaal en ophef gevolgd door beschadiging, verantwoording en regeldwang. Oftewel de risico-regel reflex.' Het leidt tot kortademigheid 'waarop de media zouden kunnen reflecteren.'

Improvisatie en creativiteit

In zijn boek Range, met als ondertitel 'waarom generalisten triomferen in een gespecialiseerde wereld', betoogt de Amerikaanse journalist David Epstein overtuigend dat we in de onzekere, ongestructureerde wereld waarin we nu leven, vooral gebaat zijn bij improvisatievermogen en creativiteit. Bij leiders die omwegen durven nemen, lef hebben om te experimenteren, wendbaar zijn en verbindingen kunnen leggen omdat ze zich niet op één oplossing blindstaren. Als tegenprestatie moet je ze dan wel volop bewegingsruimte gunnen. Tot ze er misbruik van maken natuurlijk. Dan kun je altijd nog de sloophamer uit de gereedschapskist halen.

Iedere dag nieuws, achtergronden en columns van Change Inc. lezen? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief.