Op basis van 28 interviews zijn de kenmerken van dé duurzame leider gedestilleerd. Die is zelfbewust, verantwoordelijk, voordenkend, vernieuwend, verbindend, koersvast en impactvol. Deze kenmerken schreven André Nijhof, hoogleraar Sustainable Business and Stewardship aan Nyenrode Business Universiteit en Niels van Tent, senior consultant bij executive searchbureau Ebbinge, op in het whitepaper ‘Echt Leiderschap’.
Zijn er nu andere leiders nodig dan twintig jaar geleden?
André Nijhof: “Tien jaar terug ging het veel meer over fatsoenlijk leiderschap: geen graai in de kas doen en de bonnetjes bij de declaraties moesten netjes kloppen. Je moest vooral een aantal dingen niet doen, maar dat volstaat tegenwoordig niet meer. Nu gaat het er veel meer om dat je proactief naar de toekomst kijkt. En dat we ook hogere eisen stellen als het gaat om proactief kleur bekennen: Hoe sta je erin als persoon en hoe geef je daar vervolgens ook invulling aan in jouw rol als leider. Ik merk dat we daarin behoorlijk veranderd zijn. In mijn optiek is dat cruciaal, gelet op de uitdagingen waar we voor staan.”
'Vroeger waren echt goede leiders ook al heel zelfbewust'
Niels van Tent: “Er lijkt nu een soort tweedeling te zijn. Aan de kant van het bedrijfsleven was er bijvoorbeeld Paul Polman en nu heb je Feike Sijbesma als representant. Die zeggen dat het onbestaanbaar is dat je alleen maar voor eigen gewin en aandeelhouderswaarde gaat. Tegelijkertijd zie je leiders als Trump, Poetin en misschien ook wel Johnson. Dus het is niet zo dat er nou één beweging ontstaat van Feike Sijbesma’s. Al denk ik wel dat dat op de middellange, lange termijn wel is wat er nodig is.”
Zijn er ook Trump-types in het Nederlandse bedrijfsleven?
André Nijhof: “Die zullen er ongetwijfeld zijn, maar ik denk wel dat het minder wordt. Als je kijkt naar wat klanten vragen, maar ook naar wat toekomstige werknemers vragen. Werknemers willen gewoon niet bij een bedrijf werken waar het minder gaat op duurzaamheidsvlak. Dus je ziet dat ook bij Shell een hele slag gemaakt wordt. Je kunt discussiëren over hoe ver ze zijn, maar ze zijn daar onmiskenbaar scherp mee bezig. Dus er zullen zeker nog wel niet-duurzame leiders zijn, maar ik denk dat het in rap tempo minder wordt.”
Is het mogelijk om een duurzaam leider te zijn zonder intrinsieke motivatie?
André Nijhof: “Eigenlijk kan het niet. Het aparte bij duurzaamheid is dat we verwachten dat het ook iets zegt over hoe je privé als persoon in de wereld staat. Een voorbeeld uit het verleden: Jan Timmer moest als leider Philips efficiënter maken, maar of hij ook als privépersoon efficiënt bezig was dat boeide niemand. Hij moest gewoon goed zijn in de rol die hij te vervullen had. Bij duurzame leiders speelt altijd dat geloofwaardigheid cruciaal is. Dus als je als duurzaam leider zegt als bedrijf een rol te willen vervullen in de klimaattransitie dan verwachten wij dat je daar ook als persoon achterstaat. Als je dan vervolgens in een Porsche wegrijdt, dan doet dat afbreuk aan de rol die je vervult.”
“Efficiëntie, kwaliteit en innovatie zijn doelen waar je als bedrijf op kunt sturen. Dat zijn belangrijke organisatiedoelen, maar bij duurzaamheid begint het met een gemeenschappelijk doel. Omdat het maatschappelijk is, kan een leider zich daar eigenlijk niet meer van onttrekken door zijn of haar zakelijke pet af te zetten en de privé pet op te zetten, want dit is ook iets wat burgers aangaat.”
Kan iedereen binnen een bedrijf duurzaam leider zijn, of is dat alleen weggelegd voor de CEO?
Niels van Tent: “Ik denk dat leiderschap niet voorbehouden is aan de CEO, maar ik denk wel dat het belangrijk is dat de top in een organisatie dat uitstraalt. Ik geloof heel erg in ‘bottom-up’, dus dat het onderop ontstaat. Alleen wordt het wel een strijd als er in dat bedrijf een CEO zit die het allemaal niks interesseert.”
'Steun vanuit de top is cruciaal voor een versnelling'
André Nijhof: “We doen ook veel onderzoek naar wat wij ‘intrapreneurship’ noemen. Dus personen binnen een bedrijf die initiatief nemen en leiderschap tonen op dit terrein. En daar merk je dat het heel lastig is om duurzaamheid te implementeren als het alleen aan de top wordt gedragen. Dan is het risico dat het ervaren wordt als een hobby-project van de CEO."
"Tegelijkertijd blijkt dat als je de cases volgt van de intrapreneurs binnen een bedrijf waar het aan de top niet gedragen wordt dat zij of met een burn-out thuis komen te zitten of op een gegeven moment zeggen dat zij het thema veel beter buiten de organisatie kunnen oppakken, omdat het dan sneller gaat. Dus in die zin is de steun vanuit de top inderdaad cruciaal voor een versnelling. Maar begint het ook aan de top? Nee. Ik zie het meer als een soort randvoorwaarde dat de top helder is over de kant die zij op wil. Vervolgens moet het zo snel mogelijk indalen in de organisatie, omdat dat toch de personen zijn die vaak het meeste zicht hebben op wat je dan kunt oppakken en waar je leiderschap kunt tonen als bedrijf.”
In hoeverre vragen bepaalde duurzaamheidsfases om specifieke leiderschapskwaliteiten?
Niels van Tent: “Als een bedrijf in een fase zit waarin het nog minder van duurzaamheid doordrongen is en je verschil wilt maken dan gaat het erover welke visie je neerlegt. En hoe koersvast je daarin bent, omdat het systeemverandering en gedragsverandering raakt en daar hebben mensen weerstand tegen. Dat is gewoon een feit. Als het al wat meer ingebed is dan gaat het erom hoe je het naar een volgende fase krijgt of hoe je dan ook blijft verbinden en ervoor zorgt dat die hele organisatie daarin resultaten realiseert. Dus er kan wel een verschil zijn, zoals ik ook denk dat er een verschil zit in welk accent je van de zeven kwaliteiten hebt. De één heeft wat meer van de één, de ander van de ander.”
Waarom is het ook mogelijk om duurzaam leider te zijn bij een niet-duurzaam bedrijf?
André Nijhof: “Leiderschap gaat erom dat je laat zien hoe het anders kan. Daar verwijst die eigenschap voordenken naar. Dus een duurzaam leider zijn bij een al volledig duurzaam bedrijf zou eigenlijk een hele makkelijke rol zijn. Alleen bestaat er al een echt volledig duurzaam bedrijf? In mijn optiek niet. Elk bedrijf heeft een impact op de maatschappij: positief en negatief. De vraag is in hoeverre bedrijven zich daarvan bewust zijn en daar dan ook verantwoordelijkheid voor nemen. Daar heb je als leider een hele belangrijke rol in."
'Leiderschap gaat ook om keuzes maken'
"Leiderschap gaat ook om keuzes maken. Dit doen we wel, maar dat betekent dat wij dit, dit en dit voorlopig nog niet kunnen doen. Dit is onze koers. En vervolgens moet je met de dynamiek van alledag kijken waar je dan nu twee stappen vooruit kunt zetten en waar je misschien toch een stap terug moet zetten om straks weer sneller vooruit te kunnen. Ik denk dat elk bedrijf met die verschuiving van die negatieve naar die positieve impact nog heel veel werk te doen heeft.”
Is duurzaam leiderschap te leren?
André Nijhof: “We weten vanuit ander onderzoek dat turning points heel belangrijk zijn in dat ontwikkelingstraject. Vaak merk je dat personen een soort moment kunnen aanwijzen waarvan ze zeggen dat het een eye opener was. Dat zij op dat moment merkten dat zij leiderschap willen tonen waarmee zij waarde toevoegen. Degene die geen turning point kunnen aanwijzen zeggen dat zij altijd al zo in het leven stonden. Duurzaam leider zijn, is niet een soort trucje dat je jezelf aanleert. Dit zegt iets over hoe jij bent als persoon.”
Niels van Tent: “Ik denk dat echt goede leiders vroeger ook al heel zelfbewust waren, maar zich wat meer beperkten tot de organisatie. Nu gaat het natuurlijk veel meer over wat je breder doet.”
Wat zijn jullie tips voor mensen die duurzamer leider willen zijn?
André Nijhof: “Als je zelf nog meer een echte leider wil zijn dan is de vraag hoe je daarvoor de ruimte creëert binnen de organisatie waar je werkzaam bent. Wellicht lukt dat door je gewoon uit te spreken. Door kleur te bekennen. Wellicht kun je intern al dingen in beweging brengen. Voor degene die leiders aanstellen, kan het model houvast bieden om de juiste persoon te selecteren.”
Niels van Tent: “Zonder dat het model de waarheid moet worden, is het wel behulpzaam om naar leiderschap te kijken. Het kan leiders helpen om te kijken hoe zij zich willen ontwikkelen en het kan organisaties helpen om te zien welk potentieel zij hebben.”
André Nijhof: “Is het nou nodig dat je alle zeven kwaliteiten helemaal eigen hebt gemaakt? Dat zou prachtig zijn, maar heel vaak is de realiteit toch dat je een aantal dingen heel goed kunt en een aantal dingen wat minder. Dus vandaar dat zelfreflectie belangrijk is. Zodra je weet welke kwaliteiten je wel en niet goed kunt oppakken dan kun je makkelijker de hulpvraag stellen voor die dingen waar je zelf wat minder goed in bent.”
Een podium voor Green Leaders
In interviews, podcasts en columns biedt DuurzaamBedrijfsleven duurzame koplopers een podium. De favoriete Green Leader podcast van Niels van Tent is die met Coen van Oostrom, OVG Edge Technologies: "In de vastgoedwereld vertelt hij echt een ander verhaal.”
Afbeelding: Adobe Stock
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
