Een jaar na ‘Liberalism and its Discontents’, kwam onlangs de vertaling van het nieuwe boek van Fukuyama uit: ‘Het liberalisme en zijn schaduwzijden - verdediging van een klassiek ideaal.’ Fukuyama, schreef de Financial Times eerder in een recensie, heeft het niet over links-liberaal, zoals Amerikanen er naar kijken, of over libertarisme of neoliberalisme. ‘Fukuyama invokes, without undue detail, a mixed canon of Hobbes, Locke, Rousseau, Jefferson en Kant.’ De denkwijze die vrijheid, rechten en beteugeling van de staat omvat.
Interessant is dat hij twee soorten intellectuele ondermijning van dit gedachtegoed onderscheidt: ‘free-market economists on the right and sociocultural critics on the left.’ De belangrijkste reden: ‘Both overvalue the sovereign self.’ In een interview met de Volkskrant zegt Fukuyama waar dit toe leidt: ‘Liberalisme is zeer goed in het bieden van vrede en voorspoed. Mettertijd gaan mensen deze dingen echter voor lief nemen, in de veronderstelling dat de wereld altijd vredig en welvarend zal zijn, en dat ze hun vizier dus hoger kunnen richten. Ze hunkeren naar gemeenschap, naar solidariteit met mensen zoals zijzelf. Dat is denk ik voor een deel wat de verschuiving naar populisme en identiteitspolitiek bezielt.’
In het Volkskrant-interview betoogt Fukuyama dat mensen ook strijden tegen goede zaken die eerdere generaties bevochten hebben, omdat ze strijden om de strijd, wat voor een deel ook voortvloeit uit verveling. ‘Ze kunnen zich niet voorstellen te leven in een wereld zonder strijd. En als het grootste deel van de wereld waarin ze leven wordt gekenmerkt door een vredige en welvarende liberale democratie, zullen ze strijden tegen die vrede en welvaart, en tegen democratie.’ Hij vindt dat er ontegenzeggelijk sprake is van modernisering en materiële vooruitgang. ‘Honderd jaar geleden leefden men in Oost-Azië grotendeels in armoede. Nu kennen Japan, Korea en meer en meer ook China een zeer hoge levensstandaard, lage kindersterfte en lange levensduren.’
En hij ziet ook morele vooruitgang. ‘Honderd jaar geleden geloofden de meeste Europeanen dat ze het recht hadden over niet-Europeanen te heersen. Bijna elke staat, Nederland incluis, had een overzees rijk zonder democratisch bestuur. Nu gelooft buiten Rusland niemand meer in een inherent recht op het veroveren en tiranniseren van andere samenlevingen.’ Wie iets heel anders wil omdat het niet goed gaat, zoekt naar leiders met idealen als Martin Luther King of Nelson Mandela. Wie op zoek gaat uit verveling, of gewoon vanwege de reuring van ophef en vertier, komt uit bij Donald Trump en Boris Johnson, of vermaakt zich met de strapatsen van Elon Musk.
In een bespiegeling over het boek van Fukuyama lees ik een pleidooi voor ‘saai leiderschap’, want Fukuyama vindt ‘dat de overheid een rol moet spelen in het beschermen van de zwakkeren, het vertrouwen in de wetenschap moet terugkeren, vrijheid van meningsuiting te belangrijk is om aan de grote tech-bedrijven toe te vertrouwen en de behoefte aan transparantie niet het einde moet betekenen van ons recht op een privéleven.’ Daar heb je andere eigenschappen voor nodig, dan veel van de huidige daadkrachtige en clowneske leiders ten toon spreiden. Welke dan? Fukuyama doet twee suggesties: zelfbeheersing en gelijkmatigheid. Zowel voor leiders als voor burgers wel te verstaan.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
