Een nationaal burgerberaad voor het klimaat, een goed idee?

“Als er een onderwerp is dat aandacht heeft gekregen van links tot rechts is het wel het burgerberaad”, zegt Ed Nijpels. Als Voorzitter Voortgangsoverleg Klimaatakkoord leidt hij bij de SER een symposium over de mogelijkheden en onmogelijkheden van een nationaal burgerforum voor het klimaat- en energiebeleid. Later dit jaar buigen de Tweede Kamer en het kabinet zich over deze vraag en de commissie Brenninkmeijer gaf er al advies over.

Burgerraad, burgerpanel, burgerforum of burgerberaad. Het zijn allemaal woorden voor hetzelfde. Kort gezegd gaat het om een representatieve groep burgers die (waarschijnlijk) door loting wordt samengesteld en in gesprek gaat over een bepaald thema en vervolgens met een advies komt. Politiek Den Haag lijkt er fan van. Van links tot rechts is men positief over burgerfora. Annemarie Kok, publicist en onderzoeker aan de RUG, vindt dit een slechte zaak. Zij ziet het als “een aanbouwsel” dat leidt tot verdere “verrommeling” van het stelsel. Het past in een bredere trend waarbij de politiek jaar na jaar haar verantwoordelijkheid afschuift uit angst om zelf het voortouw te nemen.

Filosoof Daan Roovers is het eens met de constatering dat de politiek onzeker is, maar vindt een burgerberaad desondanks een goed idee. Het moet dan wel goed worden uitgewerkt. “Ik denk dat je heel goed moet nadenken wat je vraagt en wat je met die uitkomst wil doen.” Zo moet van tevoren duidelijk zijn wat de overheid wil doen met het advies.

Afgebakende vragen en inclusie

Niek Mouter, associate professor TU Delft, was vanuit de start-up Populatics van TU Delft bij de organisatie van drie burgerberaden betrokken. Volgens hem werken heldere en goed afgebakende vragen het beste. Bijvoorbeeld over abortus, een vuurwerkverbod, een gekozen burgemeester of zondagsrust. Beslissen over klimaatbeleid maakt burgers onzeker, denkt Mouter. Hij haalt voorbeelden uit het buitenland aan. Zo bleek dat klimaatvoorstellen in Ierland stelselmatig door het burgerberaad werden aangenomen als twee mannelijke experts dit aanbevolen en in Frankrijk met name de hoger opgeleide mensen nog meededen tegen de tijd dat het forum in de afrondende fase aankwam. Daarnaast werden Franse burgerforumdeelnemers regelmatig belaagd door lobbyisten.

Het sluit aan bij de risico’s die Rudy van Belkom, directeur stichting Toekomstbeeld der Techniek, ziet. Mensen moeten zowel letterlijk als figuurlijk in staat zijn om mee te doen. Ze moeten de Nederlandse taal machtig zijn, tijd kunnen vrijmaken, mobiel zijn en voor een groot publiek hun mening kunnen (en willen) voordragen. Dat vraag nogal wat. Van Belkom heeft ook moeite met de term representatief. "Zo moet een burgerforum groot genoeg zijn voor enige representativiteit, maar klein genoeg om werkbaar te zijn", citeert hij de website van de Rijksoverheid. “Ik vind het persoonlijk bijna enger dat ik vertegenwoordigd word door honderd mensen die niet verkozen zijn dan 150 mensen die wel verkozen zijn.”

Van Belkom denkt dat technologie kan helpen om burgerfora te verbeteren. Volgens hem zijn de voordelen dat het schaalbaar, inclusiever en diverser is. “Diversiteit in profielen is niet hetzelfde als diversiteit in standpunten.” Een logaritme kan overeenkomsten en verschillen in standpunten van heel veel verschillende mensen vinden. Mouter ziet wel wat in een combinatie van een online raadpleging waarin heel veel mensen worden betrokken en een offline deel.

Burgers laten meebeslissen over klimaat en energiebeleid

Bij de uitvoering van de regionale energietransitie wordt al op verschillende plekken geëxperimenteerd met burgerparticipatie, weet Karen Arpad. Zij is programmamanager regio ondersteuning bij het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie. Zij benadrukt dat tijd en geld vrijmaken cruciaal is voor succes. “Zorgvuldigheid, vooraf, tijdens en achteraf.” Daar gaat het volgens Arpad om. “Je kan beter geen participatie hebben dan slechte participatie”, vult Jetske Bouwma aan. Zij nam vanuit het Planbureau van de Leefomgeving (PBL) deel aan de commissie Brenninkmeijer die het advies over burgerfora uitbracht.

Niet elke vraag over elk thema is geschikt om door burgers te worden beantwoord. Daar zijn vijf van de zes experts bij de SER het wel over eens. Hoe zit dat voor het klimaatbeleid? Is dat een geschikt thema voor een burgerraad? Bouwma denkt van wel. Vooral als het gaat om de verdeling tussen lusten, lasten en risico’s.

Als de experts het podium verlaten voor een borrel in een andere ruimte blijft vooral het gevoel hangen dat het laatste woord over het burgerforum nog niet is gezegd. Er valt dus nog genoeg te bediscussiëren voor de Tweede Kamer als het thema daar op de agenda staat.

Lees ook: Windturbines langs de A16: “Iedereen doet mee, maar niemand wordt rijk”