Overvolle intensive careafdelingen, die al voor de coronacrisis onderbezet waren; bezorgde familieleden die hun ouders of opa’s en oma’s niet mogen bezoeken en bedrijven die faillissement vrezen: logisch, dat door de coronacrisis andere problemen naar de achtergrond verschuiven. Toch pleiten Sandrine Dixson-Declève, Hunter Lovins, Hans Joachim Schellnhuber en Kate Raworth in een opiniestuk dat er geen beter moment is om een systeemverandering te starten.
Zij wijzen erop dat naast de negatieve impact van COVID-19, de coronacrisis ook aantoont dat samenlevingen in staat zijn zich min of meer van de ene op de andere dag te transformeren. ‘In feite is er geen betere tijd dan nu om systemische economische verandering in te luiden’, schrijven zij.
Coronacrisis als systeemtest
Ben Ramalingam deelde op Twitter een schema dat inzicht biedt in zaken die invloed hebben op de impact van een crisis op een samenleving. Als schrijver van het boek ‘Aid on the Edge of Chaos’ weet hij veel over het thema. Ook ontwikkelde hij in 2012 een strategie voor omgang met rampen en crises voor het Britse Department for International Development (DFID).
Hij noemt een aantal manieren waarop een maatschappij kan reageren op een crisis. Deze kan een crisis bijvoorbeeld overleven, het hoofd bieden of ervan herstellen. Maar een samenleving kan er ook van leren of er door transformeren. De situatie van het systeem voordat de crisis ontstond, heeft invloed op de weerbaarheid van het systeem en beïnvloedt daarmee hoe de samenleving uit de crisis komt.
Back in 2012, I developed the @DFID_UK resilience strategy for use in disasters and crises around the world.
— Ben Ramalingam (@benramalingam) March 17, 2020
Today in the UK we urgently need an integrated, coherent 'national resilience strategy' for citizens, civil society, businesses and the state - and leaves no-one behind. pic.twitter.com/2dAIgmWgA4
Voor kritische economen toont de coronacrisis de weeffouten in het huidige systeem, zoals zij die voor de crisis al in boeken en opiniestukken beschreven. Zo wijst econoom Guy Standing, bekend van het basisinkomen, erop dat het economisch systeem met hoge overheidsschulden en onzekere beursontwikkelingen momenteel kwetsbaarder is dan ooit. Als één van de oorzaken noemt hij dat de inkomsten op fysiek, financieel en intellectueel eigendom hoger liggen dan de inkomsten op arbeid.
Voor econoom Mariana Mazzucato toont de coronacrisis aan dat de overheid te lang systematisch ondergewaardeerd is. De rol van de overheid is gelimiteerd tot ingrijpen wanneer de markt faalt. Daardoor namen overheden geen voorbereidende maatregelen om adequaat te reageren op een crisis of voerden zij juist bezuinigen door die de samenleving minder veerkrachtig maakten.
Als voorbeeld geeft zij de bezuinigingen op de Britse publieke gezondheidszorgorganisatie NHS die opliepen tot £ 1 mrd. Daarnaast wijst zij op de vaak scheve verhoudingen in publiek-private samenwerkingen en het ontbreken van sociale zekerheid voor sommige werknemers.
Nu die weeffouten duidelijk zijn, is het tijd voor verbetering, schrijft Mazzucato. ‘We hebben nu de kans om deze crisis te gebruiken als een manier om te begrijpen hoe we het kapitalisme anders kunnen aanpakken.’
Businesscase voor systeemverandering
‘Er is een sterke businesscase om deze crisis te gebruiken om mondiale systeemverandering in te luiden’, schrijven ook Dixson-Declève, Lovins, Schellnhuber en Raworth. De grootste kansen die zij zien, zijn: stoppen met fossiele brandstoffen en beginnen met ‘regeneratieve’ of circulaire landbouw.
Zij stellen dat er geen goede redenen meer zijn om te wachten met de terugdringing van fossiele brandstoffen en over te gaan op hernieuwbare energiebronnen. De kelderende olieprijzen zien zij juist als extra argument om subsidies op fossiele brandstoffen stop te zetten.
Lees ook het interview met Mark Lewis van BNP Paribas met dezelfde boodschap.
Overstappen op ‘regeneratieve’ of circulaire landbouw is de tweede kans die Dixson-Declève, Lovins, Schellnhuber en Raworth zien. Deze vorm van landbouw gaat uitputting van de bodem zoveel mogelijk tegen en focust op de verbetering van biodiversiteit en ecosysteemdiensten. Door hiermee aan de slag te gaan, ontstaan extra banen (in rurale gebieden). Daarmee is deze vorm van landbouw goed voor het milieu en voor de mens, aldus de schrijvers.
Ook Standing en Mazzucato hebben ideeën over systeemveranderingen die juist nu kunnen plaatsvinden. Voor Standing ligt die kans uiteraard in het invoeren van het basisinkomen, terwijl Mazzucato focust op de rol van de overheid.
Invoering van het basisinkomen
Op 17 maart schreef Standing dat een vorm van ‘helikoptergeld’ waarschijnlijk nodig zou zijn om de huidige recessie en het inkomensverlies voor werkende mensen aan te pakken. Hongkong had toen al eenmalig circa € 1.140 aan haar burgers uitgekeerd.
Deze week werd bekend dat de Noord-Amerikaanse overheid burgers ook tijdelijk geld gaat uitdelen. Toch is Standing daar allesbehalve blij mee. Juist dit soort tijdelijke oplossingen lossen het probleem volgens hem niet op. Het bedrag is volgens hem te laag om het inkomen voor langere tijd veilig te stellen, daarnaast is er het risico dat mensen het in één keer uitgeven.
Standing pleit voor de invoering van een basisinkomen, in ieder geval voor de duur van de coronacrisis. Elke wettige inwoner van een land heeft het recht op dit geldbedrag. De hoogte hiervan is afhankelijk van de recessie en werkt hierdoor als een economische stabilisator. Om hier extra geld voor vrij te maken pleit hij voor een belasting op CO2-uitstoot.
Voorwaarden aan overheidssteun
Mazzucato vindt dat overheden markten moeten hervormen of creëren die duurzame en inclusieve groei opleveren. Ook moeten zij er in publiek-private samenwerkingen naar streven dat publieke belangen sterker meewegen dan hoge winst maken.
‘Het moet nu gebeuren, nu de overheid de overhand heeft’
Ten eerste kunnen overheden investeren in instanties die crises voorkomen, zoals langdurige investeringen in het gezondheidszorgsysteem. Ten tweede pleit zij ervoor dat overheden onderzoek naar innovaties die in het publiek belang zijn bevorderen.
Ten derde moeten publiek-private samenwerkingen zowel winst opleveren voor burgers als aandeelhouders. Ten vierde raadt zij overheden aan om voorwaarden te koppelen aan staatssteun voor bedrijven. Deze voorwaarden moeten tot een transformatie leiden van de sector die ermee wordt gered, waardoor deze past binnen een nieuwe economie. CO2-verlagen en investeren in werknemers ziet zij als belangrijke onderdelen van deze strategie. ‘Het moet nu gebeuren, nu de overheid de overhand heeft’, vindt zij.
De coronacrisis als kans
Ondanks dat Dixson-Declève, Lovins, Schellnhuber, Raworth, Standing en Mazzucato de nadruk in hun stukken op andere oplossingen leggen, zijn zij het over één ding eens: gebruik deze coronacrisis als een kans om het systeem te veranderen. Mazzucato eindigt haar opiniestuk met de gevleugelde uitspraak: ‘Let’s not let this crisis go to waste’.
Lees ook het eerdere interview met Kate Raworth: 'Oneindige economische groei afschaffen'
Afbeelding: Adobe Stock
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
