Het meest activistische dat hij onlangs heeft gedaan? Resoluut: “Het blokkeren van de A12. Ik ben op de snelweg gaan zitten om aan te geven dat het klaar moet zijn met fossiele subsidies vanuit de overheid.”
Julien is ‘huisfilosoof’ bij Extinction Rebellion, de welbekende actiegroep die structureel grootschalige demonstraties organiseert om het klimaatbesef in Nederland aan te wakkeren en strenger beleid te eisen. Bijvoorbeeld de A12-blokkades, bedoeld om de belastingvoordelen die olie- en gasproducenten ontvangen zo snel mogelijk af te schaffen. “Het heeft echt een jaar van blokkades gekost om het getal van fossiele subsidies boven water te toveren. Maar de aanhouder wint, het getal is er nu: 40 miljard euro per jaar. Nu komt het systemische deel waarbij de instellingen ervoor moeten zorgen dat de subsidies ook echt afgeschaft worden. Zo gaat het eigenlijk altijd met activisme. Je moet iets aankaarten waar mensen eerst liever niet over praten. En zodra het op de agenda staat, moet je kijken hoe je de verandering ook daadwerkelijk doorgevoerd krijgt.”
Radicaler
Activisme, daarvan kan er best een beetje meer zijn in Nederland, vindt Julien. Hij schreef het boek Alledaags activisme om mensen te overtuigen activisme een onderdeel te maken van hun dagelijkse leven. Want ‘radicaal is het nieuwe normaal’ in een wereld vol klimaatverandering. Naast een beschrijving van de omvang van het klimaatprobleem – je kunt er als activist maar beter van doordrongen zijn – moet het boek steun bieden aan lezers die zich misschien wel zorgen maken, maar niet precies weten hoe die zorgen om te zetten in actie.
Juliens betoog begint bij het moment dat hij zelf besloot activist te worden. Dat was nadat hij in 2018 las hoe actievoerders in Londen vijf bruggen hadden bezet en spandoeken met klimaatleuzen over de balustrades hadden geworpen.
In Alledaags activisme schrijf je dat je bij het zien van die demonstratie dacht: dit zou wel eens kunnen gaan werken. Waarom dacht je dat?
“We zitten al zo erg in de problemen, maar alles en iedereen gaat maar door alsof er niets aan de hand is. Zulke acties geven in mijn ogen daarop een antwoord. Ze onderbreken de dagelijkse gang van zaken en maken ruimte voor het feit dat het helemaal anders moet. Daarvoor moet de automatische piloot onderbroken worden of tot stilstand worden gebracht. Dat zoiets op een geweldloze en rustige manier gaat, sprak mij heel erg aan. Als je zacht praat, luisteren mensen namelijk beter. Dat hebben we erg nodig. Stormen zoals in Florida zijn namelijk niet eenmalig, ze zijn het nieuwe normaal. Mensen hebben nog moeite om zich daarbij neer te leggen.”
Een blik soep
Een andere demonstratie die Julien aanhaalt, is die van twee klimaatactivisten die in Londen soep over het schilderij Zonnebloemen van Vincent van Gogh gooiden. De verontwaardiging was groot, maar Julien, die het vanuit filosofisch perspectief benadert, vond de actie buitengewoon geslaagd. Er zit volgens hem namelijk een diepere laag achter; er wordt een verschil blootgelegd tussen de betrokkenheid bij een kunstwerk en bij de planeet waarop we leven. “Mensen verdedigen enkel wat ze liefhebben”, citeert hij de bioloog Michael Soule.
Komt zo’n diepere laag bij de gemiddelde mens wel aan? Is die niet al afgehaakt bij de ogenschijnlijke vernieling van een kunstwerk?
“Met een actie als deze schiet je vanzelfsprekend met hagel. Je raakt er eigenlijk iedereen mee. Als je met z’n tweeën op het Malieveld gaat staan, is dat wel anders. Het gaat er juist om dat je als activist zoveel mogelijk aandacht op de kwestie wil vestigen. Er zal nooit één manier van actievoeren zijn die iedereen goed vindt. Ik vind ook eigenlijk dat de gemiddelde mens niet bestaat. Daarom ben ik voorstander van het inzetten van zoveel mogelijk verschillende vormen van activisme.”
Je hebt gelijk, de gemiddelde mens bestaat niet. Laat ik mijn vraag herformuleren: denk je niet dat de mééste mensen afhaken?
“Nee, dat denk ik niet. Ik denk namelijk dat er toch een discussie door ontstaat. En kijk, het is een feit dat de eerste reactie er vaak één van verontwaardiging en schrik is. Dat lijkt me volkomen terecht. En dat is ook wat die activisten normaal vinden en waar ze op anticiperen, dat is het hele punt. Maar vervolgens stellen ze de vraag: waarom ben je zo bezorgd om deze kunst en niet om de vernietiging van de aarde? Het klopt dat sommige mensen dan afhaken. En dat bevestigt dat we in deep shit zitten, want sommige mensen staan niet open voor zulke vragen. Het laat zien dat, zelfs in dat falen, de actie succesvol is in het overbrengen van een boodschap. Namelijk: dat we nog een lange weg te gaan hebben in het erkennen van de situatie waar we in zitten.”
Kun je vanuit die redenatie ook de burgerlijke ongehoorzaamheid bij boerenacties rechtvaardigen?
“Ik denk dat er een belangrijk verschil is tussen die twee vormen van actievoeren. De soepgooiers hebben vooraf onderzocht of er wel een glasplaat voor het schilderij zat, zodat de kunst niet op de lange termijn beschadigd zou raken. Ze hebben er goed over nagedacht, het is een weloverwogen, zorgzame en geweldloze actie. En ze hebben juist de kunstwerken uitgezocht die ze mooi vinden en waar ze betrokkenheid bij voelen. Ze beschouwden de actie niet als gewelddadig en gebruikten de kunst juist als iets verheffends waar ze een punt mee willen maken.”
Ik kan me voorstellen dat Farmers Defence Force ook zegt goed na te denken over zijn acties en op de lange termijn niets kapot te willen maken.
“Als dat zo zou zijn, zou ik dat verdedigbaar vinden. Het uit protest omdraaien van de Nederlandse vlag vond ik vrij geniaal, zeker vanuit PR-perspectief. Maar als je dingen in de fik gaat zetten, fietsers van hun sokken rijdt, hekken omverrijdt, dan wordt het problematisch. Dan breng je mensen in gevaar. Het moet heel duidelijk zijn dat de grens ligt bij geweld. En over waar die grens ligt, kun je natuurlijk debatteren. De soepgooiers waren zich er in ieder geval van bewust van dat ze de grens opzochten. Ze zeiden bereid te zijn de gevangenis in te gaan, omdat ze geloofden dat ze het goede deden. Ik vind het ook belangrijk om te noemen dat ze niet vanuit eigenbelang handelden, maar vanuit het algemeen belang. Dat mis ik bij de boerenprotesten. Daar wordt vanuit het eigenbelang gehandeld, en dan ook nog eens met geweld. Maar dat boeren het recht hebben om voor hun belangen te protesteren, lijkt me evident. En dat dat verstorend mag zijn, daar sta ik ook achter.”
Veelgehoorde kritiek op (klimaat)activisten is dat ze alleen protesteren, maar zelf niet met oplossingen komen. Hoe zie jij dat?
“Het is belangrijk om een onderscheid te maken tussen straatactivisme en alledaags activisme. Dat wil ik bij dezen ook nadrukkelijk aanbrengen. Activisme betekent simpelweg om je actief in te zetten voor een idee. Straatactivisme richt zich op burgerschap in de publieke ruimte, terwijl alledaags activisme zich richt op de relaties en gemeenschappen waar we in ons dagelijkse leven onderdeel van zijn. In beide gevallen is het idee een leefbare toekomst. We weten al hoe we daar moeten komen, we hebben de oplossingen er al voor. Het probleem ligt bij de politieke wil en het parlementaire proces om daar te komen. Die worden voortdurend bemoeilijkt door lobbygroepen en korte-termijndenken. Extinction Rebellion heeft een duidelijke theorie bedacht om dat te veranderen, maar het zou een mooie chaos worden als klimaatactivisten gaan bepalen waar er windmolens komen te staan. Dat zou eigenlijk juist ánti-democratisch zijn. Ik vind het bovendien een valse vraag, omdat klimaatactivisten ook onder meer wetenschappers, docenten en ambtenaren zijn. In hun banen werken ze wel degelijk aan oplossingen.”
Gemeenschap opzoeken
Volgens Julien associëren veel mensen activisme met grootschalige demonstraties – zoals de A12-blokkades – en zien ze milieuactivisten als personen die maatschappij-breed de aandacht op zich proberen te vestigen (en daarmee op het probleem van klimaatverandering). Hij vindt dat we het begrip moeten verbreden, en gelooft dat we meer alledaagse activisten nodig hebben; mensen die in eigen kringen kleinschaligere initiatieven ondernemen om klimaatverandering een halt toe te roepen.
Heb je een concreet voorbeeld van alledaags activisme dat je in je eigen leven toepast?
“Ik ben bijvoorbeeld mijn plantsoen gaan vergroenen. Ik heb het dan niet over mijn tuin, maar over de publieke ruimte. Mensen vinden het vaak raar dat ik daar sta te rommelen en dat levert discussies op. Sommige mensen vinden het heel leuk, anderen niet. Er lopen bijvoorbeeld hondeneigenaren langs die het maar niks vinden dat de publieke ruimte verwildert. Aan het argument van biodiversiteit hebben ze dan geen boodschap. Op zulke momenten moet je toch proberen om een weg vooruit te vinden. Het is misschien een klein voorbeeld, maar toch vind ik het belangrijk. De insectensterfte is nu zo ernstig dat elk plantsoen weer een levenslijn kan zijn voor een volgende generatie, voor een volgend seizoen.”
Werknemers bij bedrijven vinden het vaak spannend om zich activistisch uit te laten, uit angst om mensen tegen de borst te stoten en mogelijk hun carrière op het spel te zetten. Wat zou je tegen hen willen zeggen?
“Straatactivisme richt zich op de hele maatschappij, terwijl alledaags activisme meer vanuit een gemeenschap spreekt. Dit is eigenlijk een schaal kleiner, en kan zich afspelen op je werk, in de buurt of in de kerk. Het is in die gemeenschappen belangrijk om te kijken wat de gedeelde waarden en visies zijn, en hoe die gekoppeld kunnen worden aan de grote, planetaire vraagstukken die zich over tientallen jaren uitstrekken. Vervolgens moet je de vertaalslag maken naar iets waar je als individu of organisatie daadwerkelijk invloed op hebt. Hoe je bijvoorbeeld als voorbeeld kunt dienen voor een ander, of hoe je samen een verandering kunt aanbrengen in een bepaalde keten. Dat vergt inderdaad een bepaalde mate van moed, dat is onvermijdelijk. In mijn boek probeer ik mensen die moed te geven. Het is wetenschappelijk bewezen dat mensen de steun voor klimaatbeleid onder hun medeburgers onderschatten. Als je je binnen een organisatie uitspreekt, zul je dus waarschijnlijk meer steun krijgen dan je verwacht. Je ziet vaak dat een relatief kleine groep op die manier een grotere groep mee weet te krijgen. Het is daarom belangrijk om vanuit gezamenlijke waarden te spreken en niet vanuit beschuldigingen. Probeer in het gesprek verbanden op te zoeken. Hoe verhouden we ons samen tot dit probleem? Wat is onze taak en missie hierin?”
Twijfel je eigenlijk wel eens aan jouw koers als activist?
“Altijd en nooit. Activisme is voor mij een experimentele praktijk, je weet van tevoren nooit precies wat er gaat gebeuren. Je bent voortdurend aan het uitproberen. Idealiter op basis van zoveel mogelijk analyse, wetenschap en feiten, maar je moet ook bereid zijn om een sprong in het diepe te nemen om uit te vinden wat werkt. Een van de principes van Extinction Rebellion is dat we een lerende organisatie zijn. Dat is heel slim, want dat is precies wat je moet doen: opletten en leren van wat er gebeurt zodra je in actie komt. Dit idee past perfect in mijn zoektocht naar alledaags activisme, waar het gaat om het experimenteren op een open, onderzoekende manier, zonder agressie of beschuldigingen, maar met de focus op wat we samen kunnen doen. Dus ja, ik twijfel zeker, maar natuurlijk niet over de urgentie van het probleem.”
Wat is de belangrijkste boodschap die je lezers van Alledaags Activisme wil meegeven?
“De kernboodschap is dat activisme niet iets is wat alleen ánderen doen, en niet iets is waarvoor je een specifieke rol in de samenleving hoeft aan te nemen. Het zou eerder een integraal onderdeel van je eigen leven moeten zijn, in de diverse rollen die je hebt. Activisme kan zacht, verbindend en gemeenschappelijk zijn. Dat vind ik heel belangrijk, zowel op maatschappelijk vlak als in persoonlijke zin. Het kan voor mensen namelijk een manier zijn om met hun bezorgdheden om te gaan, om hun betrokkenheid om te zetten tot handelen. Of dat nou is door op snelwegen te schreeuwen of door middel van een overleg in de kantine. Ik zou eigenlijk iedereen willen uitnodigen om activisme op deze manier te gaan zien. Als je die poort openzet, wordt je leven dan minder leuk of juist leuker?”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
