Changemaker Samira I. Ibrahim: ‘De aarde is niet alleen voor hoogopgeleiden of mensen met een dikke portemonnee’

Je doet onderzoek naar klimaatrisico’s en klimaatadaptatie bij het PBL. Met wat voor vraagstukken houd je je bezig?

“Op dit moment brengen we in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de meest urgente klimaatrisico’s in kaart voor de periode van 2050 tot 2100. Bijvoorbeeld op thema’s als hitte, water en gezondheid. Ook doen we onderzoek naar de klimaatrisico’s voor ons cultureel erfgoed. Daar was tot voor kort weinig aandacht voor, maar nu steeds meer. We doen aanbevelingen hoe we de effecten van deze risico’s kunnen verminderen. Zo denken we bijvoorbeeld na over hoe steden ingericht moeten worden met bomen en groen als de temperatuur steeds verder oploopt.”

Een cynicus zou zeggen dat de politiek niet langer dan vier jaar vooruit kan kijken. In hoeverre lukt het om jullie onderzoek, dat gaat over scenario’s na 2050, bij de politiek onder de aandacht te brengen?

“We zien dat klimaatadaptatie steeds serieuzer wordt genomen. Ook in het regeerakkoord wordt er een paragraaf aan besteed. Zo is er veel aandacht voor het verhogen van onze dijken. Hoe groot de meningsverschillen rond klimaatverandering ook zijn, zodra het over water gaat, wordt er geluisterd. Iedereen is zich ervan bewust dat Nederland kwetsbaar is voor overstromingen; de watersnoodramp van ’53 zit nog steeds in ieders hoofd. Als je klimaatadaptatie concreet maakt en voorbeelden geeft, dan komt er wel aandacht voor.”

Naast onderzoeker ben je ook theoloog. Dat is een combinatie die je in Nederland niet vaak ziet.

“Mensen reageren verbaasd als ik zeg dat ik hydroloog en theoloog ben. Specifiek in Nederland is zo’n combi ongebruikelijk: alfa en bèta zijn gescheiden. Over de grens zie je dat het veel geaccepteerder is dat onderzoekers ook filosofen of theologen zijn. Doordat ik mijn bachelor in Egypte heb gedaan is de relatie tussen religie en leven vanzelfsprekender. Een religie, of levensbeschouwing hoe ik het vaak noem, is onlosmakelijk verbonden met waar je je tijd en energie insteekt. Voor mij is die levensbeschouwing de islam.

Nederland spreekt altijd met enige trots over het feit dat het vooral seculier is. Maar ook dat is een levensbeschouwing. En uiteindelijk affilieert 80 procent van de wereldbevolking zich met een bepaalde religie of levensbeschouwing. Ik zie religie als een enorme kracht, die zowel constructief of destructief ingezet kan worden. De vraag is hoe je ervoor zorgt dat religie een constructieve kracht is.”

Op wat voor manier raken het islamitisch geloof en je werk als onderzoeker elkaar?

“In de islam staat de Koran centraal. De eerste openbaring daarin is het Arabische woord Iqra. Iqra betekent letterlijk ‘lees’. Het is een oproep om te leren over God, de schepping en over het leven. Voor mij betekent het dat ik wil blijven studeren en niet graag een oordeel wil vellen zonder eerst kennis op te doen.

Maar ook onderwerpen als water, natuur en duurzaamheid hebben raakvlakken met mijn religie. Een voorbeeld dat me altijd bijblijft, is de Nijl in Egypte, die enorm vervuild is geraakt. Hoe kan het dat we zo omgaan met een rivier, die als bron van al het leven wordt gezien? Hetzelfde geldt voor onze planeet. We zijn zo nonchalant over de plek waar we ons water en voedsel vandaan halen. Volgens de islam is de natuur een schepping van God. Met 1 miljard moslims wereldwijd is het voor mij een vraag waar die discrepantie vandaan komt.”

Recent bracht het PBL een onderzoek naar buiten waarin duidelijk wordt dat Nederlanders voor een aardgasvrije samenleving zijn, maar dat ze zich zorgen maken over de kosten. Hoe interpreteer jij deze resultaten?

“Ik vind dat een terechte zorg. Toen de 17 Sustainable Development Goals in 2015 door de VN in het leven werden geroepen, was de overkoepelende belofte: leaving no one behind. Maar als je nu naar de wereld, en specifiek naar Nederland kijkt, zie je dat de duurzame transitie niet voor iedereen is. Er is heel veel gebeurd om de boven- en middenklasse te verduurzamen. Maar de aarde is niet alleen voor hoogopgeleiden of mensen met een dikke portemonnee. Het is absurd dat het ov niet goedkoper of zelfs gratis is. Of dat biologisch voedsel duurder is dan niet-biologisch.”

Wat is ervoor nodig om kwetsbare groepen erbij te houden?

“Het is een kwestie van keuzes maken. Het is een keus om Shell miljarden subsidie te geven, net als dat het een keus kan zijn om het ov gratis te maken. Ik kan het echt niet anders zien. En ik ben van mening dat degene met de sterke schouders, de grote lasten moeten dragen. Degenen met meer middelen, horen een zwaardere verantwoordelijkheid te krijgen. Gelukkig zie ik als onderzoeker dat rechtvaardigheid en het verdelingsvraagstuk steeds meer aandacht krijgt. Eindelijk, want sommige onderzoekers en instituten zijn hier al tientallen jaren mee bezig en werden tot voor kort niet echt serieus genomen.”

Op wat voor manier probeer jij de mensen om je heen te overtuigen dat er meer aandacht en actie nodig is voor de duurzame en sociale transitie?

“Ik begeef mij in veel verschillende kringen, van islamitische gemeenschappen, tot wetenschappers en mensen die klimaat-sceptisch zijn. In gesprekken ga ik altijd op zoek naar de common ground; wat hebben we gemeen. Uiteindelijk hebben we meer overeenkomsten dan verschillen. Ook is het soms een kwestie van woordkeuze. Nog steeds zeggen woorden als duurzaamheid, sustainability en circulaire economie veel mensen weinig. Het werkt veel beter als je het hebt over betaalbare energie voor iedereen, of over huizen die niet te warm of te koud worden of dat we ons moeten beschermen tegen water. We zijn gewend geraakt aan een overheid die veel jargon gebruikt. Maar aan alleen jargon heeft niet iedereen niets.”

Wat voor soort leiderschap is er volgens jou nodig om van de belangrijke transities een succes te maken?

“Dat is in mijn ogen moreel en empathisch leiderschap. Iemand die niet zijn eigen belang, maar dat van anderen centraal stelt. Een leider is iemand die als laatst aan zijn maaltijd begint, nadat die persoon zeker weet dat degenen onder diens verantwoordelijkheid het goed hebben. Vanuit islamitisch perspectief geloven we in een dag des oordeels. Of je nu leider bent of volger, uiteindelijk moet iedereen zich verantwoorden. Leiderschap is niet iets waar je voor staat te springen. Het is iets waarvoor je gekozen wordt. Dat komt natuurlijk in veel meer levensbeschouwingen voor. In Nederland wordt al snel benoemd dat we een land zijn met joods-christelijke waarden. Daar heb ik geen enkele moeite mee, maar belichaam die waarden dan ook. Jezus Christus was ook niet iemand die vluchtelingen de deur wees.”

Dan tot slot, met wie zou je graag willen samenwerken en waarom?

“Recent ben ik ontzettend geraakt door Sifan Hassan. Het is indrukwekkend om te zien hoe iemand zo’n focus kan hebben op een bepaald doel, zonder dat ze daar per se lof voor lijkt te willen. Volgens mij is haar verhaal hartstikke leerzaam voor CEO’s, managers en duurzaamheidsprofessionals. Geloven in je eigen kracht en werken aan een ogenschijnlijk onmogelijk doel.”

Lees ook:

• Changemaker Mark Boode (Teachers for Climate) wil duurzaamheid het klaslokaal in brengen: ‘Het is heel erg dom om hier niks over te doceren’
• Changemaker Hanneke van de Vijfeijke (IKEA): ‘Er is grote bereidheid onder consumenten om tweedehands te kopen’
• Changemaker Sacha Göddeke-Mulder (NS): 'Als je elke dag met de trein reist, weet je dat we niet zo vaak stilstaan'