Op de grens tussen een Amsterdamse woonwijk en een industrieterrein bevindt zich het kantoor van Metabolic. Een grensgebied; het is een perfecte locatie voor een bedrijf met de missie om het huidige systeem compleet te veranderen. Het bedrijf werkt als advies- en onderzoeksbureau en start ondernemingen op. Deze drie onderdelen werken samen aan dezelfde missie: de globale economie transformeren tot een duurzame, regeneratieve economie. Eva Gladek is de oprichter en directeur van Metabolic. “Ik startte het bedrijf zonder enige financiële middelen. Het was vanuit pure passie, omdat ik vond dat dit gewoon moet gebeuren.”
Oneindige groei op een eindige planeet
“Er zijn ongeveer een miljoen en één problemen met het huidige systeem”, zegt Gladek. Het meeste daarvan is terug te brengen naar één fundamenteel probleem: de manier waarop we onze economie hebben ingericht. “De economie is ontworpen om oneindig te groeien op een eindige planeet. Als de economie niet groeit, stort het in.” Vanwege deze groeidrang putten we de aarde uit en destabiliseren we systemen waarvan we als mensheid afhankelijk zijn. Het Stockholm Resilience Centre identificeerde deze systemen een aantal jaren geleden in het Planetary Boundaries framework. Het bekendste voorbeeld daarvan is klimaatverandering door broeikasgassenuitstoot. Daarnaast gaat het om veranderingen als oceaanverzuring en zoetwateruitputting. “Het is alarmerend om te zien hoe snel deze veranderingen plaatsvinden.”
In het laboratorium maakte Gladek voor het eerst kennis met exponentiële groei. “Ik kweekte bacteriën in een kolf. In de eerste 23-en-een-half-uur van de groeicyclus leek het alsof er niets in die kolf gebeurde. In het laatste half uur verdubbelden die bacteriën ineens. Die kolf ging in 5 à 10 minuten van een kwart vol, naar half vol tot helemaal vol, waarna de bacteriën allemaal stierven. Het was schokkend om te realiseren hoe exponentiële groei voelt. Het voelt lange tijd alsof er niets gebeurt, maar de bacteriën groeien nog steeds exponentieel en dan op het laatste moment worden de grenzen van het systeem bereikt. Maar op dat moment legde ik het verband met het milieu nog niet.”
Existentiële bedreiging
Het is mogelijk dat de aarde door ons toedoen zo veel verandert dat we een bepaald kantelpunt overschrijden. Vanaf dat moment is er geen weg meer terug en gaan we een nieuwe fase in. Dit proces kan vervolgens verschillende ‘feedback loops’ activeren waardoor het proces nog verder versnelt. “De grote zorg is dat we het holoceen verlaten”, vertelt Gladek. Een geologisch tijdperk waarin wij als mensen evolueerden en dat voor mensen zeer comfortabel is. De vrees is dat er door ons toedoen een nieuw geologisch tijdperk ontstaat, dat veel minder prettig is voor mensen en de meeste andere wezens die gelijktijdig met ons evolueerden. “Dus het is echt een existentiële bedreiging waarmee we worden geconfronteerd”, aldus Gladek. Vandaar haar conclusie dat we de manier waarop onze economie functioneert moeten omgooien. Zodat we weer binnen de planetaire grenzen belanden en blijven. Maar hoe?
Daarvoor verwijst Gladek naar Donella Meadows. Deze academicus is net als Gladek een systeemdenker. Meadows beschrijft in een rapport op welke plekken in een systeem je het beste kunt ingrijpen om een hefboomeffect te creëren. De grootste impact wordt bereikt door een verandering van ‘mindset’. Als wij als mensheid andere doelen nastreven, veranderen de regels van het spel. Zo zal in een economie met groei als primair doel alles ontworpen zijn om die groei te maximaliseren. Een economie met het doel om welzijn te maximaliseren en natuurlijk kapitaal te behouden, levert heel andere accenten op. Een ‘mind shift’ merkt Meadows aan als één van de moeilijkste hefbomen om te bereiken, maar wel degene met de grootste impact.
Lees ook: Eva Gladek, Metabolic: ‘De coronacrisis toont de ontwerpfouten in het systeem’
Grootst mogelijke impact met zo min mogelijk moeite
Naar aanleiding van Meadows’ onderzoek bracht Metabolic in kaart welke sectoren de meeste invloed op de planetaire grenzen hebben. Op basis daarvan identificeerden ze focuspunten om met zo min mogelijk moeite zo’n groot mogelijke impact te maken: van het voedselsysteem veranderen tot de gebouwde omgeving.
Metabolic past deze kennis in de praktijk toe. Bijvoorbeeld door middel van een onderzoek dat zij voor de gemeente Amsterdam, Waternet en woningcorporatie De Alliantie uitvoerden naar de mogelijkheden voor een circulaire renovatie van de Amsterdamse wijk Buiksloterham. Ook stelden zij een duurzaam masterplan op voor woonbootgemeenschap Schoonschip en werkten zij mee aan een huisvestingsproject in Amsterdam Oost. Gladek ziet deze stapsgewijze aanpak als de beste manier om steden te veranderen. “Uiteindelijk begint de stad als geheel te transformeren.”
Rubik's kubus
Als industrieel ecoloog benadert Gladek de stad als een ecosysteem. Hetzelfde doet zij bij bedrijven of zelfs complete economieën. Alles staat met elkaar in verbinding. Gladek vergelijkt het met een rubik's kubus. Als je één gekleurd blokje verplaatst, verandert de hele kubus. “Soms zijn de stappen die je moet nemen contra-intuïtief, waarbij je het blokje eerst in tegenovergestelde richting moet verplaatsen en een paar extra bewegingen nodig hebt voordat het op de juiste plaats terechtkomt.”
Vanwege deze systeembenadering vindt zij dat je als bedrijf niet kan spreken van een duurzaam product. Dat is volgens haar ook niet relevant. Het gaat om het systeem waar het product onderdeel van uitmaakt. Ze geeft het voorbeeld van een geflopte composteerbare luier. “Het idee was dat de luier door het toilet gespoeld kon worden en met het afvalwater kon worden verwerkt, maar ze hielden geen rekening met het feit dat de meeste leidingen het doorspoelen van een luier niet aankonden. Het veroorzaakte veel verstoppingen en overstromingen; het overstelpte het hele systeem. Het punt is dat er niet zoiets als een ‘cradle to cradle’ gecertificeerd product bestaat zonder ook rekening te houden met de infrastructuur waarmee het product moet communiceren.”
Geen geboren milieuactivist
“Ik ben niet opgegroeid als milieuactivist”, zegt Gladek. Thuis waren haar ouders weinig met het milieu bezig. Gladek herinnert zich een moment dat zij als vijfjarige de kraan dichtdraaide tijdens het tandenpoetsen, na het lezen van een prentenboek over het milieu. “Waarom doe je dat?”, vroeg haar moeder. Toen Gladek antwoordde dat ze daarmee water wilde besparen, antwoordde haar moeder lachend: “Er is genoeg water in Amerika.”
'Ik ben niet opgegroeid als milieuactivist'
De ouders van Gladek kwamen als Poolse immigranten op volwassen leeftijd naar de Verenigde Staten om het communistische systeem te ontvluchten. Zij geloofden heilig in de Amerikaanse droom en wilden hun dochter en zoon de best-mogelijke opleiding geven. Het proces om bij de beste universiteiten toegelaten te worden begon voor Gladek al vroeg. Zo deed zij een IQ-test om de kleuterschool binnen te komen. “Op mijn elfde had ik mijn eerste CV”, herinnert zij zich. Tijdens haar schooltijd adviseerden verschillende adviseurs haar over de beste extra-curriculaire activiteiten en op haar dertiende werkte ze al zestig tot tachtig uur per week.
Haar droom was om moleculair bioloog te worden, maar tijdens haar opleiding moleculaire genetica zorgde een vak voor een nieuw toekomstperspectief. “Toen zag ik het verband tussen de exponentiële groei in de bacteriekolf en de exponentiële groei die we op de planeet creëren. Dat was een soort openbaring, want toen realiseerde ik me dat we diep in de stront zitten.” Bij gebrek aan slagkracht van internationale instanties en belangstelling van nationale regeringsleiders besloot zij haar carrière-pad te wijzigen.
Een positief verhaal
Er is nog steeds een lange weg te gaan, maar de ontwikkelingen van de laatste jaren stemmen haar positief: steeds meer mensen zijn zich ervan bewust dat verandering noodzakelijk is. Zij denkt dat iedereen leiderschap kan tonen door fundamentele veranderingen door te voeren in de manier waarop zij werken en hun tijd invullen. Desalniettemin benadrukt zij dat het cruciaal is dat mensen in invloedrijke posities groen leiderschap vertonen. Zij moeten een duurzaamheidsvisie presenteren en hiermee anderen inspireren om samen naar dat doel toe te werken. “Dat is iets wat steeds meer mensen moeten doen, zowel binnen als buiten organisaties.”
'Een duurzamere economie is iets waar we naar moeten streven, omdat het de betere manier van leven is'
Momenteel werkt Gladek aan een boek waarin ze het economisch systeem beschrijft dat nodig is om een circulaire economie te ondersteunen. In de samenleving die Gladek nastreeft functioneert de economie meer als een natuurlijk systeem, doordat verschillende materiaalkringlopen lokaal worden gesloten en efficiënter met energie wordt omgegaan. Hierdoor worden buurten in grote mate zelfvoorzienend. Dit bevordert de banden met de lokale gemeenschap.
“Ik weet dat het een beetje als fictie klinkt, maar als huisvesting geregeld is en voedselvoorziening voor een groot deel lokaal geautomatiseerd is, levert dat meer vrijheid op.” Zij kan zich voorstellen dat mensen dan minder lange werkdagen draaien en meer tijd doorbrengen in de eigen gemeenschap en met familie. Zij benadrukt dat mensen sociale dieren zijn. De meeste mensen brengen het liefst veel tijd door met familie en vrienden en voelen zich graag onderdeel van een groep. Daarom pleit zij ervoor dat we economische systemen ontwikkelen die dat mogelijk maken. “Dus ik denk dat het een positief verhaal is. Dat de weg naar een duurzamere economie iets is waar we naar moeten streven; niet omdat we doodsbang zijn voor klimaatverandering, maar omdat het de betere manier van leven is.”
Meer lezen over Green Leaders? Ga naar de website.
Fotografie: Studio Hiske
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
