Al in 1972 waarschuwde de Club van Rome voor de toename van crises en de impact daarvan op samenlevingen. In hun bekende rapport The Limits to Growth laten ze oorlogen en pandemieën buiten beschouwing, met de opmerking dat deze de wereldwijde groei nog eerder tot een halt zouden roepen. In hun model stopt de groei ruim voor 2100. Zij stelden dat groei eindig is, omdat er een limiet zit aan wat de aarde ons kan bieden. Toch was hun rapport geen doemscenario, benadrukte de hoofdauteur later. ‘Het ging om keuze. Het bevatte zeker een waarschuwing, maar ook een belofte.’
Saskia van den Muijsenberg, directeur en mede-oprichter van biomimicryNL, ziet de huidige crisis als bewijs dat ons systeem langzaam haar veerkracht verliest. De mensheid speelt daarbij een belangrijke rol. Wij dragen in grote mate bij aan het verlies aan planten- en diersoorten. Daardoor kan de natuur bepaalde ecosysteemdiensten niet meer leveren.
Zo zijn wij afhankelijk van de natuur voor onze drinkwatervoorziening en voor de bestuiving van onze gewassen. Daarnaast warmt de aarde door ons toedoen op. Door deze klimaatverandering zijn teken langer actief in de noordelijke Europese regionen en kunnen bepaalde muggen uit Afrika ook in zuidelijk Europa overleven. Dit soort dieren speelt een belangrijke rol bij de overdracht van een aantal besmettelijke ziekten. Die door klimaatverandering dus meer zullen voorkomen.
Dit betekent niet dat we in kelders het einde der tijden moeten afwachten. De keuze die we in 1972 hadden, hebben we namelijk nog steeds. Wat kunnen we van de huidige crisis leren? Van den Muijsenberg geeft haar visie als directeur van biomimicryNL. Bij biomimicry vormt de natuur de maatstaf. Het gaat erom de beste ideeën uit de natuur te imiteren om menselijke toepassingen uit te vinden, te verbeteren en duurzamer te maken. Hoe kunnen (duurzame) bedrijven de coronacrisis juist als kans benutten?
Download en lees het rapport: 'The Limits to growth: a global challenge'
Wat valt u op in de manier waarop we de coronacrisis aanpakken?
“Wat we nu doen is erg op de korte termijn gericht. Er mogen nu zo min mogelijk mensen dood. En ja, dat is heel logisch. Wij zijn evolutionair gezien ook niet goed in staat om over de heel lange termijn na te denken. We moesten altijd nu beslissen. Ons brein werkt in het heden; het is geprogrammeerd om op harde zekere informatie te reageren. Het kan heel goed op de korte termijn beoordelen of iets levensbedreigend is (denk aan vechten of vluchten), maar bedreigingen op de lange termijn ‘triggeren’ ons brein niet.
We zullen pas achteraf weten of alle maatregelen die we nu nemen afdoende zijn. Dat is nu moeilijk om in te schatten. Experts spreken elkaar ook tegen. Bepaalde experts zeggen al dat deze maatregelen op de lange termijn misschien wel veel destructiever zijn voor de gezondheidszorg dan dat de situatie nu is. Als de economie zo lang stil ligt, dan betekent dat uiteindelijk ook minder inkomsten voor de gezondheidszorg. Daar kunnen we op de wat langere termijn juist veel last van krijgen. Ik weet niet of het waar is, dat kan ik niet beoordelen, maar ik denk wel dat iets meer nadenken over onbedoelde consequenties van de maatregelen goed zou zijn.”
Welke lessen zijn er vanuit een biomimicry-oogpunt te leren van de coronacrisis?
“Als we iets voor elkaar willen krijgen dan zijn we vaak, zoals nu, heel erg gefocust op het snel van A naar B komen. In een rechte lijn. Als er iets is wat ik van de natuur heb geleerd is dat het vaak veel complexer in elkaar zit. Alles heeft invloed op elkaar. Zoals je nu hoort dat het aantal kindermishandelingen stijgt. Dat zijn natuurlijk dingen waar je van tevoren niet aan denkt, want je wil de druk op de ziekenhuizen verminderen. We zijn vaak zo gefocust op één doel dat we uit het oog verliezen wat de bijeffecten zijn.
Door meer systemisch te denken en relaties te bestuderen, zoals ecologen doen, kan je nieuwe oplossingen vinden. Dat wens ik ook bedrijven toe. Ik snap heel goed dat bedrijven op dit moment maatregelen nemen die voor de korte termijn het beste werken, maar ik raad hen aan om ook na te denken over de mogelijke consequenties op langere termijn.”
Hoe kunnen bedrijven de coronacrisis benutten?
“Ik denk dat er vooral veel lessen te leren zijn die te maken hebben met veerkracht en herstel. ‘Wat is de kritische functie van mijn bedrijf?’ Dat is een belangrijke vraag. Datgene moet door kunnen gaan. Dus je moet ervoor zorgen dat je op verschillende manieren nog steeds in die functie kunt blijven voorzien. We leren van de natuur dat veerkracht wordt bereikt door onder andere diversiteit, decentralisatie en redundantie.
Een goed voorbeeld (van een menselijke toepassing) vind ik het landingsgestel van een vliegtuig. Dat kan op verschillende manieren worden uitgeklapt en die technieken zitten ook nog eens op verschillende plekken in het vliegtuig. Dat zijn een soort back-up-plannen.
Op het eerste oog denk je als bedrijf misschien dat het alleen maar geld kost om die back-up-plannen te organiseren. Maar als het gaat om de kritische functie voor jouw bedrijf, dan kan je dat maar beter wel doen, want anders ben je gewoon te kwetsbaar. Die kwetsbaarheid kan ook te maken hebben met kennis.
Er zijn bedrijven waarbij veel essentiële kennis in één persoon zit. Wat doe je als diegene wegvalt? Maar het kan ook zijn dat jij stoffen inkoopt bij één partij en die partij omvalt of niet meer kan leveren. Zoals dat nu bleek dat ziekenhuizen zeer afhankelijk waren van Roche voor coronavirustesten. Dat zijn manieren om anders naar risico en veerkracht te kijken: waar zit het risico en hoe kan je back-ups organiseren.”
Heeft de coronacrisis ook positieve gevolgen?
“Natuurlijk is het vreselijk voor alle mensen die ziek worden en overlijden, laat ik dat vooropstellen. Tegelijkertijd zie je dat in Venetië het water nog nooit zo blauw is geweest en dat vogels daar weer komen broeden. Het zou fijn zijn als we ons beseffen dat het mooi zou zijn als dat zo zou blijven. Dus misschien helpt de crisis ons wel in die zin. Dat we op zoek gaan naar manieren waarbij we dat deel kunnen behouden en niet meteen weer terugvallen in het oude.
'Het feit dat nu alles stil ligt, biedt een kans om veel dingen digitaal te ontwikkelen'
Verder zie je dat op het moment dat een systeem omvalt er weer resources of nutriënten vrijkomen. In de natuur wordt daar opportunistisch gebruik van gemaakt, zij werkt met wat makkelijk toegankelijk en in overvloed aanwezig is. Neem het voorbeeld van een bosbrand. Door het verdwijnen van bomen, ontstaat er ruimte in het bos voor een nieuwe invulling. Nieuwe processen komen op gang, en er is plek voor nieuwe planten en dieren, pioniersoorten die snel groeien en verjonging en diversiteit brengen.
Dat werkt hetzelfde in bedrijven – wanneer er een lege plek is, ontstaat er ruimte in het bedrijf. En in diens omgeving. Als je die niet te snel opnieuw inkadert maar juist even vrij laat kunnen er mooie nieuwe dingen ontstaan. Het feit dat nu alles stil ligt, biedt een kans om veel dingen digitaal te ontwikkelen. Ook gaan sommige bedrijven verbindingen aan met partijen waar ze nog niet eerder mee samenwerkten.
Je ziet ook dat bepaalde sectoren opeens in de plus zitten. Dat overkomt hen natuurlijk een beetje, maar ik denk ook dat er ondernemers zijn die juist nu met nieuwe dienstverlening of businessmodellen komen om klappen op te vangen. Zo las ik dat Thuisbezorgd nog nooit zoveel nieuwe aanmeldingen had. Is dat dan innovatie? Dat denk ik niet, want het bestond natuurlijk al. Maar het is wel zo dat individuele bedrijven zo’n dienst nu ook gaan aanboren.”
In hoeverre zet de coronacrisis duurzaamheid op een laag pitje bij bedrijven?
“Dat vind ik lastig te beantwoorden. Ik hoorde dat de bouw, die natuurlijk toch al op zijn gat lag door de stikstoftoestanden, nu problemen heeft met arbeidskrachten, omdat veel van hen weer terug zijn naar hun eigen land vanwege corona. En om de bouw als voorbeeld te houden: juist toen het weer een tijdje economisch goed ging na de vorige crisis stapten zij van haar duurzame ambities af. Omdat ze zo snel mogelijk wilden leveren. Ik weet niet of dan nu het omgekeerde waar is, maar laten we hopen dat bedrijven de tijd die zij nu hebben goed benutten.
Eén ding wat je van natuur kan leren is dat ontwikkeling en groei altijd samen gaan. Niks groeit alleen maar. Zo stoppen planten ook energie in de ontwikkeling van de wortelsystemen en onze botten ontwikkelen meer botweefsel op de plekken waar kracht op staat.
Je ziet vaak dat, een plant meer energie steekt in ontwikkeling als de omstandigheden ervoor zorgen dat hij niet kan groeien. Bedrijven moeten juist nu, als ze misschien niet kunnen groeien en niet veel omzet kunnen genereren, zich bezighouden met de vraag hoe zij hun dienstverlening kunnen verduurzamen. Zodat ze als alles straks weer aantrekt heel snel duurzame meters kunnen maken.”
Lees meer over de impact van de coronacrisis op het bedrijfsleven en de mogelijke kansen:
- 'De coronacrisis als businesscase voor systeemverandering'
- Jan Rotmans over de coronacrisis: "We hebben dit soort crises nodig”
- Duurzaam ondernemen in crisistijd: Lidl koopt overschot Kipster-eieren voor eerlijke prijs
Afbeeldingen: Adobe Stock | Portretfoto: Sergio den Heijer
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
