Op een zonovergoten dag is het niet erg te moeten wachten op het bootje dat mij naar boerderij De Eenzaamheid brengt. De boerderij bevindt zich op een eiland, dus erheen lopen is schier onmogelijk. Na tien minuten komt er een klein sloepje aanvaren. Op de zijkant staat in gele letters ‘De Eenzaamheid’ gekalkt. “Hoi!”, zegt een jongen met bruin haar. Dat moet melkveehouder Joost van Schie zijn.
We varen in twee minuten naar de overkant van het water. De boerderij komt steeds dichterbij. Het is zo’n echt oudhollandse, met een rieten dak en groene kozijnen. Van Schie meert het bootje aan en springt op de kade. “Ik heb net een ei gebakken, wil je ook?”, vraagt hij terwijl ik het bootje uitklim. We lopen over het tuinpad naar binnen, de boerderij in. Ik bedank vriendelijk – want ik heb net geluncht – en ga tegenover hem zitten aan de eettafel. Van Schie vertelt dat hij economie in Amsterdam gestudeerd heeft en daarna zo’n acht jaar in het bedrijfsleven werkte. Als laatste bij het bedrijf Aimforthemoon. “Maar toen ik hoorde dat mijn ouders geen opvolging hadden, vond ik dat zo zonde. Dus ging ik kijken welke kansen hier zijn om het bedrijf te verduurzamen.”
Hoe maak je koeien en kaas duurzaam?
Van Schie is op zoek naar mogelijkheden waardoor de boerderij met koeien en kaas wel kan samengaan met duurzaamheid. Want een koe is niet het meest milieuvriendelijke dier. De koe stoot methaan uit, een veel sterker broeikasgas dan CO2, en als urine en mest bij elkaar komen krijg je stikstofuitstoot. Kaas en melk hebben daarom de nodige effecten op het klimaat.
Van Schie kwam met zijn zoektocht uit bij Commonland en Wijland, stichtingen die zich bezighouden met het herstellen van landschappen en ecosystemen. Voor Van Schie betekende dat concreet dat hij wil leren hoe het beste om te gaan met zijn klei op veen bodem. Om allereerst zo duurzaam mogelijk met koeien te werken door ze zoveel mogelijk met gras van eigen land te voeren en daarnaast nieuwe systemen en verdienmodellen te ontwikkelen. Dat werden in zijn geval kippen en een moestuin waar je groente en kruiden oogst. Producten die goed zijn voor de bodem en het watersysteem – erg belangrijk op een eiland.
Route regeneratief
Want, zo zegt de kersverse boer eerlijk, het is meer iets voor hem om over het grotere plaatje na te denken. “Toen ik weer terugkwam naar de boerderij van mijn ouders kon ik nog geen koe melken. Ik ben slechts een eenvoudige econoom zonder ervaring in de landbouw. Dus ben ik met experts naar deze plek gaan kijken. Wat gebeurt hier, kun je wel door met koeien en kaas en zo ja, hoe doe je dat regeneratief?”
Dat leidde uiteindelijk tot de ‘route regeneratief in 2050’. Daarvoor werkte Van Schie samen met anderen twee scenario’s uit: met zuivel of plantaardig. Van Schie zet als eerste in op zuivel, omdat dat de kern is van de boerderij en alles daar al op was ingericht. Er ligt nu een concreet plan bij de gemeente om de eerste regeneratieve melkveehouderij op veengrond te kunnen worden. Maar voor het geval hij geen koeien meer mag houden op zijn eiland vanwege de stikstofregels, of als de vraag naar zuivel afneemt, dan kan hij altijd nog switchen.
Lees ook: Mest zonder koe: is dit de oplossing van de stikstofcrisis?
Kippen, vogels en koeien
Regeneratieve landbouw betekent dat je meer teruggeeft aan het land dan je neemt. Zodat de biodiversiteit versterkt en de landbouwgrond van betere kwaliteit wordt. Dus minimale bewerking van de bodem, gebruik van bodembedekkers, verschillende gewassen aanplanten en gebruik van compost in plaats van kunstmest. Daarom produceert Van Schie niet alleen melk en kaas, maar verbouwt hij ook groente en kruiden. Ook heeft Van Schie sinds kort kippen voor bodemverbetering en de verkoop van eieren. Die laat hij achter de koeien aanscharrelen, zodat ze de maden uit de koeienvlaai eten en de mest op die manier beter wordt verspreidt. Hij heeft een moestuin voor de teelt van groenten en fruit. En in zijn kruidentuin laat hij theekruiden groeien zoals korenbloem en kamille die door Wilder Land worden gedroogd en verkocht. Daarnaast doet Van Schie nog aan weidevogel- en natuurbeheer voor Staatsbosbeheer.
De voordelen van regeneratieve landbouw zijn, naast dat het beter is voor de bodem en biodiversiteit, ook dat het mee kan helpen aan de opslag van CO2, omdat de bodem minder droog is en dus meer koolstof opslaat. En als de bodem gezonder is kan die voedsel produceren dat meer voedingswaarden bevat en van hogere kwaliteit is. Minder gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen zorgt voor verlaging van de productiekosten. Ook is deze vorm van landbouw minder vatbaar voor ziektes.
Lees ook: Groene boeren roepen op: 'Kies nu voor de omslag van ons voedselsysteem'
Stikstofcrisis
Maar hoe zit het met de stikstofuitstoot op Boerderij de Eenzaamheid. Die moet immers overal in Nederland enorm dalen. “Volgens de stikstofkaart van minister Van der Wal moeten we hier ook 47 procent terugdringen. Maar we zijn al biologisch en hebben hier maar 50 melkkoeien met 20 stuks jongvee, op 45 hectare grasland en 25 hectare natuur.” Als je dat vergelijkt met een gemiddelde boer is dat inderdaad weinig: je mag er maximaal drie per hectare houden, dus dat zouden er 135 zijn. “En als je optelt wat we hier allemaal leveren: theekruiden, eieren, kaas en groente, dan komen we qua milieu-impact heel goed uit.” Alleen, daar is nog geen universele berekening voor vastgesteld. Van Schie loopt immers voor.
De boer snapt dat veel van zijn collega-melkveehouders met de handen in de haren zitten. Toch kiest Van Schie er zelf niet voor om op zijn trekker te stappen. “Je kunt niet inzoomen op het kaartje, waardoor je niet goed weet waar je aan toe bent”, zegt Van Schie afkeurend. “Bovendien wordt het heel top-down besloten, zonder heldere beleidskeuzes die perspectief bieden. Een kaartje als deze creëert veel wantrouwen waardoor gebiedsprocessen, waar juist veel vertrouwen voor nodig is, moeilijk kunnen slagen.” Van Schie snapt dan ook dat veel boeren boos zijn. Als je een lening bij de bank hebt die moet worden afbetaald, zit je vast. De kersverse boer prijst zich gelukkig dat zijn boerderij geen leningen meer heeft. “Daardoor kunnen we nu pionieren.”
Om te zien waar de consument behoefte aan heeft en om de keten korter te maken, is Van Schie in mei een eigen winkel begonnen. 'Oogst', heet de winkel, gevestigd in het centrum van sleutelstad Leiden. Het is een onbemande winkel waar elke ochtend verse producten van boeren uit de buurt worden geleverd. Met een app open je de deur van de winkel, waar je naast kaas van het eiland ook eieren, groenten, brood en bijvoorbeeld vlierbloesemsiroop van andere boeren in de buurt kunt kopen. Afrekenen doe je vervolgens ook via de app. En buurtbewoners kunnen een reactie achterlaten.
“Voor mij is dat heel waardevol”, zegt van Schie. Hij staat er zelf een keer in de week in de middag om de klanten te kunnen spreken. “Dan krijg je direct feedback van de mensen die er komen, daar heb ik veel aan.” En bovendien kan hij een betere prijs vragen voor zijn kaas – er zit geen coöperatie tussen die er ook nog aan verdient."
Kleine druppel
Het is een kleine druppel op de gloeiende plaat van hoe we onze economie nu hebben ingericht. Toch staat de boer graag stil bij de kleinere successen. Op de lange termijn heeft Van Schie behoefte aan een visie vanuit de politiek. “En dat de regels daarop afgestemd zijn”, zegt hij. “Want nu gelden nog de regels die geen betrekking hebben op regeneratief boeren, maar op gangbaar zijn ingesteld. Je moet dus bij alle investeringen de noodzakelijkheid onderschrijven.”
Daarbij heeft iedere vierkante meter in Nederland verschillende stakeholders. Zeker in de Randstad. Dus als Van Schie een nieuwe stal wil bouwen, of een grotere moestuin wil aanleggen, moet dat eerst langs de gemeente. Veel bureaucratische rompslomp waar de boer helemaal geen tijd voor heeft. Kortom, een proces dat lang duurt en voor veel frustratie zorgt. Maar bij de pakken neerzitten, dat doet Van Schie niet. “Het is af en toe een crime om doorheen te komen, maar als je maar genoeg projecten start, heb je altijd wel een succesje te vieren.”
Schrijf je in voor onze Newsbreak: iedere dag rond 12 uur het laatste nieuws
Wil jij iedere middag rond 12 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan! Schrijf je hier in voor onze Newsbreak.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
