Genetische modificatie: het succes van een aubergine in Bangladesh

Auteurs: Alle Bruggink en Diederik van der Hoeven

Eerst iets over de manier waarop we tien miljard mensen kunnen voeden. Er zijn enorme verschillen in opbrengsten per hectare op de wereld. Ook zonder gebruik van GM gewassen. Met betere technieken kan de productie nog sterk omhoog. Alleen al in Europa zijn de verschillen groot. In Nederland en België halen boeren vier keer zoveel graan van een hectare als in Rusland; en tien keer zoveel als in Congo.

Het verschil zit hem in betere technologie: gewassen met hogere opbrengst, beter gebruik van bestrijdingsmiddelen, efficiënt gebruik van water, betere bemesting, meer mechanisatie en automatisering. Met moderne technologie stijgt ook de opbrengst in de biologische landbouw. De verschillen in de wereld zijn zó groot dat Europa, ons kleine continent, de hele wereld zou kunnen voeden als het de Nederlandse opbrengst per hectare zou kunnen halen. Niet dat dat nuttig zou zijn: elk continent moet zichzelf voeden. Maar het betekent wel dat geld en aandacht de sleutel zijn. Geld om te investeren in apparatuur en beter zaad – maar de meeste boeren op de wereld zijn arm. En aandacht voor het gewas: waarneming, ook met drones, en ingrijpen alleen waar het nodig is (de principes van de precisielandbouw).

Aubergine, een volksvoedsel

Maar hoe zit het dan met de aubergine in Bangladesh? Aubergine is een belangrijk volksvoedsel in Zuid-Aziatische landen als India, Bangladesh en de Filipijnen. Maar het gewas is erg vatbaar voor ziekten en vraat. Vooral de larve van Leucinodes orbonalis, een gaten borend rupsje, vormt een grote bedreiging. De enige manier om deze schadelijke rups onder controle te houden is flink spuiten. Om misoogsten te voorkomen spuiten de boeren veel, vaak té veel. Liever te veel spuiten dan verhongeren.

Toch gaat gemiddeld 30 tot 60 procent van de oogst verloren, alleen al door dit beestje. Het geld verdiend met de oogst gaat vaak voor één derde naar bestrijdingsmiddelen. De boeren gebruiken zelden bescherming en hebben na het spuiten vaak last van overgeven, huidirritaties en meer. Er blijven resten achter in de grond en in de geoogste vruchten. Kortom, slecht voor de gezondheid van boer en consument, slecht voor het milieu. Een zoektocht in India, de Filipijnen en Bangladesh heeft Bt-aubergine aangewezen als meest veelbelovend alternatief. In het DNA van deze aubergine zit een stukje dat gekopieerd is van de bacterie Bacillus Thuringiensis (Bt). Daardoor bevat de plant antistoffen tegen het rupsje. Deze zijn onschadelijk voor andere insecten, en ook voor vogels, zoogdieren en mensen.

De Bt-aubergine

In India en de Filipijnen werd toepassing van Bt-aubergines op het laatste moment verboden door het Hooggerechtshof, onder druk van antigroepen. Maar Bangladesh ging door. Bangladesh is het dichtstbevolkte land ter wereld. De bevolking, nu nog 160 miljoen, zal binnenkort 200 miljoen zijn. Er heerst grote armoede, elk stukje grond wordt benut. Tel daar de overstromingen en mislukte oogsten bij op, en je ziet het enorme probleem waar dit land voor staat: hoe voorzie ik mijn inwoners duurzaam van voldoende en veilig voedsel?

In oktober 2013 besluit minister van landbouw mevrouw Begum Matia Chowdhury daarom het verbouwen van GM aubergineplanten toe te staan. Ze worden bovendien gratis verstrekt, tenminste aan kleine boeren. In 2014/15 begint het programma met een proef op 108 boerderijen. De ervaringen zijn goed: betere opbrengst per hectare, meer winst per hectare, minder vraat door rupsen en vele malen minder spuiten. Boeren staan in de rij om ook mee te mogen doen.

Elk jaar groeit het programma explosief. In 2018 wordt het aantal Bt-aubergineboeren geschat op 150.000, een zesde van het totaal. Eind 2017 zegt mevrouw Chowdhury op een congres: ‘Het is onze menselijke morele plicht om alle mensen in ons land te voeden, zodat ze niet met een lege maag naar bed hoeven te gaan. Biotechnologie kan hierbij een belangrijke rol spelen.’

Gouden rijst

Het volgende project van Bangladesh is gouden rijst. Ook al zo’n gewas dat veel weerstand oproept. Gouden rijst is geel (vandaar de naam). Dat komt door nieuwe genen: van de narcis, van maïs en van een bacterie. Deze zijn erin gezet zodat het gewas caroteen aanmaakt, een stof waaruit ons lichaam vitamine-A kan maken.

Vitamine-A gebrek is een groot probleem in Zuidoost Azië. Elk jaar worden er 500.000 mensen blind van, en 1 à 2 miljoen mensen sterven eraan. Kinderen en zwangere vrouwen zijn bijzonder vatbaar. De beste remedie is een gevarieerd dieet met veel groenten – maar ja, daarvoor zijn veel mensen te arm. Zij eten alleen rijst. Als zij nu met de rijst ook vitamine-A binnen krijgen, worden ze geholpen, vinden voorstanders. Ook gouden rijst is jaren lang tegengehouden, onder meer door Greenpeace. Maar zoals gezegd: het ziet ernaar uit dat Bangladesh er nu mee door gaat.

GM voedsel?

Een laatste vraag: krijgen die mensen dan geen enge ziektes van het eten van GM gewassen? Neen, waarschijnlijk niet. GM is lang als iets onnatuurlijks gezien. In de natuur alleen het gevolg van nare oorzaken als radioactieve straling en giftige chemicaliën. Maar dat blijkt niet waar. In de natuur wisselen dieren en planten voortdurend DNA uit – binnen soorten en ook tussen soorten. GM is zo natuurlijk als het leven. Het is de manier waarop de natuur zich steeds weer aanpast aan veranderende omstandigheden.

GM voedsel dus? In de meeste gevallen niet nodig om de mensheid te voeden. Maar soms wel bijzonder nuttig.

Afbeelding: Adobe Stock