Duurzame stadslandbouw: 'Het kan dus!'

Volgens Meiny Prins is het huidige landbouwsysteem eindig. Met die overtuiging begon ze al in 2014 het initiatief Sustainable Urban Delta. “De kostprijs van voedsel moest de afgelopen decennia omlaag, omlaag en nog eens omlaag. Om dat te bereiken, schaalden bedrijven steeds verder op.” Dit leidt tot grootschalige productie in monocultuur op enkele locaties. De opbrengsten gaan vervolgens de hele wereld over. Totaal niet duurzaam, zegt Prins. “De biodiversiteit neemt af, de bodem is er slecht aan toe en de aarde warmt op. Er komen tal van milieuproblemen onze kant op. Een radicale systeemverandering is nodig.”

Steden centraal

Die verandering begint in de steden, voorspelt Prins. “Juist daar is de roep om hervorming het luidst”, legt ze uit. “Steden worden minder leefbaar. Het is onaantrekkelijk om in een klein maar duur appartement te wonen in de smog en zonder groen.” Toch trekken nog altijd veel mensen naar de stad. Het aantal inwoners van London groeit bijvoorbeeld twee keer zo snel als in de rest van het Verenigd Koninkrijk. Die snelle verstedelijking heeft gevolgen voor de voedselproductie.

Prins: “Vroeger hadden steden een groene gordel om zich heen: een gebied dat voedsel produceerde voor de stad. Die groene gordels op relatief korte afstand van de consument zijn nog steeds logisch, maar megasteden verdringen deze gebieden met hun groei. Het gevolg is dat bijvoorbeeld één op de vijf Londenaren op dit moment geen toegang heeft tot versproducten. Je kan lang niet overal broccoli of andere verse groenten krijgen, omdat het er simpelweg niet is.”

Nederland als stad

Dat het ook anders kan, bewijst Nederland. Prins: “Als je ons land als metropool ziet, dan is het de eerste voedselproducerende stad ter wereld. Er kan nog veel verbeterd worden, maar het is wel bijzonder. Een voorbeeld voor andere grootstedelijke gebieden. Het kan dus! Westland en Delfland zijn samen een prachtig voorbeeld van ‘stadslandbouw’, pal tussen Rotterdam, Den Haag en Delft in.”

Al betekent dat niet dat Nederland rustig achterover kan leunen, vindt Wouter Vos. Hij is directeur leefbare steden bij ontwerpbureau KuiperCompagnons. Daarnaast is hij medeoprichter van Urban Farming Partners Singapore. Dat bedrijf implementeert oplossingen voor voedselproductie in gebouwen zoals klimaatsystemen en verlichting voor daglichtloos telen. “Tijdens buitenlandse handelsmissies wordt trots gemeld dat Nederland de tweede voedselexporteur ter wereld is. Maar ziet de sector er over twintig jaar nog steeds zo uit? De stikstofcrisis lijkt me een goede aanleiding om daarover na te denken.” Vos ziet liever dat we kennis en innovaties exporteren waardoor andere landen zelfvoorzienend kunnen zijn in hun groente- en fruitproductie. “Zo blijft Nederland in de toekomst ook een relevante speler op landbouwgebied.”

Voedselproductie meenemen in stedenbouw

Op dit moment wordt voedselproductie nog niet meegenomen in stedenbouw. “In de puzzel van stedelijke ontwikkeling is daar nog geen ruimte voor”, zegt Vos. “Daarom zie je het nog maar weinig. Het vraagt om een nieuwe manier van denken van beleidsmakers, burgemeesters, ontwikkelaars, bouwpartijen en architecten.”

Volgens Prins kunnen dappere beleidsmakers het verschil maken. “Nieuwe initiatieven vragen om lef. Kijk maar naar Parijs: dankzij de burgemeester zijn grote stukken van de stad niet meer toegankelijk voor auto’s. Het gevolg is dat er veel meer wordt gefietst, wat de stad leefbaarder maakt. Verandering vraagt om een dappere visie en concrete actiepunten. Daar ontbreekt het vaak aan.”

Urban Farming in Singapore

Singapore heeft wel een duidelijke ambitie uitgesproken. Het land wil in 2030 30 procent van het voedsel binnen de landsgrenzen produceren. Eigenlijk is dat geen nieuw, maar juist een ouderwets fenomeen. Vos: “In de Nederlandse vestingen van vroeger had je binnen de stadsmuren een boomgaard, een waterput, huisvesting en bescherming. Je kon het er een tijdje uithouden. Dit is eigenlijk wat Singapore nu doet en waar we binnen Europa een voorbeeld aan moeten nemen.”

Met een oppervlakte van zo’n vier keer Texel is Singapore een klein eiland te noemen. Ruimte is schaars. Er is geen plek voor enorme stroken landbouw. Daarom richt Vos zich met Urban Farming Partners onder andere op verticale teelt, dus in de hoogte. “Zo benut je de schaarse grond optimaal. Daarnaast kun je binnen slim en gecontroleerd produceren, met minder water, CO2-uitstoot, pesticiden en verlies van biodiversiteit.”

Lokale voedselproductie heeft nog meer voordelen, vertelt Vos. “Je bent veel minder afhankelijk van de import van andere landen. Dat die afhankelijkheid gevaarlijk kan zijn, is met de inval in Oekraïne en de daaropvolgende gascrisis wel duidelijk geworden. En als je erover nadenkt, is het waanzin dat voedsel de hele wereld overgaat. Er is veel transport voor nodig en bovendien is voedsel dat lange afstanden aflegt veel minder vers. De voedingswaarde is niet meer optimaal, er zitten minder vitamines en mineralen in.”

Technologisch is het voor elkaar

Technologische hulpmiddelen maken het al mogelijk om in de hoogte of juist ondergronds te telen. Of om nieuwe integrale oplossingen te bieden tussen bijvoorbeeld algenteelt, viskweek en groententeelt. Dat biedt kansen voor duurzame landbouw in grootstedelijk gebied. Prins: “De technologie is er al en deze wordt met de tijd goedkoper. Steeds meer mensen kunnen er gebruik van maken. Het is belangrijk dat ondernemers mogelijkheden hebben om ook echt succesvol te worden.”

Dat het technologisch al voor elkaar is, weet Vos ook. “Innovaties kunnen regionale en lokale teelt stimuleren. Denk aan champignons die je zonder daglicht kunt telen als alternatief voor vlees. Of de productie van kweekvlees: dat kan prima in de bebouwde omgeving.”

Succes

Het succes van lokale voedselproductie in steden valt of staat uiteindelijk met het gedrag van de consument, zegt Prins: “De Fransen zijn ontzettend trots op hun streekproducten. In supermarkten zie je niet anders dan stickers en labels met ‘gemaakt in Frankrijk’. Het wordt enorm gepromoot. In Nederland is daarentegen regelmatig geen lokale tomaat te vinden. Deze halen we dan uit Spanje omdat het goedkoper zou zijn.”

Prins wijst naar het belang van true pricing. “Het wordt hoog tijd dat we gaan betalen voor CO2-uitstoot, watergebruik en pesticiden. De milieubelasting en het transport die producten met zich meebrengen, hebben een prijs. Door dit inzichtelijk te maken, worden mensen zich meer bewust van wat ze kopen. Dat zet aan tot verandering.”