De sleutelrol van supermarkten in bestrijding voedselverspilling

Volgens het rapport Estimates of European food waste levels van de Europese Unie werd in 2012 ongeveer 20 procent van het totaal geproduceerde voedsel in de EU niet geconsumeerd. Dit staat gelijk aan 88 miljoen ton. De kosten die hier mee gepaard gingen voor de landen binnen de EU worden geschat op € 143 mrd. Werk aan de winkel dus.

Voedselverspilling vindt plaats over de gehele keten, van voedselproductie (11 procent) tot voedselverwerking (19 procent). Van supermarkten en groothandels (5 procent) tot food service (12 procent). De meeste voedselverspilling vindt volgens het rapport echter plaats bij de consument: 53 procent.

Bewustwording bij de consument

“Supermarkten doen er alles aan om voedselverspilling, zowel in de keten als richting de consument, te voorkomen. Bewustwording bij de consument is daarbij essentieel”, zegt Marieke Doolaard, manager duurzaamheid bij Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de branchevereniging van Nederland voor supermarkten en foodservicebedrijven. “Af en toe een banaantje weggooien lijkt niet erg, maar het gebeurt op zo’n grote schaal dat het, bij elkaar opgeteld, wel degelijk impact heeft.”

"Hoe help je de consument bij het maken van de juiste keuzes?"

Er is een belangrijke rol weggelegd voor supermarktketens bij het bewust maken van de consument, stelt Doolaard: “Hoe help je de consument bij het maken van de juiste keuzes? Supermarkten prijzen bijvoorbeeld producten af of verspreiden hulpmiddelen zoals het Eetmaatje of het slimme boodschappenblokje. Dat klinkt misschien minimaal, maar het heeft wel degelijk invloed. Als je bijvoorbeeld een boodschappenlijstje maakt, en daardoor alleen koopt wat je echt nodig hebt, ga je automatisch verspilling tegen. Supermarkten bedenken continue initiatieven om de consument te helpen ok minder voedsel te verspillen.”

Zo zijn er veel meer ogenschijnlijk simpele initiatieven te noemen die consumenten kunnen helpen bij het terugdringen van voedselverspilling. Doolaard: “Het Voedingscentrum heeft bijvoorbeeld Ja/Nee-stickers gemaakt met een bewaaradvies voor twaalf veelgebruikte producten, die consumenten op de koelkast kunnen plakken. Wat bewaar je in de koelkast en wat niet? Het klinkt wederom simpel, maar dergelijke initiatieven helpen echt.”

Elke dag een andere menukaart

Ook restaurantketen Instock houdt zich actief bezig met bewustwording bij de consument en doet dat op innovatieve wijze. Het bedrijf, opgericht door vier medewerkers van Albert Heijn, haalt dagelijks het overgebleven voedsel op bij filialen van Albert Heijn en maakt er in zijn restaurants maaltijden van.

“Wij zetten voedselverspilling letterlijk en figuurlijk op de kaart”, zegt Freke van Nimwegen, mede-oprichter van Instock. “Elke dag bereiden we maaltijden met voedsel dat anders verloren was gegaan. Hiermee laten we de consument zien wat er allemaal nog mogelijk is met deze producten.” Het concept blijkt populair. Instock, dat sinds 2014 bestaat, heeft inmiddels twee restaurants, in Amsterdam en Den Haag, en kan bijna elke dag op volle huizen rekenen. Op 17 december vindt de opening van een derde restaurant in Utrecht plaats.

"We zetten voedselverspilling letterlijk en figuurlijk op de kaart"

Volgens Van Nimwegen is er een omslag in denkwijze nodig bij de consument: “De meeste onderzoeken wijzen uit dat de consument de grootste voedselverspiller is. Daar zijn vele redenen voor. Consumenten kopen bijvoorbeeld producten in voor een bepaald recept en houden dan veel (deels gebruikte) producten over. Vaak ontbreekt het ze dan aan ideeën om van de overgebleven producten ook gebruik te maken.”

Om consumenten die creativiteit bij te brengen, heeft Instock een kookboek op de markt gebracht: Instock Cooking. Dit kookboek reikt de consument acht technieken aan, om producten langer houdbaar te maken. Van Nimwegen: “Denk hierbij aan fermenteren, inmaken in zoet en roken. Door middel van deze conserveringstechnieken kunnen consumenten leren koken met wat ze nog in de koelkast hebben liggen, in plaats van nieuwe producten te kopen.”

Innovatief met verpakkingen

Ook binnen de muren van de supermarkt is winst te behalen. Consumenten zijn namelijk vaak geneigd om het achterste pak melk te pakken of een appel met een deukje te laten liggen. Supermarkten zijn dan ook constant op zoek naar manieren om dit te voorkomen, zoals de Belgische supermarktketen Delhaize.  “Wij sporen consumenten actief aan om producten met een korte houdbaarheidsdatum toch te kopen”, zegt Linde Raport, Waste Management Project Coördinator bij Delhaize. “Door middel van een gele sticker verkopen we deze producten bijvoorbeeld met 30 tot 40 procent korting en verzekeren we de consument dat ze nog perfect in orde zijn.”

Ook op het gebied van verpakkingen is er voor supermarkten winst te behalen. Zo is Delhaize overgestapt op het vacuüm verpakken van vlees, waardoor de kwaliteit ervan veel langer gewaarborgd blijft. “In het Verenigd Koninkrijk is dat heel gangbaar, maar we merken dat de Belgische consument er nog aan moet wennen”, zegt Raport. “Het product ziet er misschien wat minder aantrekkelijk uit, maar het verdubbelt de houdbaarheid van het vlees, waardoor de kans op verspilling veel kleiner wordt.”

Doolaard vult aan: “We moeten innovatief zijn. Verpakkingen kunnen hier inderdaad een belangrijke rol in spelen. Of smartphone-apps waarbij de consument kan zien wat hij kan maken met de producten die tegen de datum lopen. We werken nauw samen om met projecten en pilots te onderzoek wat voedselverspilling écht tegengaat.”

"Er zit veel potentie in de reststromen van supermarkten"

Herbestemming vinden

Toch is het onvermijdelijk dat er voedsel in de supermarkt blijft liggen. Ook dan is er een belangrijke rol weggelegd voor supermarkten: het vinden van een herbestemming. Delhaize zet hier groots op in. In 2016 verdeelde de supermarktketen tot nu toe 1.755 ton voedsel onder meer dan honderd lokale liefdadigheidsverenigingen, gelijk aan ruim 3 miljoen maaltijden. Ook schenkt Delhaize fruit en groenten, die niet aan de verkoopeisen voldoen, aan Belgische dierentuinen.

Daarnaast werd 1,5 ton brood geschonken aan de Brusselse bierbrouwerij Beer Project,  een brouwerij die gerecycled brood gebruikt voor het maken van zijn Babylone-bier. “Het oude brood wordt ingezameld, geroosterd, vermalen tot bloem en verpakt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt”, zegt Raport. “Vervolgens wordt het verzonden naar de bierbrouwerij van Beer Project in Brussel. Daar wordt er bier van gemaakt, dat vervolgens weer in de schappen van Delhaize komt te liggen. Dat is circulariteit ten top.”

“Er zit veel potentie in de reststromen van supermarkten”, vult Van Nimwegen aan. “Het is belangrijk dat we blijven onderzoeken wat er mogelijk is met die reststromen. Niet alleen omdat het duurzamer is, maar ook omdat er heel veel waarde in zit.”

Samenwerken

Actie en samenwerking in de gehele keten zijn essentieel, benadrukt Doolaard. In Nederland gebeurt dit onder de noemer Alliantie Verduurzaming Voedsel, een samenwerking tussen het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland, de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie, de Vereniging Nederlandse Cateringorganisaties en Koninklijke Horeca Nederland (KHN). Gezamenlijk werken deze organisaties aan een duurzame transitie in de gehele keten, door verschillende projecten en initiatieven op te starten en waar mogelijk op te schalen.

“Wij hebben bijvoorbeeld met supermarktorganisaties en zuivelfabrikanten gekeken naar de invloed van besteleenheden op voedselverspilling”, zegt Doolaard. “Stel dat je als supermarkt twee eenheden van een bepaald product wilt bestellen, maar je kan ze alleen per zes of twaalf eenheden bestellen; wat doe je dan met de rest? Daar valt mogelijk een hoop winst te behalen.”

Niet meer voor te stellen

“De grootste actie is uiteindelijk preventie”, zegt Raport. “Zo efficiënt mogelijk producten bestellen bij leveranciers is hierin al een belangrijke stap. We investeren dan ook veel in het opleiden van onze filiaalmanagers en winkeleigenaren.”

“Vroeger was het doodnormaal om te roken in een vliegtuig of trein, maar dat is nu niet meer voor te stellen”, besluit Van Nimwegen. “Hetzelfde willen we bereiken met voedselverspilling. Ook dat moet op een keer niet meer voor te stellen zijn.”

Hoofdafbeelding: Peter Wendt via Unsplash.com (Cropped by DuurzaamBedrijfsleven.nl) | Afbeelding onderaan: Clark Young via Unsplash.com (Cropped by DuurzaamBedrijfsleven.nl)