Fritesproducent Lamb Weston / Meijer wordt hard getroffen door de coronacrisis. Het bedrijf verkoopt aanzienlijk minder dan wat het normaal verkoopt. “We hebben onze fabrieken deels stilgelegd, want onze vrieshuizen raken vol. We reageren flexibel op de vraag van de markt en kunnen snel weer bijschakelen. De productielijnen voor gedroogde aardappelvlokken blijven wel draaien, daar is veel vraag naar, maar de productiecapaciteit is gelimiteerd”, stelt het bedrijf.
Ook voor de aardappeltelers heeft de coronacrisis grote impact. Een aantal telers heeft de schuren nu nog vol liggen met de aardappelen van de oogst van 2019, terwijl de oogst van 2020 zich over enkele maanden alweer aandient. Een groot deel van deze aardappelen wordt dus niet meer gebruikt en is op dit moment bijna niets meer waard. Inmiddels heeft minister Schouten bekend gemaakt dat aardappeltelers deels gecompenseerd worden voor aardappelen die dit seizoen niet meer verwerkt kunnen worden tot frites.
1 miljoen ton aardappelen
“De dalende omzet is een reden tot zorg, maar het idee dat alleen al in Nederland 1 miljoen ton aardappelen verspild worden raakt me enorm”, zegt Jolanda Soons, sustainability leader bij LWM. “We zoeken naar manieren om al die aardappelen idealiter tot voedsel te verwerken, maar de berg is zó groot, dat je ook grote oplossingen nodig hebt.”
'De berg is zó groot, dat je ook grote oplossingen nodig hebt'
De bedrijven in de aardappelsector kijken naar alternatieve bestemmingen, zoals veevoer, voor de aardappelen die niet verwerkt kunnen worden tot frites, vlokken en specialiteiten. Een andere optie is biovergisting voor omzetting tot energie. “Voor ons is dat natuurlijk de allerlaatste optie, omdat alle voedingswaarde op deze manier verloren gaat”, zegt Soons.
Koploper tegen verspilling
In de strijd tegen voedselverspilling is Lamb Weston / Meijer een koploper in de aardappelsector. Het doel voor 2020 was 10 procent meer frites en aardappelvlokken maken met dezelfde hoeveelheid aardappelen ten opzichte van 2008. Daar riep het bedrijf zelfs een speciale KPI voor in het leven: aardappelbenutting. “Hoe meer we van die aardappel benutten in eindproducten voor consumptie, hoe minder we verliezen of verspillen”, legt Soons uit. “Vervolgens proberen we de reststromen die onvermijdelijk zijn, zoals stoomschillen en aardappelzetmeel, zo hoog mogelijk te verwaarden.”
In Engeland, waar Lamb Weston / Meijer ook een fabriek heeft, wist het bedrijf als eerste voedselproducent een zogeheten whole chain food waste reduction plan op te zetten, samen met huismerkenleverancier Fullers Foods en supermarktketen Sainsbury’s. Dit is een integrale ketenaanpak om voedselverspilling tegen te gaan, gefaciliteerd door het Waste Resource Action Programme (WRAP) in het Verenigd Koninkrijk. Van de teler tot op het schap brachten zij in kaart waar voedsel verloren gaat en welke kansen er zijn om verspilling te verminderen.
In Nederland werkt Lamb Weston / Meijer nu aan een nieuwe aardappelvlokkenfabriek in Kruiningen, die tevens natief (niet-gemodificeerd) aardappelzetmeel kan verwerken tot eindproduct voor menselijke consumptie. Dit zetmeel komt terecht in het spoelwater bij het snijden van aardappelen tot frites. Door het zetmeel uit het water te filteren kan het gebruikt worden als grondstof voor biobased technische materialen zoals behanglijm. Straks wordt dit pure aardappelzetmeel in eigen huis benut als circulair voedingsingrediënt voor de producten die het bedrijf produceert.
Waar het bedrijf normaal gesproken keihard werkt om verspilling te verminderen met een paar tiende van een procent, gaat het door de coronacrisis ineens om tientallen procenten. “In Nederland gaat in totaal circa 4 miljoen ton aardappelen naar verwerking zoals fritesproductie. Daarvan wordt nu dus mogelijk een kwart verspild”, stelt Soons vast.
Nieuwe opties
Ook Toine Timmermans, directeur van de Stichting Samen Tegen Voedselverspilling, voorziet dat het niet gaat lukken om voor al die aardappelen een bestemming in de voedselketen te vinden. Nu de overheid duidelijkheid heeft gegeven over de steunregeling tijdens de coronacrisis, hoopt hij dat akkerbouwers en voedselproducenten collectief naar nieuwe opties gaan kijken. “Je kunt je oogst verkopen aan veevoerverwerkers, naar de vergister brengen of over je land uitleggen. Maar deze laatste twee opties zijn pure voedselverspilling. Ik hoop dat er ondernemende boeren zijn, die zoeken naar manieren om toch producten te maken die verkocht kunnen worden.”
'Ik hoop dat er ondernemende boeren zijn, die zoeken naar manieren om toch producten te maken die verkocht kunnen worden'
Zo werkt Timmermans met partners aan een plan om een deel van de aardappelen te gebruiken voor de productie van handalcohol. Hij heeft ook Lamb Weston / Meijer hiervoor benaderd. Normaal gesproken is handalcohol niet bepaald een hoogwaardige bestemming voor eetbare producten, maar in dit geval ligt het anders. Timmermans: “Je kunt natuurlijk alle aardappelen verwerken tot zetmeel, maar daarmee zou je een goede markt verstoren die nu nog stabiel is. Daarom moet je je tot een alternatieve markt wenden. En de vraag naar handalcohol is door de coronacrisis explosief gestegen."
Lees ook: Duurzaam ondernemen in crisistijd: hoe een brouwer oud bier omzet in handalcohol
Moeite doen
Of dit plan lukt, hangt volgens Timmermans af van partijen die moeite willen doen om verspilling te voorkomen. Aardappelverwerkers moeten de aardappelen geschikt maken om te verwerken in een brouwerijproces. Vervolgens zijn er kleine MK-bierbrouwerijen die daar ‘biersap’ met zo’n 14 procent alcohol van kunnen maken. Grote bierbrouwerijen kunnen dat via destillatie omzetten tot alcohol van 82 procent, waar afvullers vervolgens handontsmettingsgel van maken.
“Je bent in feite in no time een tijdelijke nieuwe keten aan het bouwen”, vertelt Timmermans. “En uiteindelijk heb je natuurlijk een klant nodig die een eerlijke prijs voor die handgel betaalt. Commercieel kan dit waarschijnlijk maar net uit, al breekt de marktprijs voor handgel alle records.”
Systeem onder de loep
De steunregeling biedt boeren duidelijkheid en zorgt dat gezonde bedrijven ondanks de coronacrisis door kunnen draaien. Toch had Timmermans liever gezien dat overheid en bedrijfsleven samen het huidige systeem onder de loep zouden nemen. “Dit is het oude systeem: we hebben door deze crisis tijdelijk te veel aardappelen, dus we halen ze uit de markt. Door deze maatregelen creëren we echter meer verspilling en worden duurzamere, circulaire oplossingen niet gestimuleerd. Bovendien dreigt er mogelijk een mondiale voedselcrisis met op diverse plekken tekorten.”
De financiële compensatie voor telers is hard nodig, stelt hij, maar er zou een stevige incentive aan gekoppeld moeten worden om een circulaire economie te stimuleren. Niet alleen om de landbouw te verduurzamen, maar ook om wendbaarder te zijn bij toekomstige crises. “Ik las laatst dat we misschien wel vaker periodes van lockdown gaan krijgen om dit virus of volgende virussen onder controle te krijgen. Dan moet je naar een beter systeem toe. Dat moeten we keten-breed aanpakken, waarin iedereen, van boer tot consument, zijn verantwoordelijkheid neemt. We trekken nu samen op om voor de korte termijn een oplossing te vinden, er is veel bereidheid. Laten we dat nu ook voor de lange termijn doen.” 
Benefrietjes
Ondertussen geeft Lamb Weston / Meijer een klein deel van de fritesvoorraad een maatschappelijke bestemming. Via levering van product aan lokale voedselbanken en via de actie Benefrietjes, een initiatief van Brancheorganisatie Akkerbouw, vraagt het bedrijf aandacht voor de penibele situatie én steekt het zorgmedewerkers een hart onder de riem.
“We willen de consument stimuleren om nu iets vaker aardappelproducten zoals frites te eten, om de berg met aardappelen enigszins weg te werken. Maar we staan ook in de ‘benefriet’ actiemaand april bij ziekenhuizen en zorginstellingen om zorgmedewerkers op frites te trakteren”, zegt Soons. “Dat is onze manier om waardering te tonen aan de mensen die in deze moeilijke tijd in de zorg werken. Daarnaast geven we zo veel mogelijk aardappelen een goede bestemming en blijven we actief zoeken naar duurzame mogelijkheden.”
Beeld: Lamb Weston / Meijer
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
