Pal achter het Rotterdamse Hofplein, ingeklemd tussen het spoor en het centrum, ligt het Benthemplein. Op zomeravonden is het er druk, want het plein heeft een van de mooiste basketbalveldjes van de stad. Er zijn zelfs tribunes, die het veld als een amfitheater omsluiten. Het basketbalveld heeft een bijzondere eigenschap, die het plein aandacht opleverde in publicaties van onder meer het World Economic Forum en de Europese Commissie. Behalve een sportlocatie is het namelijk ook het grootste 'waterplein' ter wereld. Het amfitheater is vormgegeven als een reusachtige badkuip, die bijna twee miljoen liter water kan opvangen en zo als buffer fungeert om bij hevige regenbuien het riool te ontlasten.
Hevige regen is een van de meest zichtbare uitwassen van klimaatverandering. Uit onderzoek van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KNMI) blijkt dat de hevigheid van regenbuien in de afgelopen jaren is toegenomen. In de toekomst verwacht het KNMI dat een warmer klimaat de hevigheid van regenbuien verder laat stijgen.
Om de schade als gevolg van hevige regenbuien tegen te gaan, gaven Nederlandse gemeenten in 2015 € 225 mln uit aan maatregelen die geheel of gedeeltelijk gericht zijn op het tegengaan van regenschade. Dat blijkt uit onderzoek van Stichting Rioned, de koepelorganisatie voor stedelijk waterbeheer.
"De klimaatverandering is al merkbaar en als je het nu niet meeneemt in stedelijke ontwikkelingen betaal je later de rekening”
Bij regenval in de stad wordt het water afgevoerd naar het riool, waardoor omwonenden geen wateroverlast ervaren. Wanneer er hevige regenbuien ontstaan, kan de capaciteit van het stedelijke rioolsysteem echter tegen zijn grenzen aanlopen. “Het water staat dan ‘in de file’, omdat het niet in één keer kan worden afgevoerd. Daardoor ontstaat er meer druk op het riool”, zegt Hugo Gastkemper, directeur van Stichting Rioned.
“Een logische eerste gedachte is, we maken het riool groter om de file van waterafvoer tegen te gaan. Dat is mogelijk, maar deze maatregel is zeer ingrijpend en kost veel geld. Als een gemeente hiervoor kiest, blijft ze nog steeds tegen de grenzen van de rioolcapaciteit aanlopen. Het riool kun je immers niet afstemmen op de grootste denkbare regenbui. Daarom zijn er duurzame innovaties en slimme oplossingen nodig om dit probleem aan te pakken. De grootste kansen liggen in waterberging op straat en het vergroten van groenvoorziening in de stad om het water tijdelijk op te slaan.”
Klimaatadaptatie als exportproduct
Onlangs ontwikkelde de gemeente Rotterdam, samen met een aantal steden die deelnemen aan de Climate Leadership Group (C40), de zogenoemde Climate Adaptation Academy. Met masterclasses en lespakketten leren steden hoe ze klimaatrisico’s in kaart kunnen brengen. Vervolgens kunnen de deelnemers van de Academy op basis van de klimaatrisico’s bepalen welke maatregelen het meest effectief zijn om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan.
Foto: Wethouder Pex Langenberg, gemeente Rotterdam
“De grootste uitdaging waar steden mee te maken krijgen, is het omgaan met extreme weersomstandigheden, met name hevige regenval. Dat vergt actie en dat heeft Rotterdam gelukkig jaren geleden al ingezien. Onze kennis is inmiddels een exportproduct geworden”, vertelt Pex Langenberg, wethouder Mobiliteit, Duurzaamheid en Cultuur van de gemeente Rotterdam.
De Rotterdamse gemeente verwacht dat er zestig megasteden zullen deelnemen aan de masterclasses van de Climate Adaptation Academy. Dit jaar is Dubai de eerste delegatie die in Rotterdam de masterclass over klimaatadaptatie gaat bijwonen.
Slimmer omgaan met regenwater
In de visie van de Rotterdamse klimaatadaptatie wordt water niet langer als probleem en kostenpost gezien, maar als kans om de stad aantrekkelijker te maken, aldus wethouder Langenberg. “Adaptatie houdt in dat we als aanvulling op het huidige systeem zoeken naar oplossingen in de hele stedelijke ruimte, die het watersysteem ontlasten en veerkrachtig maken. We nemen kleinschalige maatregelen in de ‘haarvaten van de stad’, op openbaar of privaat terrein. Denk bijvoorbeeld aan waterpleinen en groene daken. Dus als we bouwen, proberen we er ook zoveel mogelijk wateropvangende mogelijkheden in te verwerken, zoals bij verschillende parkeergarages die zijn bijgebouwd. Hierin is ook wateropvang verwerkt.”
Zo ziet Rotterdam kansen in de ontwikkeling van een ‘regenneutrale’ wijk. Hiervoor wordt de Rotterdamse nieuwbouwwijk Het Nieuwe Dorp op Heijplaat getransformeerd tot een proeftuin voor innovaties die regenwater opvangen en hergebruiken. Een van de innovaties laat regenwater onder de wegen zakken via doorlatende stenen in een pakket zandgrond. Het regenwater wordt vervolgens naar de parkeerterreinen geleid die zijn aangelegd met infiltrerende tegels en open buizen. Hierdoor hoeft de gemeente geen tweede afvoerbuis aan te leggen in de openbare ruimte. Daarnaast maakt de stad gebruik van watertegels die bij hevige regenval het rioolsysteem ontlasten en water doorlaten. Ook ziet Rotterdam kansen voor tijdelijke waterberging door de aanleg van meer groen in de stad.
“Groen voegt ook toe aan de leefbaarheid en het algemeen welbevinden van stedelingen. Daarom is beplanting op veel manieren positief voor de stad”
De voordelen van groen
Eerder ondertekende de gemeente een overeenkomst met de Erasmus Universiteit om 10.000 vierkante meter aan groene daken aan te leggen op verschillende onderwijsgebouwen. Dat is net zo groot als twee voetbalvelden. Met de groene daken wil de universiteit zijn onderwijsgebouwen verduurzamen en daarmee bijdragen aan het klimaatbestendig maken van Rotterdam. Wethouder Langenberg verwacht met de groene daken de sponswerking van de stad te verbeteren. Inmiddels heeft Rotterdam in totaal 220.000 vierkante meter aan groene daken.
“Meer groen in de stad pakt een heleboel problemen aan. Groen gaat ook een ander gevolg van klimaatverandering tegen, namelijk hittestress”, zegt Gastkemper. Door het zogenoemde 'hitte-eilandeffect' hebben delen van de stad een hogere temperatuur. Deze hittestress wordt veroorzaakt door onder andere een stijging in het energieverbruik en het gebruik van airconditioning. “Groen voegt ook toe aan de leefbaarheid en het algemeen welbevinden van stedelingen. Daarom is beplanting op veel manieren positief voor de stad.”
De directeur van Stichting Rioned moet echter ook een kanttekening plaatsen bij de aanleg van groen in de stad. Meer groenvoorziening betekent volgens hem ook dat er meer ruimte nodig is, terwijl in steden vaak gebrek aan ruimte heerst. “In de regel geldt dat het wortelstelsel van bomen onder de grond even veel ruimte in beslag neemt als de takken boven de grond. Daarbij zit de ondergrond al behoorlijk vol met andere infrastructuur, zoals kabels, leidingen en ondergrondse afvalvoorzieningen.”
De toekomst is groener en blauwer
Groenvoorziening is dus niet de enige manier voor steden om klimaatadaptatie te implementeren, stelt Gastkemper. “Om de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken, moeten steden een langetermijnvisie hebben op klimaatadaptatie en goed kunnen afwegen welke maatregelen het meest geschikt zijn”, zegt de directeur. Deze conclusie deelt Gastkemper met de Rotterdamse wethouder. Langenberg: “Naast een langetermijnvisie moeten steden beginnen met ‘geen spijt’ maatregelen, want de klimaatverandering is al merkbaar en als je het nu niet meeneemt in stedelijke ontwikkelingen betaal je later de rekening.”
In de toekomst verwacht Langenberg dat Rotterdam groener én blauwer zal zijn. “Ontwerpen met water als uitgangspunt wordt dan steeds gewoner. Zo denk ik voor de toekomst aan de ontwikkeling van getijdenparken in combinatie met dijken, in de vorm van landschapsparken. Havenbekkens als de Rijnhaven zijn dan getransformeerd in drijvende wijken. Ik vermoed dat we nog meer internationale delegaties mogen verwelkomen, omdat ook elders in de wereld de vraag naar goede oplossingen voor klimaatadaptatie stijgt. De kennis die Rotterdam hierin inmiddels heeft vergaard, met al haar experimenten en innovaties op gebied van waterberging, is en blijft een prachtig exportproduct.”
Foto: Hoofdafbeelding: Shutterstock.com, In-tekst afbeelding: Marc Nolte via Gemeente Rotterdam (Cropped by DuurzaamBedrijfsleven)
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
