Een kijkje in de groene waterstoftrein van Groningen

Op het eerste gezicht is het gewoon een trein, maar wie goed kijkt ziet in de stoelbekleding de verbindingen H2O (water), O2 (zuurstof) en H2 (waterstof). Een subtiele manier om het duurzame karakter van de trein bij reizigers onder de aandacht te brengen.

Zero-emissie

In Duitsland rijden de waterstoftreinen al een tijdje rond, maar Groningen brengt de H2-trein een stap verder. Waar onze Oosterburen grijze waterstof gebruiken, gemaakt uit aardgas, kiest Groningen voor groene waterstof uit hernieuwbare energie. Daardoor stoot de trein geen CO2 uit.

Dat is een belangrijke stap, want op grote delen van het spoor in de noordelijke provincie rijden nu nog vervuilende dieseltreinen. Met name in de buitengebieden ontbreken bovenleidingen, waardoor rijden op duurzame stroom daar geen optie is. Groningen heeft de ambitie om in 2035 de CO2-uitstoot van mobiliteit naar nul te brengen, onder andere met in totaal 51 waterstoftreinen.

Ingenieursbedrijf Arcadis voerde in de provincies Groningen en Friesland een haalbaarheidsstudie uit naar het emissievrij maken van het spoor. Daarbij onderzocht het bedrijf verschillende alternatieven voor diesel, zoals batterijen, biodiesel en waterstof. Volgens Arcadis bespaart een waterstoftrein beide provincies miljoenen kilo's CO2 per jaar.

Lokale groene waterstof

Vervoersdienst Arriva, eigenaar van de waterstoftrein, neemt de benodigde groene waterstof af van energieleverancier Engie. De waterstof wordt gemaakt in het Groningse Veendam, waar Koning Willem-Alexander vorig jaar de waterstoffabriek HyStock opende. Deze elektrolyser, een initiatief van Gasunie om de groene waterstofeconomie aan te jagen, heeft een capaciteit van 1 megawatt.

Voor 51 waterstoftreinen is 1 megawatt verre van voldoende. Bovendien rijden er eind 2020 ook nog eens 22 waterstofbussen rond in Groningen. Maar de regio is hard op weg om meer waterstof te produceren. Gasunie en chemiebedrijf Nouryon hebben bijvoorbeeld plannen om in de Eemshaven een 20 megawatt elektrolyser neer te zetten. “Dat kan ons helpen om die groene waterstof ook echt uit de regio te halen”, zegt Fleur Gräper (D66), gedeputeerde van de provincie Groningen.

Waterstof versus elektriciteit

In het omzetten van elektriciteit naar waterstof gaat wel wat energie verloren; het rendement van HyStock ligt bijvoorbeeld op zo’n 70 procent. Is het dan niet beter om te rijden op duurzame elektriciteit, zoals NS? “Als we die bovenleidingen hadden gehad, dan hadden we inderdaad net als NS al de stap naar zero-emissie gemaakt. Maar we hebben ze nu niet en de aanleg van bovenleidingen is duur. We hebben berekend dat dat voor dit gebied zo’n € 800 mln kost”, legt Gräper uit.

'Het voordeel van waterstof is dat je het stap voor stap kunt invoeren'

Die investering in elektrificatie moet aan de voorkant gedaan worden en alle treinen moeten in één keer overschakelen. Dat hoeft met waterstof niet; daarbij moet alleen de trein worden aangepast en niet de hele infrastructuur. “Je kunt het stap voor stap invoeren. En ja, waterstof is duurder dan diesel, maar we zien de waterstofmarkt wel grote stappen maken”, zegt Gräper.

Een laatste voordeel: het open landschap dat Groningen siert blijft intact. Gräper: “Met deze waterstoftrein kunnen we zero-emissie zijn en tóch dat open landschap behouden.”

Lees ook: Binnen vier uur duurzaam naar Londen

Infrastructuur

Als er straks 51 waterstoftreinen rond rijden in het noorden, moeten er wel meer waterstoftankstations komen. Spoorbeheerder ProRail is verantwoordelijk voor die infrastructuur. In samenwerking met Engie plaatste ProRail een mobiel waterstoftankstation in Leeuwarden. “Als we gaan opschalen, dan zouden we die tankstations op de opstelterreinen (rangeerterreinen, red) bij stations kunnen plaatsen”, legt ProRail COO Ans Rietstra uit.

Voor de opschaling van rijden op groene waterstof zijn ProRail, de energiemaatschappijen, de vervoerders én de overheid van elkaar afhankelijk. Die afhankelijkheid is geen obstakel, maar zorgt juist voor commitment, vindt Rietstra. “Al deze partijen hebben iets te doen. Als er dus meer vraag is naar groene waterstof vanuit vervoerders, dan moeten wij zorgen dat er voldoende waterstoftankstations zijn. Daarvoor zijn dan weer afhankelijk van de overheid als het gaat om milieuvergunningen.”

De opschaling van waterstoftreinen vergt volgens Rietstra moed en lef. “We moeten met veiligheidseisen aan de slag, we moeten zorgen dat het in Europa op de agenda komt te staan. Als je erin gelooft in het kader van duurzaamheid, dan moet je het gewoon mogelijk maken.”

Testritten

Voordat de waterstoftrein passagiers gaat vervoeren, worden er een aantal testritten uitgevoerd. In de periode van 27 februari tot 14 maart rijdt de trein ’s nachts tussen Groningen en Leeuwarden heen en weer. Rietstra kan alvast wat resultaten delen. “Het aantal kilometers waarmee je op waterstof kunt rijden verschilt nauwelijks van diesel. Het tanken van waterstof lijkt net iets sneller te zijn en bovendien is een waterstoftrein stiller dan een dieseltrein.”

'Het aantal kilometers waarmee je op waterstof kunt rijden verschilt nauwelijks van diesel'

In de testritten wordt ook onderzocht of de trein goed ingepast kan worden in een dienstregeling. “Voor reizigers is het belangrijk dat zij van A naar B kunnen komen op een bepaald tijdstip. De reis moet betrouwbaar en voorspelbaar zijn. In de nachtelijke uren blijkt dat deze trein dat goed kan, zowel op hoge snelheid als op sprintersnelheden”, legt Rietstra uit.

Rietstra ziet overigens ook voor NS mogelijkheden om op sommige trajecten op waterstof over te stappen. “NS rijdt natuurlijk op windstroom, dat is al emissievrij. Maar bovenleidingbreuken kunnen storingen geven en je wilt zo storingsvrij mogelijk rijden. Dus op sommige trajecten is het misschien toch de moeite waard.”

Groene waterstof in het noorden

Dat de waterstoftrein uitgerekend in het noorden rijdt, is geen toeval. De regio zet sterk in op groene waterstof als alternatief voor aardgas. De provincies Groningen, Drenthe en Friesland werken aan het opzetten van een zogenaamde hydrogen valley. Dit is een afgebakend gebied waarbij alle elementen voor een geïntegreerde waterstofketen – van productie en gebruik tot opleiding, onderhoud en beleid – gelijktijdig worden opgebouwd.

Rietstra geeft de noordelijke provincies een groot compliment. “Zij hebben het zó op de kaart gezet. En goed voorbeeld doet uiteindelijk goed volgen. Ik ben daar heel trots op. Het spoor is duurzaam, het treinverkeer is duurzaam; als de techniek dan ook nog duurzaam is, ben ik heel blij!”

Lees ook: Waarom Nederland de ideale plek is om een waterstofeconomie te starten

Binnenkort verschijnt er een special over Groningen als koploper op het gebied van groene waterstof. Dit artikel is onderdeel van onze themamaand Energietransitie. Gedurende de maand maart publiceren wij elke dag relevante achtergrondartikelen en belichten we inspirerende cases. Houd onze nieuwsbrief in de gaten!

Beeld: Emma Rotman