Nederland wil in 2050 circulair zijn. In een circulaire economie zijn alle kringlopen gesloten; afval bestaat niet meer. Eén van de sectoren met veel afval is de bouw. Modulair bouwen kan een rol spelen bij de vermindering hiervan. Deze manier van bouwen wordt nu al toegepast, bijvoorbeeld in de woningmarkt.
Op het terrein van een Amsterdamse sportvereniging staat een wooncomplex met 250 woningen waar jongeren en statushouders gezamenlijk wonen. Het gaat om tijdelijke huisvesting van maximaal tien jaar. Ondanks dat het complex er nog geen jaar staat, is het allesbehalve nieuw. De modules waaruit het wooncomplex bestaat deden vanaf 2006 dienst als zorginstelling en vervolgens vanaf 2014 als onderdak voor asielzoekers. “Wij vinden het leuk dat we hergebruikt materiaal in deze vorm kunnen gebruiken", zegt Jan Willem Kluit, manager gebiedsregie bij woningcorporatie Stadgenoot.
In november 2018 werd het complex opgeleverd, terwijl de modules een half jaar eerder nog in Eindhoven stonden. Voor demontage en renovatie tot oplevering waren zes maanden nodig. “Dat is waanzinnig snel”, benadrukt Kluit. Hij stelt dat voor een traditioneel bouwproject acht jaar heel normaal is. Flexibiliteit en snelheid zijn dan ook belangrijke kenmerken van modulair bouwen. 
Modulair bouwen
Een vergelijking met lego ligt voor de hand, want eigenlijk is modulair bouwen niets anders dan bouwen met gestandaardiseerde, geprefabriceerde, demontabele onderdelen.
Bouwbedrijf Nezzt, onderdeel van De Meeuw, was verantwoordelijk voor de bouw van het wooncomplex. Het karkas van de modules bestaat bij deze bouwer uit een frame met een vloer en een plafond. Zijwanden, ramen en sanitair: van alles kan worden toegevoegd én weer worden verwijderd na gebruik. Van elke unit weet het bouwbedrijf precies wat erin zit, van het aantal schroeven tot het aantal plafondplaten.
Op de circulaire weg
In Stek Oost is niet alleen het karkas van de modules opnieuw gebruikt, maar ook de binnenwanden, de kozijnen, het houtwerk, het isolatiemateriaal en de voorzetgevels. Materialen die de Meeuw niet opnieuw kon inzetten, stuurde het bedrijf terug naar de toeleverancier, zoals 54 ton systeemplafondplaten. Daarnaast verkocht de Meeuw onder andere achthonderd gebruikte wastafels aan een marktplaats voor bouwmaterialen.
Nog niet alle materialen werden hergebruikt of gerecycled. Zo belandden onder andere kabels, vloerbedekking en spaanplaten bij het afval. “Dingen die we in de praktijk tegenkomen, proberen we meteen beet te pakken”, reageert Paul Megens, hoofd inkoop bij de Meeuw. Zo heeft hij inmiddels een deal met vloerleverancier Tarkett en spaanplaat producent Unilin. Zij nemen de oude materialen in en verwerken die tot nieuwe producten die De Meeuw vervolgens weer koopt.
Hergebruik versus recycling
Scheikundige Sanne van Leeuwen van onderzoeksinstituut TNO benadrukt dat het essentieel is om onderscheid te maken tussen hergebruik en recycling. “Recycling van materialen doet de bouw in de breedste zin van het woord al heel lang, maar hergebruik is de uitdaging van nu.”
'Hergebruik is de uitdaging van nu'
Bij recycling wordt vaak een (deel van) het product kapotgemaakt, zodat kleine stukjes ontstaan. Die kleine stukjes worden vervolgens als grondstof in een nieuw product gebruikt. Ook restmateriaal dat overblijft na de productie van een product kan hiervoor worden ingezet. Bij hergebruik wordt een product opnieuw ingezet in de vorm die het al had. Uit berekeningen van TNO blijkt dat hergebruik vaak een veel groter milieuvoordeel oplevert dan recycling. Dit betekent echter niet dat recycling per definitie geen zin heeft, de crux zit in een continue afweging tussen de voor- en nadelen.
“Enerzijds kost recycling energie. Anderzijds, als je niet zou recyclen, dan heb je productieafval. Dat moet je met elkaar vergelijken. Stel dat je het productieafval niet opnieuw inzet, dan wordt het misschien verbrand of gestort. Het gaat voortdurend om de vraag: Wat vergelijk je met wat?”, aldus Van Leeuwen.
Megens maakt ook onderscheid tussen hergebruik en recycling. Eerst probeert hij de materialen die bij hem terugkomen zelf te hergebruiken. Als dat niet kan, kiest hij voor verkoop via gebruiktebouwmaterialen.com. Pas daarna kiest hij voor teruglevering aan de toeleverancier. Materialen afvoeren als afval wil hij zoveel mogelijk vermijden.
Hergebruikte materialen, zonnepanelen en circulaire beplanting
De snelle beschikbaarheid en betaalbaarheid waren de hoofdredenen voor woningcorporatie Stadgenoot om voor modulaire bouw te kiezen, maar het duurzame karakter was ook een pré. “Ons project is een tweedehandsje”, zegt Kluit trots.
De toepassing van hergebruikte materialen is niet het enige duurzame aan Stek Oost. Op de daken liggen zonnepanelen, de woningen hebben geen aardgasaansluiting en de bewoners kunnen meubelabonnementen afsluiten bij Ikea. De woningcorporatie praat nu met de hovenier over de mogelijkheden van een circulaire binnentuin, waarbij de planten na tien jaar weer terug kunnen naar de kwekerij.
Toekomst voor tijdelijk
Om in te spelen op de krapte op de woningmarkt kopen woningcorporaties gebouwen die voorheen geen woonbestemming hadden, zoals oude kantoren en scholen, en vormen deze om tot woningen. Tijdelijke huisvesting zoals Stek Oost kan ook een bijdrage leveren. Sinds mei is de regelgeving aangepast zodat tijdelijke, modulaire bouw vijftien jaar mag blijven staan, in plaats van tien jaar. “Dat maakt het interessanter om over deze vorm van tijdelijke huisvesting na te denken”, zegt Kluit.
‘Het begint een nieuwe tak van sport te worden’
Zo wordt in de woondeal voor de gemeente Amsterdam specifiek gekeken naar plekken voor tijdelijke bouw om de krapte op de woningmarkt te verminderen. Verschillende woningcorporaties leveren nu al tijdelijke projecten op. "Het begint een nieuwe tak van sport te worden.”
Lees de artikelen die eerder in de serie over modulair bouwen verschenen:
- Leren van lego: Modulair bouwen als oplossing voor grootschalige uitdagingen
- Modulair bouwen: Deze school stond binnen een paar maanden
- Modulair bouwen in de zorg: ‘Cliënten merken niet dat zij in een tijdelijk gebouw zitten’
Afbeeldingen: De Meeuw
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
