Hoe warmteopslag Nagele van het aardgas afhelpt

Vanwege de monumentale status van Nagele, met ontwerpen van beroemde architecten als Rietveld, Van Eesteren, Van Eyck, Ruys en Bakema, zijn de mogelijkheden voor verregaande isolatie van de woningen beperkt. Daarom gaat het dorp op zoek naar andere verduurzamings-oplossingen.

'Veel mensen denken: dat bestaat al, maar dit is iets heel anders'

De Coöperatie Energiek Nagele schreef een landelijke prijsvraag uit om tot nieuwe oplossingen te komen. Margret Drok en Roel Vogelzang van Sacon architecten, Jaap Kuin van Hogeschool Windesheim, Pieter Klep en Khing Go van Innax en Ad Hoogers van Boom-Hoogers dienden samen het winnende plan in waarbij warmte ’s zomers op hoge temperatuur wordt opgeslagen en ’s winters wordt gebruikt.

“Veel mensen denken: dat bestaat al, want het klinkt als warmte-koude opslag (WKO), maar dit is iets heel anders”, zegt Ad Hoogers duurzaam adviseur bij Boom-Hoogers. “Dit is opslag op veel hogere temperaturen en direct bruikbaar voor verwarming en warm water.”

Betaalbaarheid van ondergrondse warmteopslag op hoge temperatuur

Zonnecollectoren op de platte daken in Nagele zorgen voor de benodigde warmte. Een gedeelte daarvan wordt direct gebruikt en opgeslagen in een voorraadvat in de woningen zelf, de warmteoverschotten worden opgeslagen onder de grond in een ‘seizoens-berging’. “Waarbij je dus de warmte die je in de zomer oogst weer in de winter kunt gebruiken, rechtstreeks en zonder tussenkomst van extra installaties in de woning.”

Volgens Hoogers zit een deel van de innovatie in het feit dat warmteopslag in de bodem betaalbaar wordt. “In 1996 hadden we voor een wijk in Tilburg bedacht dat je met een ondergronds opslagsysteem van warm water een hele wijk energieneutraal zou kunnen maken. Een energie-indifferente wijk noemden wij dat destijds, omdat het woord energieneutraal nog niet gebruikt werd”, herinnert Hoogers zich.

'In 1996 bedachten wij het al, maar nu kunnen we het pas realiseren'

“Destijds bedachten wij het energiebalans-concept al, maar nu kunnen we het eigenlijk pas realiseren doordat Hocosto een systeem heeft ontwikkeld dat ondergrondse opslag schaalbaar en betaalbaar maakt.” Als er voldoende plaatsingsruimte is voor de zonnecollectoren dan kan volledig duurzaam in de warmtebehoefte van de woningen worden voorzien en hoeven er geen ingrijpende, vaak kostbare, bouwkundige isolatiemaatregelen genomen te worden, stelt Hoogers.

Seizoens-berging oplossing voor onbalans

Volgens Hoogers is het grootste voordeel van het totale energieconcept met een seizoens-berging dat het een oplossing biedt tegen onbalans: “Er is sprake van een hoge warmtebehoefte in de winter, terwijl er dan juist minder duurzame energieopwekkingsmogelijkheden zijn, waardoor je aangewezen bent op elektrische bronnen.”

Bij seizoens-berging is men voor warmte niet afhankelijk van het elektriciteitsnet. Alleen de elektriciteit voor het huishoudelijke verbruik wordt met PV-panelen opgewekt. “Dat huishoudelijk verbruik is vrij continue: dat zit op een vergelijkbaar niveau ’s zomers en ’s winters. Daar zit nog wel een stukje onbalans in, maar dat is veel minder.”

Het elektranetwerk hoeft daarom niet aangepast en verzwaard te worden in Nagele, wat volgens Hoogers bij all-electric oplossingen met veel zonnepanelen wel het geval zou zijn.

Om ervoor te zorgen dat de woningen compleet op duurzame warmte en elektriciteit kunnen draaien wordt bouwkundige isolatie toegepast die geen impact heeft op de monumentale status van de woningen. Vanwege de integrale benadering hoeven de ontwikkelaars daarnaast geen beroep te doen op de openbare infrastructuur.

Collectieve warmteopslag schaalbare oplossing

In Duitsland is collectieve warmteopslag al toegepast, maar daarbij ging het met name om nieuwbouwprojecten. Ook daarin is het project van Energiek Nagele uniek, stelt Hoogers, omdat het in Nederland gaat om een renovatieproject. “En we gaan voor heel Nagele aan de slag.” Dat maakt het ook grootschaliger dan eerdere Nederlandse projecten.

 'We gaan voor heel Nagele aan de slag'

Volgens Hoogers kan collectieve, ondergrondse seizoens-berging op hoge temperatuur een oplossing bieden voor meer wijken in Nederland. “De twee randvoorwaarden zijn: Je hebt een stuk ondergrond nodig in een wijk, zoals een grasveld. Plus voldoende warmteproductiemogelijkheden op de daken.”

Ondanks het feit dat warmteopslag betaalbaar wordt, wordt de realisatie zonder subsidie op dit moment een stuk lastiger, stelt Hoogers. “Op de lange termijn verdien je het zeker terug, helemaal als de aardgasprijzen zoals aangekondigd in het Klimaatakkoord sterk gaan stijgen, maar je moet behoorlijk gaan investeren.” Daarom heeft de gemeente Nagele een subsidieaanvraag gedaan voor de landelijke stimuleringsregeling ‘proeftuinen aardgasvrije wijken’.

Stimuleringsregeling ‘proeftuinen aardgasvrije wijken’

In het regeerakkoord en het Interbestuurlijk Programma is afgesproken dat voor het eind van deze kabinetsperiode 30.000 tot 50.000 bestaande woningen per jaar aardgasvrij worden gemaakt. Met dit doel heeft de overheid met de stimuleringsregeling ‘proeftuinen aardgasvrije wijken’ € 85 mln beschikbaar gesteld voor gemeenten die in 2018 al kunnen starten met een proeftuin voor het aardgasvrij maken van bestaande wijken. Nagele hoopt een van die proeftuinen te worden. In oktober hoort de gemeente of zij in aanmerking komt voor subsidie.

Lees ook: 

• Ziekenhuis vermindert CO2-uitstoot door aansluiting warmtenet
• Tuinders verduurzamen energievoorziening dankzij collectieven
• Op zoek naar de businesscase van klimaatneutraal verwarmen

Hoofdafbeelding: Nagele in Balans | Ilustratie: Innax