'Groen bouwen moet, tenzij het niet anders kan'

Wereldwijd worden de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder. Ook in Nederland. “We zijn dan wel een waterland, maar we hebben niet alleen met wateroverlast te maken”, zegt Sander van der Wal, medeoprichter van &Flux. Met zijn bedrijf werkt hij sinds 2018 aan het convenant Klimaat-adaptief Bouwen. Samen met gemeentes, waterschappen en ketenpartners – bedrijven in de bouwsector - stelde hij het convenant op: een leidraad met concrete doelen en hulpmiddelen om klimaat-adaptief bouwen het nieuwe normaal te maken. Dat is hard nodig, want zoals gezegd, ook Nederland krijgt steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden als gevolg van klimaatverandering. Van extreme regenval met overstromingen tot langdurige periodes van hitte, die ook nog eens mislukte oogsten opleveren. “Twee jaar geleden hadden we een periode van enorme droogte, waardoor er op sommige plekken zelfs te weinig drinkwater was. We weten zeker dat dit onderweg naar 2050 alleen maar erger gaat worden en daarna nog gaat versnellen.”

Die extreme weersomstandigheden raken een heleboel sectoren, maar met name de gebouwde omgeving krijgt er last van. Het is volgens Van der Wal een maatschappelijke opgave om die voor te bereiden op extreem weer. “De gebouwde omgeving is namelijk van ons allemaal”, stelt hij. “De gemeente bouwt niet, net zo min als de provincie en waterschappen. Daarom is het heel belangrijk om samenwerking tussen gebiedspartners op te zoeken. Dat zijn overheden en ketenpartners, zoals bouwbedrijven en ontwikkelaars.” Het convenant Klimaatadaptief Bouwen biedt concrete stappen voor het klimaatbestendig maken van gebouwen. “We vormen heldere doelen. Zo moet een wijk voldoende verkoelende plekken hebben voor als er een hittegolf komt”, zegt Van der Wal. De afgelopen twee jaar was hitte in Europa de dodelijkste ramp in de wereld, en als we niet oppassen staat Nederland straks bovenaan de lijst. Want hitte is, vooral voor kwetsbare groepen, een sluipmoordenaar.

Flinke uitdaging

Er zijn nog grote uitdagingen bij klimaatadaptief bouwen. Zo zijn de meeste afspraken uit het convenant gericht op nieuwbouwsituaties en zijn deze relatief makkelijk klimaatbestendig te maken. “Daar begin je met een blanco A4’tje en kun je alles nog intekenen en ontwerpen”, zegt Van der Wal. In de bestaande omgeving werken, wonen en recreëren mensen al. Om ook die woningen klimaatbestendig te maken moet je volgens Van der Wal goed plannen. “Je moet daarbij kijken naar de plannen die er al liggen. Wanneer gaat een gemeente de riolering aanpakken, of een warmte-infrastructuur veranderen? Dat zijn allemaal interventiemomenten waarop je moet inspringen.”

Een andere uitdaging: de kosten. Van der Wal: “Door gebouwen klimaatbestendig te maken, vermijd je een heleboel kosten die gemaakt worden door toekomstige schade, zoals in Limburg.” Alleen in Valkenburg al liepen die op tot 400 miljoen euro. “Dat zijn hoge kosten en die kan je vermijden. Bovendien maak je de leefomgeving kwalitatief beter, en ook dat heeft een waarde.” Tegelijkertijd ziet Van der Wal een andere, onopgeloste puzzel: “De investeringen die aan de voorkant worden gedaan, komen uit een andere portemonnee dan de schade aan de achterkant. De baathouders zijn niet degene die aan de voorkant de investeringsbeslissingen nemen.”

Veel op de vierkante meter

Klimaatbestendigheid is slechts één van de vele opgaves. “Naast klimaatadaptief bouwen heb je in de bouw ook te maken met circulariteit, de energietransitie en betaalbaarheid van woningen en de bouw van sociale huurwoningen. Dat zijn een heleboel opgaves op dezelfde vierkant meter.” Dat kan nog wel eens voor frictie zorgen, denkt Van der Wal. “Niet alles lukt daarom altijd. Je komt in een soort zoektocht en in een onderhandelingsfase waarin iedereen iets voor elkaar wil krijgen. We zijn nette mensen, dus we ontmoeten elkaar halverwege, maar dan zijn we soms wel de helft van onze klimaatbestendige ambities kwijtgeraakt.” De oplossing: een integraal duurzaamheidskader.

De ideale klimaatbestendige woonwijk En hoe ziet die ideale klimaatbestendige wijk eruit? “De belangrijkste ingrediënten zijn veel groen, zo min mogelijk verharding en veel ruimte voor water”, zegt Van der Wal. Hij is vooral enthousiast over het toevoegen van groen, omdat het niet alleen voor een prettige leefomgeving zorgt, maar ook verkoeling oplevert, tijdens een heftige regenbui water vasthoudt en biodiversiteit stimuleert. “Met groen kun je een heleboel opgaves tegelijk bedienen. Denk aan een gebouw dat gehuld is in planten: het zorgt ervoor dat het binnen minder warm is, waardoor je geen airco nodig hebt.” Groen op - en rond gebouwen hoeft volgens Van der Wal niet eens duur te zijn. “Als je bomen op het dak wilt plaatsen, dan kost dat wél geld. Dan moet je eerst het dak verzwaren. Maar simpele bakken op het dak met planten die naar beneden groeien is al genoeg. Bovendien heeft groen allerlei positieve gezondheidseffecten. Daarom hebben we nu afgesproken: het moet groen, tenzij het niet anders kan.”

Het mag sneller

Van der Wal ziet de toekomst van klimaatbestendig bouwen positief in. “Drie jaar geleden moesten we nog awareness creëren, maar dat is nu niet meer nodig. Je ziet dat gemeentes bezig zijn met het uitvoeren van stresstesten.” Soms mag het van Van der Wal een stuk sneller gaan. “We hebben een enorme bouwopgave: zo snel mogelijk één miljoen extra, betaalbare woningen bouwen. Daar zit heel veel druk achter, en dat is ook logisch. Je ziet daardoor dat alles wat eventueel tot vertraging zou kunnen leiden, op de lange baan wordt geschoven. Alleen al de káns dat er vertraging van komt, zorgt er soms voor dat klimaat-adaptieve oplossingen niet worden meegenomen. En dat is zonde.”