En de gezondste stad van Nederland is…?

In 2016 vroeg het RIVM aan zo’n 150 experts wat een gezonde stad precies is. Ongeveer tachtig procent van de antwoorden had te maken met de fysieke inrichting van een stad. Van de infrastructuur en gebouwen tot groenvoorziening. “Op basis daarvan maken wij de Gezonde Stad Index”, zegt Eke Schins, sectorleider Rijk, onderwijs en gezondheidszorg bij Arcadis.

De 25 onderzochte steden werden beoordeeld op vijf thema’s: gebouwde omgeving, mobiliteit, buitenruimte, milieu en gemeenschap. Om die vijf thema’s te onderzoeken, maakte Arcadis gebruik van openbare bronnen, zoals data en onderzoeken van het CBS.

Wandeling maken

Er zijn allerlei factoren die bepalen hoe gezond de fysieke omgeving van een stad precies is. Van de hoeveelheid groen in de stad tot de bereikbaarheid van bepaalde voorzieningen. “Denk ook aan de inrichting van een stad: stimuleert die mensen om meer te bewegen? In een versteende omgeving is het bijvoorbeeld veel minder aantrekkelijk om te wandelen”, vult Schins aan. “Maar ook veiligheid is een belangrijk vraagstuk; het heeft allemaal invloed op hoe gezond inwoners zich voelen en daadwerkelijk zijn.”

“Met de Gezonde Stad Index hopen we een discussie op gang te brengen binnen steden: hoe ga je om met het vraagstuk ‘gezondheid’? En hoe verbeter je een stad op dat gebied?”, vervolgt ze. “Balans en integraliteit blijken belangrijke sleutels tot succes.”

Meer balans, meer gezondheid

Dat illustreert de top 3 van de Gezonde Stad Index. Groningen, Emmen en Apeldoorn (geëindigd op respectievelijk nummer 1, 2 en 3) excelleren niet op één punt, maar scoren op álle thema’s goed. Dat is lang niet bij elke stad het geval. “Je ziet veel steden die goed scoren op één thema, bijvoorbeeld mobiliteit, maar op anderen beduidend minder”, aldus Schins. “Onder de streep ben je dan geen gezonde stad.”

Bij steden als Groningen bestaat er juist een balans tussen álle thema’s, van de gebouwde omgeving tot milieu en buitenruimte. En die balans zorgt ervoor dat ze hoog eindigen op de Gezonde Stad Index.

Integrale benadering

Schins pleit er dan ook voor dat steden het gezondheidsvraagstuk integraal benaderen. Daar valt echter nog een wereld te winnen. “Steden zijn vaak ‘verkokerd’ georganiseerd. De ene afdeling houdt zich bezig met mobiliteit, de andere met stadsontwikkeling, enzovoorts. Die structuur zit een integrale benadering soms in de weg”, zegt ze. “Dan wordt een wijk misschien ontzettend goed verbeterd op het gebied van mobiliteit, maar worden andere thema’s vergeten. Door integraal naar die wijken te kijken, kan je waarschijnlijk veel meer impact maken. Niet alle steden zijn al zo ver, maar het gaat steeds beter.”

Schins ziet sowieso een positieve ontwikkeling ten opzichte van de vorige editie van de Gezonde Stad Index, die in 2020 gepubliceerd werd. Steden zijn over de gehele linie gezonder geworden, het vraagstuk staat steeds hoger op de agenda en er liggen veel plannen op tafel om de gezondheid in de stad te verbeteren. “Kleine en middelgrote steden gaan daarnaast al voortvarend aan de slag met de uitvoering van die plannen. Bij grote steden komt dat vooralsnog wat moeilijker op gang.”

Samen met bewoners

Mooie voorbeelden zijn er tegenwoordig ook in overvloed. Bijvoorbeeld in Rotterdam (die desondanks wel onderaan de lijst bungelt). “Op het Hofplein in Rotterdam zijn 160 bomen geplant, waardoor de hittestress op het plein met zeven graden Celsius afnam. Dat is een prachtig initiatief”, aldus Schins. “In steden als Groningen, Amersfoort en Amsterdam zien we daarnaast dat bewoners betrokken worden bij de vergroening van de stad; zij worden zelf verantwoordelijk voor het groener maken van hun straat of wijk. Dat zorgt voor trotse bewoners én natuurlijk meer groen.”

Maar er is ook werk aan de winkel, benadrukt ze. Met name luchtkwaliteit wordt in de aankomende jaren een belangrijk thema, zeker in grote steden. “Dat is een vraagstuk waar steeds meer steden problemen mee ondervinden, maar nog niet voldoende mee aan de slag gaan. Het vergt een lange adem en vooral grote steden lopen daardoor steeds meer achter de feiten aan.”

Netwerk van partners

Een gezonde stad is sowieso nooit af, meent Schins. Je moet er als stad in blijven investeren en wezenlijke stappen blijven zetten. Wat dat betreft kunnen we veel leren van Groningen, zegt ze: “Die investeert al jaren in gezondheid en heeft inmiddels een netwerk van bedrijven en organisaties om zich heen waarmee ze daar invulling aan geven.”

“Juist dat netwerk (en de samenwerkingen die eruit voort komen) zorgt voor versnelling en zorgt ervoor dat Groningen impact kan maken”, besluit ze. “Dat raad ik iedere stad dan ook aan: ga op zoek naar partners die samen met jou aan een gezonde stad willen werken. Dan gaat het allemaal veel sneller.”

Meer weten? De gehele Arcadis Gezonde Stad Index 2022 is hier te downloaden.