Naast de energiesector moet ook de bouwsector een transitie maken. De bouw is verantwoordelijk voor zo’n 11 procent van de CO2-uitstoot en is goed voor bijna 50 procent van het materiaalgebruik in Nederland. Voor beton wordt cement gebruikt en wereldwijd is de cementindustrie verantwoordelijk voor bijna 8 procent van alle broeikasgassen. Behalve materialen hergebruiken door circulair te bouwen, moet er meer gebouwd worden met natuurlijke materialen die biobased zijn. Vezelrijke materialen als olifantsgras, zonnekroon, sorghum en hennep. Eind 2023 introduceerde de overheid hiervoor de Nationale Aanpak Biobased Bouwen en stelde 200 miljoen euro subsidie beschikbaar om het grootschalig gebruik van biobased bouwmaterialen te stimuleren.
Natuurhuizen en CO2-certificaten
Grote bouwbedrijven als Ballast Nedam en de BAM bouwen er al mee. De BAM kondigde tijdens vastgoedbeurs Provada aan alleen nog maar houten woningen te gaan verkopen. Ballast Nedam heeft samen met andere partijen als LTO en de Rabobank het platform WeGrow opgezet. Dat brengt boeren die gewassen telen samen met bouwers die biobased willen bouwen. Eind vorig jaar begon het als eerste bouwbedrijf ter wereld met CO2-certificaten voor biobased materialen. De gedachte daarachter is dat CO2-opslag in natuurlijke bouwmaterialen voor woningen geld waard is en als certificaten verhandeld kan worden. Net als CO2-emissierechten.
Ballast Nedam past het nieuwe systeem voor het eerst toe in zijn zogeheten natuurhuizen. Dat zijn klimaatpositieve woningen die voor meer dan 95 procent uit biobased materialen bestaan, zoals prefab stropanelen. Daarmee slaat zo’n woning 90 ton CO2 op. In het Brabantse Heeze komen de eerste acht energiepositieve rijtjeshuizen van biobased materialen. Ook bouwbedrijf Van Wijnen lanceerde in juli het eerste renovatieproject met hennep van Groningense boeren, dat gevalideerd is met koolstofcertificaten.
Geen wolkenkrabbers
Landbouwgewassen zijn goed bruikbaar als isolatie- en plaatmateriaal. Voor constructief bouwmateriaal bij biobased bouwen is hout de eerste keuze. Houtbouw is al langer gemeengoed in Nederland. In 2022 werd in Amsterdam de eerste houten woontoren van Nederland geopend: Haut. Recent heeft de WUR onderzocht waar de grenzen van houtbouw liggen. Bij hoogbouw worden nu vaak nog betonnen kolommen in het midden van het gebouw gebruikt. Als die vervangen worden door hout, zijn er voor een gebouw van vijf verdiepingen grofweg 250 bomen nodig, heeft de WUR berekend. Bij tien woonlagen zijn dat er al 1.000 en bij veertien woonlagen meer dan 4.000. Dat zijn gebouwen van 60 meter hoog.
Zoveel bomen gebruiken is dus niet meer duurzaam. “Bij gebouwen die hoger reiken, ligt een soort omslagpunt waarbij biobased bouwen minder rendabel wordt vanwege de enorme hoeveelheid hout die nodig is”, zegt projectmanager biobased economy Arjen van Kampen van de WUR. Om voldoende hout te laten groeien voor biobased nieuwbouw en het vervangen van gesloopte huizen, zou Nederland volgens het onderzoek 250.000 hectare extra bos moeten planten, bovenop de 364.000 hectare die er nu is.
Massief hout uit pallets
TNO kwam deze zomer met een nieuwe uitvinding op het gebied van biobased bouwen op de markt. Het kennisinstituut is erin geslaagd om van afvalhout, zoals hout van pallets, een volwaardig circulair, massief hout te maken dat ook voor constructieve doelen gebruikt kan worden. Jaarlijks verdwijnt er in Nederland zo’n 1,5 miljoen kubieke meter afvalhout in de verbrandingsovens. TNO kan daar nu het zogeheten Circulaire Cross Laminated Timber (C-CLT) van maken door het te ontdoen van metalen delen en te verlijmen. Zo ontstaan kruislings verlijmde panelen die uit meerdere lagen hout bestaan, een variant op multiplex, maar dan met dikkere houtlagen.
Eerste wooncomplex
TNO verwacht dat naar schatting tussen de 20 en 25 procent van het afvalhout als massief hout kan worden hergebruikt. In plaats van CO2 uit te stoten bij de verbranding wordt die nu dus opgeslagen in gebouwen. Het bedrijf The Urban Woods gaat er in Delft als eerste een innovatief houten appartementencomplex van tien verdiepingen met 102 woningen mee bouwen. Een primeur. “1 miljard pallets werden jaarlijks weggegooid en nu gaan we er gewoon in wonen”, zegt medeoprichter Tim Vermeend.
Biobased bouwen in de lift
Dat biobased bouwen in de lift zit, blijkt uit diverse voorbeelden en projecten. In Zuidoost-Brabant hebben onlangs achttien boeren zich aangesloten bij de Telers Coöperatie Agrarische Bouwmaterialen. Veel woningcorporaties daar gaan hun huizen isoleren met stro en hennepvezels, zoals in juni in Uden al is gebeurd. In Midden-Nederland oogstten de Bouwboeren vorig jaar voor achttien huizen aan bouw- en isolatiemateriaal van het land. Dit jaar hebben ook grootgrondbezitters Achmea Real Estate en ASR zich bij dit initiatief aangesloten. In West-Noord-Brabant gaan de komende drie jaar elf partners onder leiding van TNO aan de slag om met lokale plantaardige reststromen groene bouwstenen te maken via het Better Biobased Building Blocks-project. Bijvoorbeeld lijm maken uit gras, verf uit suikerbietenpulp of isolatieschuim van houtsnippers. De provincie Noord-Brabant maakt de komende jaren 1,53 miljoen euro vrij om de biobased (land)bouweconomie aan te jagen. Dit gebeurt in samenwerking met het landelijke transitieprogramma Building Balance, dat als doel heeft om het gebruik van biobased grondstoffen in de bouw versneld op te schalen.
Jaarcongres
Veel van deze ontwikkelingen zijn te zien op het platform van WeGrow. Dat houdt maandag 9 september zijn jaarcongres in het Openluchtmuseum in Arnhem. Daar komen bestuurders, boeren en bouwers uit de bouw- en landbouwsector bijeen om over de kansen van biobased bouwen te praten. Prioriteit 1 is het creëren van een markt waarbij boeren hun producten kwijt kunnen aan bouwers. Vorig jaar bleek al dat ruim de helft van de Nederlandse boeren denkt binnen vijf jaar vezelgewassen te telen waarmee aannemers en projectontwikkelaars biobased kunnen bouwen.
Biobased versnelt
TNO onderscheidt vijf ontwikkelingen die het biobased bouwen in Nederland versnellen. Ten eerste komen nieuwe biobased materialen sneller op de markt, al voldoen ze nog niet allemaal aan de gestelde eisen. Naast bekende en al toegepaste biobased materialen zoals hout en stro, ziet TNO ook andere materialen zoals leem, zeewier, hennep, bagger, versnipperde resten van paprikaplanten en schimmeldraden van paddenstoelen als veelbelovend. Wat ook meehelpt, is dat de overheid met de Nationale Aanpak Biobased Bouwen het voortouw neemt. Een derde ontwikkeling is de betere benutting van afvalhout, zoals hierboven benoemd. Verder bouwen bedrijven huizen vaker als gestandaardiseerde prefab, waardoor meer biobased materialen toegepast kunnen worden. Als laatste ontwikkelt TNO rekenmethodes waardoor biobased bouwmaterialen makkelijker te vergelijken zijn met traditionele.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in