Natuurmonumenten wil van Nederlandse vergiet weer een spons maken

Op maandag 26 juni houdt Coca-Cola bij Change Inc. een rondetafelgesprek in de serie OPEN met als titel ‘De Waarde van Water: Elke druppelt telt’. Aanmelden kan hier.

Beperkingen door watercrisis

Nederland heeft niet alleen een stikstofcrisis, maar ook een watercrisis. Het ene moment staan straten blank en overstroomt Limburg na hoosbuien. Het andere moment regent het weken achtereen niet en worden landbouw en natuur getroffen door enorme droogte. Daarnaast is het water niet schoon. Door pesticiden en meststoffen en door verontreiniging, zoals rioolwater en medicijnresten, voldoet minder dan 1 procent van de wateren in Nederland aan de Europese normen voor waterkwaliteit die in 2027 ingaan: de Kaderrichtlijn Water. Hierdoor dreigen na dat jaar dezelfde beperkingen voor de landbouw en andere sectoren te ontstaan als nu tijdens de stikstofcrisis.

Probleem steeds nijpender

“De problemen die dertig jaar geleden al duidelijk werden, zien we nu elk jaar terug”, zegt Jeroen de Koe, manager public affairs van Natuurmonumenten. “Het kan midden in de zomer te nat en te droog zijn. Die pieken en dalen nemen in intensiteit toe. Dat komt door klimaatverandering, maar het hangt ook samen met de manier waarop wij sinds de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw ons watersysteem hebben ingericht. Die twee dingen zorgen voor een steeds nijpender en acuter probleem.”

Werk van opa ongedaan maken

Dat systeem is erop gericht water zo snel mogelijk af te voeren naar zee. Bijvoorbeeld door het rechttrekken van meanderende beken, het graven van sloten en kanalen en andere waterwerken. Dat blijkt nu schadelijk uit te pakken voor natuur, maar ook voor de landbouw. Natuurmonumenten wil dat stelsel aanpassen om zowel de pieken van wateroverlast als de dalen van droogte te dempen. “Mijn opa heeft in de Achterhoek zowat alle beken rechtgetrokken om te zorgen dat het water zo snel mogelijk in de IJssel terechtkwam. Ik ben nu een beetje bezig om dat ongedaan te maken”, zegt De Koe gekscherend.

Terug naar natuurlijk systeem

Hij neemt zijn opa niets kwalijk, want in die tijd moest de landbouw gerationaliseerd worden. Doel: schaalvergroting en een hogere opbrengst. Daar werd alles op ingericht. De Koe: “Maar onze insteek is nu om de oude systemen te herstellen. Dat doe je soms door techniek toe te passen zoals stuwen en kanaaltjes. Maar het liefst wil je toewerken naar een zo natuurlijk mogelijk systeem zoals het lang geleden ook was. Dat doe je door greppels dicht te gooien, sloten niet te recht te trekken, maar meer te laten kronkelen. Door die sloten te verondiepen, door stuwen weg te halen, zodat water vrijer kan stromen. Er zijn heel veel mogelijkheden om het oorspronkelijke watersysteem te herstellen.”

Klimaatbuffers nodig

Natuurmonumenten wil water langer vasthouden, zowel in droge als natte tijden, in natuurlijke klimaatbuffers: veengebieden, moerassen, natte bossen of brede rivieroevers. Die fungeren als sponzen of overloopgebieden door grondwater langer vast te houden en de snelle afstroming van regenwater af te remmen. De vereniging heeft al 44 van dit soort buffers in beheer. Een mooi voorbeeld is volgens De Koe natuurgebied De Onlanden in Drenthe. De ruige hooilanden en moerasbossen vangen overtollig water op en zorgen dat de nabijgelegen stad Groningen bij natte perioden droge voeten houdt. “Soms kun je water vasthouden in een groot gebied als De Onlanden, soms op een klein perceeltje, en alles ertussenin”, zegt hij.

Handtekeningen aan provinciebestuur

Om alarm te slaan over de watercrisis voerde Natuurmonumenten vorig jaar en dit jaar een watercampagne. Met petities haalde de vereniging tienduizenden handtekeningen op van leden en andere bezorgde burgers. Die van de meest recente campagne worden deze maand overhandigd aan de provinciebesturen. Zij zijn primair verantwoordelijk voor het natuur- en waterbeleid. “Anders zijn er straks weer rechtszaken nodig om te zorgen dat de overheid zich aan de afspraken houdt”, zegt De Koe.

Industrie onttrekt grondwater

Dan zijn er ook nog bedrijven die veel grondwater aan de bodem onttrekken. Niet alleen drinkwaterbedrijven, maar ook frisdrankproducenten zoals Coca-Cola. Diens fabriek in het Brabantse Dongen gebruikt 850 miljoen liter grondwater per jaar om frisdrank te maken. Daarvan pompt het bedrijf 80 procent zelf op uit 200 meter diepe putten. De overige 20 procent komt van het waterleidingbedrijf, dat ook grondwater gebruikt. Voor 1 liter frisdrank is ongeveer 1,5 liter water nodig. Omliggende boeren, waterschap en het waterleidingbedrijf maakten daar jarenlang bezwaar tegen. “Die zorgen waren er vroeger al en die zijn er nog steeds. Maar omdat wij op grote diepte onttrekken heeft het niet direct invloed op het ondiepe grondwater dat voor de boeren van belang is”, zegt Jan Burger, directeur klimaat, water en duurzaamheid Europa voor Coca-Cola. Hij is in Europa verantwoordelijk voor het waterbeleid van de fabrieken. “De boeren waren bang voor schade. Dat is onderzocht en het is gebleken dat dit niet het geval is.”

Water teruggeven aan de natuur

Maar Coca-Cola onttrekt meer water uit de bodem dan er op natuurlijke wijze in terugvloeit. Daarom wil het bedrijf voor 2030 net zo veel water teruggeven aan de natuur als het jaarlijks uit de bodem oppompt. Dat is een wereldwijde strategie. In Brabant compenseert het bedrijf zijn verbruik door aanvoer van extra water in zijn eigen stroomgebied. Hoe dat werkt? Burger: “We halen in Dongen water uit het grondwater. Het watervoerend pakket in die ondergrond strekt zich uit over heel Midden-Brabant. We zijn daarom op zoek gegaan naar partijen die ons kunnen helpen met projecten die gericht zijn op aanvulling van het grondwater in dat gebied. Uiteindelijk zijn we uitgekomen bij Natuurmonumenten.”

Drie natuurgebieden hersteld

Het eerste project van Natuurmonumenten waar Coca-Cola in mee investeerde, was het herstel van de visvijvers in natuurgebied De Liskes. Dat ligt in de buurt van Eindhoven, in het stroomgebied van de Dommel. Die vijvers vielen tijdens droge zomers geregeld voor langere periodes droog. Om de waterhuishouding te herstellen werden lekkages in dijken en kades uit 1950 gedicht. De oude stuwen zijn vervangen door nagemaakte nieuwe. De vijvers worden gevuld of afgelaten door een systeem van sloten en stuwtjes. Daardoor lekt er nauwelijks meer water weg uit het systeem en kan het water beter beheerd en vastgehouden worden. Verder wordt er water aangevoerd uit een kanaal in België, dat Maaswater aftapt, om de visvijvers te herstellen en het grondwater aan te vullen. Het project werd vorig jaar mei opgeleverd. Inmiddels is een tweede project gereed gekomen: Pastoorsweijer in Bergeijk. Daar is een vergelijkbare aanpak toegepast. Een derde project is in voorbereiding bij natuurgebied De Plateaux. “Met die twee projecten zitten we al op 25 procent van wat we willen realiseren. Na het derde project hopen we op 50 procent uit te komen. We zijn dus nog op zoek naar nieuwe projecten”, zegt Burger.

Open gesprek over waterproblematiek

Tijdens het open gesprek bij Change Inc., op maandag 26 juni schuiven experts aan van onder meer Natuurmonumenten, Waterschap de Brabantse Delta, Wageningen University & Research (WUR) en Coca-Cola. “We willen meerdere partijen betrekken bij dit verhaal”, zegt Burger. “Als Coca-Cola kunnen we maar een beperkte bijdrage leveren. Wil je echt zo’n watersysteem aanpassen, dan is daar veel meer voor nodig. Via dit soort bijeenkomsten willen we partijen betrekken die daarin een rol kunnen spelen. Samen kun je meer bereiken dan in je eentje.”

Consument stemt met zijn portemonnee

De Koe denkt dat bedrijven als Coca-Cola serieus achter hun duurzame initiatieven staan. Ze moeten wel, stelt hij. “Een bedrijf dat niet duurzaam opereert, komt vroeg of laat in de spotlights te staan en dat is potentieel gevaarlijk voor zijn marktpositie”, zegt hij. “De burger heeft als consument ook een stem. Die stemt met zijn portemonnee voor bedrijven die bij zijn waarden, normen en standpunten horen. Het is niet zo dat Coca-Cola zijn milieuschade afkoopt. Daar zouden wij niet intrappen. Wij verbinden onze naam niet aan greenwashing.”

De titel ‘Elke druppel telt’ van het rondetafelgesprek vindt hij goed gekozen. De Koe: “Toen ik klein was had je de campagne ‘Wees wijs met water’. Dat is een variant op dezelfde slogan, die we nog steeds moeten hanteren. Je moet niet denken dat water eindeloos en tegen lage kosten beschikbaar is. Je moet dus heel goed nadenken: wil je elke druppel zo snel mogelijk afvoeren naar zee, of ga je er in de tussentijd nog slimme dingen mee doen? We roepen iedereen op dat laatste te doen.”

Lees ook:

• Natuurmonumenten: 'Watercrisis lijkt onvermijdelijk'
• Waarom herstelt Coca-Cola visvijvers in Brabant?
• Wat doet droogte met Nederlandse akkers?
• Droogte als businesscase: deze 5 bedrijven doen het