Diepzeemijnbouw: de race naar goud onder water

Van nikkel tot kobalt, mangaan en koper. Het is al langer bekend dat dit soort kritieke metalen in de bodem van de oceanen liggen opgeslagen. In grote hoeveelheden, maar hoeveel precies? En op welke plekken? Daarover is nog veel onduidelijkheid. Zo is het bijvoorbeeld ook nog niet bekend wat het kost om al die waardevolle grondstoffen naar boven te krijgen. President Trump wil daar liever niet op wachten. Persbureau Reuters meldt deze week dat het Witte Huis een speciale maatregel overweegt die bedrijven de mogelijkheid geeft om zónder VN-toestemming de oceaanbodem te ontginnen. Dat plan leidt wereldwijd tot opgetrokken wenkbrauwen bij milieudeskundigen. Want niet alleen de locaties, de potentie en de kosten zijn nog in mist gehuld, ook over de gevolgen voor het bodemleven is nog veel onduidelijk.

Wat weten we inmiddels wél? En hoe moet je de mijnbouw op kilometers diepte voorstellen? René Kleijn is hoogleraar Industriële Ecologie aan de Universiteit Leiden en geeft tekst en uitleg.

1. Wat is diepzeemijnbouw eigenlijk?
Simpel gezegd gaat het om het delven van metalen en mineralen uit de oceaanbodem. Dat gebeurt op dieptes waar je je nauwelijks een voorstelling bij kunt maken, van 4 tot 6 kilometer. Hier liggen zogeheten mangaanknollen - keiharde, eeuwenoude klonten ter grootte van een aardappel - die tjokvol koper, nikkel en kobalt zitten. "En dat zijn precies de grondstoffen die we bijvoorbeeld nodig hebben voor elektrische auto’s en zonnepanelen. De energietransitie vraagt om heel veel van dit soort metalen", aldus Kleijn. Het Internationaal Energieagentschap verwacht dat de vraag naar grondstoffen als lithium en nikkel in 2040 minstens verdubbeld is.

2. Hoe krijgen ze die kritieke metalen naar boven?

Grote, op afstand bestuurbare voertuigen, worden via kabels naar de bodem van de oceaan gestuurd. "Je moet hierbij denken aan een soort robotstofzuigers. Die zuigen de knollen op of schrapen ze los, waarna het materiaal via lange buizen naar een schip aan het oppervlak wordt gepompt. Daar worden de knollen opgeslagen en later aan land gebracht", zegt Kleijn. Dit klinkt niet alleen futuristisch, dat ís het vooralsnog ook. De technologie is complex, duur en nog volop in ontwikkeling.

3. Hoe zeker weten we dat die metalen daar liggen?

Vrij zeker. Wetenschappers hebben al duizenden polymetallische knollen in kaart gebracht, vooral in de Clarion-Clipperton Zone tussen Hawaï en Mexico. Volgens schattingen van de International Seabed Authority ligt daar alleen al zo'n 21 miljard ton aan knollen, goed voor miljoenen tonnen koper, nikkel en kobalt. Het Canadese bedrijf The Metals Company staat te popelen om daar aan de slag te gaan. Niet experimenteel, maar commercieel. Kleijn: "We moeten wel beseffen dat veel data is gebaseerd op verkennende expedities en modellen. We weten dus dát het er ligt, maar de precieze hoeveelheden, kwaliteit én wat het kost om het naar boven te halen, moeten nog verder onderzocht worden."

4. Wie mag eigenlijk waar gaan graven?

Landen mogen binnen 200 zeemijl uit hun eigen kust zelf bepalen of ze de diepzeebodem openleggen. Voor de rest van de oceaan gelden internationale spelregels. Die worden bewaakt door de International Seabed Authority (ISA), een soort VN-mijnbouwscheidsrechter. Kleijn: "Deze club werkt al jarenlang aan een Mining Code, met regels over diepzeemijnbouw. Maar de onderhandelingen daarover gaan stroef." Zo zijn er bijvoorbeeld zorgen over eigendomsrechten en wie er uiteindelijk aan de haal gaat met de buit.

5. En het milieu dan?
Hier zit volgens Kleijn de grote knoop. "De diepzee is een kwetsbaar ecosysteem dat nauwelijks onderzocht is. Simpelweg omdat we er zo moeilijk bij kunnen komen", aldus Kleijn. "Wat we wel weten is dat mangaanknollen belangrijk zijn voor het ecosysteem in deze diepte. Organismen hechten zich eraan of gebruiken het als verstopplek. Ze hebben er bovendien miljoenen jaren over gedaan om zich te ontwikkelen. Wat je sloopt, komt dus niet zomaar terug." Volgens een recente studie in Nature waren de sporen van een proefboring uit 1979(!) na ruim 40 jaar nog altijd zichtbaar. Zo zagen onderzoekers nog duidelijk de sporen van de roterende hark die destijds over de zeebodem werd gehaald.

6. Maar daar trekt Trump zich niet al te veel van aan?

De Verenigde Staten hebben het VN-zeeverdrag nooit ondertekend. Dat geeft Trump meer speelruimte om het officiële VN-traject via de International Seabed Authority te kunnen omzeilen. Volgens Reuters werkt zijn team aan een nieuwe executive order waarmee bedrijven directe toegang krijgen tot diepzeemijnbouwvergunningen via de Amerikaanse overheidsinstantie NOAA. Dit plan past in Trumps bredere koers om sneller toegang te krijgen tot kritieke grondstoffen buiten het gezichtsveld van internationale organisaties. Zo wil het Witte Huis sneller handelen dan landen als China, dat nu veel van deze mineralen beheerst.

"Als dit doorgaat, dan kan ik me goed voorstellen dat andere landen zich uit het verdrag zullen terugtrekken. De Chinezen hebben bijvoorbeeld al veel claims gelegd in de Clarion-Clipperton Zone en dat levert internationale spanningen op", aldus Kleijn. "Dat Trump dit nu mogelijk in werking gaat zetten, is natuurlijk niet heel verrassend. We zien al langer dat de Amerikaanse regering zich niet echt bekommert om de natuur en het klimaat."

7. Waren de Noren en Japanners niet al een stap verder?

Begin 2024 kondigde de Noorse regering inderdaad al aan om met proefboringen aan de slag te gaan, in de buurt van Spitsbergen. Dat kwam de regering in Oslo op een bak aan internationale kritiek te staan. Het was uiteindelijk de groene partij SV die er een stokje voor stak. Zij gedogen het huidige kabinet en wisten in de begrotingsonderhandelingen af te dwingen dat er voorlopig géén proefboringen komen. Onder de zeebodem bij Noorwegen liggen volgens verkennend onderzoek flinke voorraden koper en andere zeldzame aardmetalen. In het gebied bij Spitsbergen denkt men bijvoorbeeld zo'n 38 miljoen ton koper aan te treffen. Greenpeace noemde het besluit 'een belangrijke overwinning' in hun strijd tegen diepzeemijnbouw. "Dit moet de nagel aan de doodskist zijn van deze verwoestende sector", aldus het hoofd van de milieuorganisatie in Noorwegen.

Japan trekt zich van de kritiek vooralsnog weinig aan. Dat land wil het liefst nog dit jaar beginnen met het opgraven van mangaanknollen in een gebied in de Pacifische Oceaan. Eerste schattingen hebben het over 610.000 ton kobalt en nog eens 740.000 ton nikkel. Dat zou voldoende moeten zijn om de Japanse vraag naar deze producten voor tientallen jaren te voorzien.

8. Hoe gaat dit aflopen?

Diepzeemijnbouw is een internationaal strijdtoneel en de druk om hier te gaan spelen neemt al jaren toe. De stap van de Amerikaanse regering zal dit proces waarschijnlijk alleen maar versnellen. Toch wil Kleijn de hoop van Trump en zijn volgelingen temperen. "Hij doet nu net alsof er goudstaven liggen op de bodem van de oceaan, die je daar alleen maar even hoeft op te rapen. Maar zo simpel is het echt niet." Kleijn noemt onder meer de technologie die nog lang niet klaar is voor grootschalige delving en de torenhoge investeringen die nodig zijn. Als landen hiermee aan de slag gaan, kost het volgens hem namelijk nog decennia voordat er significante hoeveelheden van de bodem zijn geschraapt.

"Voorstanders die roepen dat we de oceaanbodem nodig snel hebben voor accu's en zonnepanelen, hebben dus ongelijk. Deze oplossing komt sowieso te laat voor de energietransitie. Bovendien hebben bijna alle elektrische auto's van Chinese makelij LFP-batterijen aan boord. Daar zit al geen nikkel, mangaan of kobalt meer in."

Lees ook:

• Deze Nederlandse ondernemers maken van de groeiende berg elektronisch afval hun verdienmodel
• De circulaire economie heeft leiderschap nodig, én nieuwe woorden
• Wankelende wereldorde is een kans voor de circulaire economie: ‘Het is een reële oplossing voor nú’
• ‘Moratorium op diepzeemijnbouw kan oceanen pas echt beschermen'