Het kabinet wil maatwerkafspraken met de vijftien grootste CO2-uitstoters van Nederland. Het idee is eenvoudig: met advies en subsidie wil de overheid grote industriële bedrijven in Nederland helpen hun klimaatdoelen versneld te halen. Voormalig minister Micky Adriaansens wilde deze afspraken eind 2023 afronden. Uit een rondvraag van Nu.nl eerder dit jaar bleek dat de overgrote meerderheid van de betrokken bedrijven geen concrete planning heeft over de onderhandelingen.
Radicale samenwerking
Het enige bedrijf tot nu toe dat het wel is gelukt om tot bindende afspraken te komen is Nobian. In december 2024 werden de handtekeningen officieel gezet. Marco Waas, chief technology and sustainability officer van Nobian was nauw bij de totstandkoming van de maatwerkafspraak betrokken. Hij blikt terug op een intensief proces van ‘radicale samenwerking met alle betrokken stakeholders. “Vanaf 2022 zijn we met de overheid in gesprek. Dat begon aan de vergadertafel, maar ging ook verder dan dat. We nodigden ambtenaren, landelijk en regionaal, uit in onze fabrieken waar ze uitleg kregen over onze processen. Transparantie, vertrouwen en bewustwording van elkaars werkveld waren cruciaal.”
Wat doet Nobian?
Nobian houdt zich bezig met zoutproductie, essentiële chemie en energieopslag. 15 procent van dat zout wordt keukenzout, strooizout of belandt in de farmaceutische industrie. Van de overige 85 procent worden basiselementen gemaakt, zoals waterstof, natronloog en chloorgas. Die stoffen komen in allerlei dagelijkse toepassingen terug, zoals pvc, papier, zeep en batterijen.
Economisch rendabel
Waar Nobian in eerste instantie de doelstelling had om in 2040 klimaatneutraal te zijn, ontdekte het bedrijf dat deze doelstelling met behulp van de overheid al in 2030 haalbaar zou zijn. Waas: “We wisten dat versnelling mogelijk was. Maar dan hadden we wel een aantal dingen nodig. Onze apparatuur is nog niet afgeschreven, dus dat proces moest versneld worden. Ook de investeringskosten – zo'n 650 tot 700 miljoen euro – kunnen we niet zomaar zelf dragen. Het is te vergelijken met de verduurzaming van een bestaand huis: als je alles tegelijk wilt doen, heb je ondersteuning nodig.”
150 meetings
Volgens Waas moeten bedrijven niet onderschatten hoeveel werk er aan het tekenen van de maatwerkafspraken vooraf gaat. “Vorig jaar waren tachtig mensen van ons bedrijf bij dit traject betrokken en hebben we – in verschillende samenstellingen – zo’n 150 overleggen gehad. En nu nog hebben we maandelijkse meetings met regionale overheden, vergunningverleners en het team van het ministerie van Klimaat en Groene Groei.” Waas benadrukt dat het traject na de ondertekening van de afspraken minstens zo belangrijk is. “Eigenlijk zijn we nu pas echt begonnen, op weg van papier naar staal.”
Juridisch bindende afspraken
De afspraken binnen de maatwerkovereenkomst zijn juridisch bindend. Dat betekent dat ze afdwingbaar zijn bij de rechter. Waas ziet dit niet direct als een groot risico, ook niet in een wereldeconomie die door oorlog en handelsbarrières op het moment onzeker is. “Daarbij is het wel zo dat we een aantal condities hebben gesteld aan de afgesproken doestellingen”, zegt Waas. “Zo is het bijvoorbeeld essentieel dat wij de juiste vergunningen krijgen. De overheid kan dat niet garanderen, maar kan ons wel helpen in dat proces. Uiteindelijk is het juridische aspect een kwestie van onderhandelen, maar wel vanuit het uitgangspunt dat je naar hetzelfde doel werkt.”
Dit staat er in de maatwerkafspraak tussen de overheid en Nobian
December 2024 tekende Nobian als eerste bedrijf een maatwerkovereenkomst met het kabinet. Die afspraken omvatten onder andere:
- Versnelde klimaatdoelstelling: In Nederland bijna nul CO2-uitstoot in 2030 (in plaats van 2040), én bijna nul stikstofuitstoot tegen datzelfde jaar.
- Gasgestookte installaties worden vervangen door industriële warmtepompen op elektriciteit; andere installaties zoals elektrolysers worden versneld vervangen met de nieuwste technologie.
- Nobian gaat hierdoor het gasverbruik voor de zoutproductie in Delfzijl en Hengelo verlagen met 300 miljoen kubieke meter en het elektriciteitsverbruik in Rotterdam met 135 gigawattuur (ten opzichte van 2020).
- Er komt een circulaire keten voor zoutterugwinning in Delfzijl.
- De totale investering bedraagt 645 miljoen euro, waarvan 185 miljoen aan subsidie.
Industrie in Nederland
Ondertussen staat de laatste weken het bestaansrecht van de industrie in Nederland ter discussie. Critici stellen dat met het verdwijnen van goedkoop Nederlands gas, de industrie moet uitwijken naar landen waar hernieuwbare energie ruim beschikbaar is. Zo riep een groep hoogleraren het kabinet in een open brief op om kritisch te kijken naar welke industrieën vanuit strategisch belang behouden moeten blijven.
Volgens Waas wordt het belang van de industrie in Nederland onderschat. “Als land wil je toegang houden tot essentiële materialen. De chemische industrie levert bouwstenen voor alledaagse producten, zoals wc-papier en isolatiemateriaal. Maar ook voor de energietransitie – batterijen, windmolenbladen – en defensie, zoals kogelvrije vesten en vliegtuigonderdelen. De industrie heeft dus een hele grote geopolitieke waarde voor het behoud van strategische autonomie.”
Start-ups
Daarnaast vergeten we volgens Waas dat met het verdwijnen van grote industriële spelers het hele ecosysteem van bedrijven kwetsbaar wordt. “Niet alleen leunen start-ups en scale-ups op de kennis en faciliteiten van bestaande industrie, ook gevestigde bedrijven zijn vaak onderdeel van eenzelfde infrastructuur. Een bedrijf dat bioplastics produceert bijvoorbeeld, bouwt in Delfzijl een fabriek omdat daar de infrastructuur al aanwezig is.” Valt die infrastructuur weg, dan hebben bedrijven die willen opschalen geen kans, aldus Waas.
Duidelijke businesscase
Zodoende is het om meer dan alleen het klimaat belangrijk dat grote bedrijven afspraken maken met de overheid. Waas is ervan overtuigd dat dit jaar na Nobian ook andere bedrijven zullen volgen. Volgens hem zijn er verschillende redenen waarom dit zijn bedrijf als eerst gelukt is. “Bij ons speelt mee dat we het plan voor 2040 al hadden. De technologie is beschikbaar. Dat geldt niet voor alle bedrijven. Ook is bij ons de businesscase duidelijk. Door over te stappen van gasgestookte processen naar warmtepompen besparen we energie. Dat is voor ons goedkoper. In andere sectoren, bijvoorbeeld de staalindustrie, is de overstap naar groene waterstof juist duurder. Dan ontbreekt de basis voor een businesscase.” Verder helpt het volgens Waas dat het hoofdkantoor van Nobian in Nederland staat. “Dat maakt dat besluitvorming sneller gaat, dan wanneer er afspraken over internationale lijnen worden gemaakt.”
Heeft Waas dan nog lessen voor bedrijven die ook maatwerkafspraken moeten maken? “Onderschat het traject niet. Het vraagt om een radicale vorm van samenwerking. Transparantie is daarbij essentieel. Houd je businesscase niet krampachtig voor jezelf, maar laat zien hoe je bedrijf werkt. Zonder openheid bouw je geen vertrouwen op.”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
