“Bedrijven zullen Nederland verlaten omdat andere landen wel steun geven aan hun industrie”

Als het gasprobleem doorzet of verergert, zal volgens Van den Beukel vooral de maakindustrie in de armere Balkanlanden sneller in de problemen komen. Maar ook in Nederland is het de vraag wie er overeind blijft. Want Rusland heeft de hand aan de knoppen als het om gas gaat en de afhankelijkheid is groot.

Een oplossing (of uitstel van executie) voor bedrijven is investeren in het zogeheten Liquified Natural Gas (LNG) want vloeibaar gas. Dat kan in tankers worden vervoerd en uit de VS, Nigeria of Qatar worden geïmporteerd via België of de haven van Rotterdam. Van den Beukel: “Er komt nu relatief veel LNG naar Europa omdat in Azië de winter relatief zacht is en ze daar gedeeltelijk kunnen omschakelen van gas naar kolen. Maar de slag om gas is inmiddels een wereldwijde slag.”

Lange versus korte termijncontracten

Het tekort aan gas mag dan een wereldwijd probleem zijn, vooral Europa heeft er last van. Van den Beukel: “De kans is groot dat de prijzen hoog blijven, wat helaas ook weer voor inflatie zorgt.” Rusland en de VS hebben er minder last van, want zij beschikken zelf over gasbronnen. Die prijzen liggen dan ook veel lager dan op de wereldmarkt. En ook Azië is minder de pineut, omdat landen daar vaak vaak lange termijncontracten hebben afgesloten, omdat ze van oudsher meer zekerheid opzoeken.

Van den Beukel: “En deze winter pakt die strategie goed uit voor hen.” In Europa was het juist meer usance om korte termijncontracten af te nemen, omdat in de afgelopen vijf jaar de gasprijzen zo laag waren. Maar inmiddels zijn de voordelen die die contracten in de afgelopen tien jaar hebben opgeleverd, volgens Energieagentschap IEA deze winter weer als sneeuw voor de zon verdampt.

Negatieve prijzen in negatieve tijden

Wie vooral last hebben van de hoge gasprijzen, zijn de energie-intensieve sectoren, zoals glastuinbouw, kunstmest, zinksmelters, kunstmest- en ook aluminiumfabrikanten, zoals het Nederlandse aluminiumproducent Aldel in Delfzijl. Al in 2020 had het bedrijf een moeizaam jaar. Door de wereldwijde coronacrisis kwamen inkoop, verkoop, import en export stil te liggen en stortte de aluminiumprijs in omdat de vraag terugliep.

CFO Eric Wildschut van Aldel kijkt daar gemengd op terug. “De energieprijzen waren laag maar de aluminiumprijs zakte naar een dieptepunt. Er was geen vraag meer naar.” Het bedrijf moest snijden in de vaste kosten en onderging een reorganisatie. Begin 2021 schoten de aluminiumprijzen juist weer door het dak, maar zetten ook de elektriciteitsprijzen een stijging in. Wildschut rekent het voor: “De prijs was 30 euro per megawatt uur en steeg dat jaar in oktober naar een piekprijs van 350 euro per megawattuur.”

Voor Aldel betekende dat een vertwaalfvoudiging van de kosten. Het bedrijf besloot daarop de productielijn uit te zetten en een andere strategie te volgen. Het ging bestaand aluminium inkopen en omsmelten. Wildschut: “We wachten nu op twee dingen: op de daling van de stroomprijs en op wat we kunnen bereiken in overleg met de overheid.”

Dit is een tweede artikel in de serie over de visie op de situatie in het oostelijk deel van Europa en de gevolgen voor de gasprijzen wereldwijd. De volgende: is marktwerking of overheidssteun de oplossing voor de hoe politieke verhoudingen de gasprijzen beïnvloeden?

Compensatie voor indirecte CO2-emissies

De overheid kan namelijk een rol spelen. In de EU kunnen lidstaten een compensatieregeling opstellen voor grootverbruikers van elektriciteit die internationaal zakendoen. Deze regeling compenseert de bedrijven voor 75 procent van de CO2-kosten in hun stroomtarieven. Elektriciteitsproducenten moeten immers betalen voor hun CO2-uitstoot via het Europese emissiehandelssysteem en berekenen deze kosten door aan hun klanten.

Wildschut: “Het is de bedoeling dat deze compensatieregeling een gelijk speelveld creëert voor alle bedrijven die in een wereldwijde markt opereren, waarbij het risico bestaat op carbon leakage, ofwel, dat bij sluiting van een bedrijf de productie naar landen zal gaan met een grotere CO2-voetafdruk dan hier in Nederland.”

Wildschut is ontstemd dat er in Nederland nog steeds geen duidelijkheid is over deze regeling, in tegenstelling tot landen als Frankrijk en Duitsland. “In Nederland gaat twintig procent van deze emissie-inkomsten naar EZ en de overige tachtig procent naar Algemene Zaken. Dat is een heel ander segment ,dus dat geldt vloeit niet terug naar de industrie.” Om uit deze benarde concurrentiepositie te komen, voert Aldel met andere energie-intensieve bedrijven gesprekken in Den Haag. Ze zijn nog niet ver gekomen.

Groene energie voor groene industrie

Een andere oplossing is inzetten op groene energie. Wildschut: “Daar hebben we in 2019 een strategie voor ontwikkeld.” Zo helpt Aldel netbeheerders bij het stabiliseren van het elektriciteitsnetwerk. "We krijgen dan een telefoontje van Tennet dat er een tekort is en schakelen onze productie af.” Wildschut legt uit dat ze denken op deze manier zo’n 100 megawatt flexibel in te kunnen zetten voor een periode van 48 uur. “Dat is dus eigenlijk een soort virtuele batterij van 4800 megawattuur. Dat bestaat nog nergens in Nederland.”

Lees hier het eerste artikel in deze reeks, over of het bedrijfsleven zich zorgen moet maken over de afhankelijkheid van het Russische gas

Liberale overheidssteun

De CFO ziet deze stap als een kans voor de toekomst. “Zeker als we van kolen en gas af moeten, heb je iets nodig om het fluctuerende aanbod van hernieuwbare energie op te slaan.” Maar hier zijn investeringen voor nodig. Daarom wil Wildschut met het ministerie van EZ om de tafel. “Ik ben in principe voor marktwerking. Maar is energie iets dat je aan de markt wilt overlaten? En is de energiemarkt wel echt een open markt? Er zijn namelijk enorme geopolitieke invloeden en belangen op deze markt.” Wildschut twijfelt er niet aan dat de markt het tekort zal oplossen maar de vraag is tegen welke prijs. “Bedrijven zullen mogelijk Nederland verlaten omdat andere landen wel steun geven aan hun industrie of geen hoge energieprijzen kennen.”

Het lijkt erop dat industrieën hierdoor zullen sluiten omdat de kosten voor de baten uitlopen. Maar ook de daaraan gekoppelde ontslagrondes kosten – de regering – uiteindelijk geld. Dus wat is wijsheid? En als een bedrijf als Aldel sluit, zal aluminium moeten worden geïmporteerd, waardoor Nederland een exportpositie verliest.

Wildschut ziet het graag anders. “Je kunt ook als overheid steun bieden, wat zich direct terugbetaalt: de virtuele batterij waar ik het net over had, zal de industrie helpen om de energietransitie te maken.” Ook maakt hij zich zorgen. “Het aluminium dat wij maken is zeven keer schoner dan als je het in China laat produceren. En als bedrijven als de onze moeten sluiten, gaat die productie naar China en Rusland. Tel uit je winst.”

De macht ligt bij Rusland

Voor nu is Aldel uit de acute noodsituatie. Er is een investeerder gevonden die tien miljoen euro heeft geïnjecteerd. En sinds november is er een management buy out gedaan. Wildschut: “Dus we wachten op een daling van de elektriciteitsprijs, tot zeker onder de 100 euro per megawattuur. En we hopen dat de regering de compensatieregeling goedkeurt.” Wildschut heeft iets meer hoop door het nieuwe regeerakkoord. “Twee woorden vielen me daarin op: ‘gelijk speelveld’. Dat klonk ons als muziek in de oren. We concurreren graag eerlijk met de rest van de wereld.”

Of en wanneer de prijsdaling inzet, is nog afwachten. Van den Beukel gelooft niet dat Poetin de gaskraan helemaal wil dichtdraaien. “Hij zit al waar hij wil zitten en heeft geen belang bij een volledige gascrisis. Hij wil over vijf jaar ook nog gas verkopen.” De macht ligt voorlopig bij Rusland. “Met LNG kunnen we voorlopig wat regelen, maar daar zit wel een prijskaartje aan. Ik ben benieuwd wat er wordt opgelost door marktwerking. En hoeveel de regering gaat oplossen. Voorlopig zal dat laatste nog tegenvallen. Het is een hele vervelende situatie, vooral voor ondernemers.”