Bénédicte Ficq wil strafzaak tegen Tata Steel: 'Het gevoel van David tegen Goliath, daar voel ik me senang bij'

Ficq nam de handschoen op, zegt ze op haar kantoor in het centrum van Amsterdam. “Ik ben juridisch gaan kijken of er strafbare feiten worden gepleegd door de grootste vervuiler van Nederland en één van de grootste van Europa. Mijn eerste conclusie is dat aangifte van het plegen van strafbare feiten haalbaar is, dat het crimineel is wat Tata doet. Jonge kinderen worden voor de rest van hun leven opgezadeld met onomkeerbare gezondheidsproblemen.”

Ficq verwijst onder andere naar een onderzoek van het AMC dat aantoont dat de eerste duizend dagen in een mensenleven bepalend zijn voor de rest van je leven. De aanraking met giftige stoffen is blijvend van invloed. Ze kan met recente wetenschappelijke rapporten aantonen dat veel mensen ziek zijn geworden sinds ze in de buurt van Tata Steel wonen. Door de klachten ontwikkelen ze bovendien ook overmatig veel stress. Ficq: “Het strafbare feit dat er op past, staat in artikel 173A van het wetboek van Strafrecht: "Hij die opzettelijk en wederrechtelijk een gevaarlijke stof op of in de bodem, in de lucht of in het oppervlaktewater brengt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van twaalf tot vijftien jaar." De stand van zaken is dat er nu ruim 1200 aangiftes door natuurlijke personen tegen Tata Steel binnen zijn. Het Openbaar Ministerie (OM) doet feitenonderzoek om te zien of er inderdaad sprake is van een voldoende onderbouwde verdenking. De inzet is de volksgezondheid, die door vervuiling wordt aangetast. Als die verdenking er is, kan het OM een opsporingsonderzoek opstarten en beslissen dat de feitelijk leidinggevenden, waaronder CEO Hans van den Berg, als verdachte worden aangemerkt en hen vervolgen bij de strafrechter.'

Zou dat een mijlpaal zijn?

"Een grote mijlpaal zelfs. Het zou de onverschillige bazen van sterk vervuilende bedrijven alert maken op wat hen als persoon boven het hoofd hangt als ze onverschillig en bewust de omgeving van hun bedrijf vervuilen zonder zich te bekommeren om de gezondheid van de omwonenden."

Met Bénédicte Ficq is Frisse Wind.nu verzekerd van de diensten van een doorgewinterde strafrechtadvocaat met een groot rechtvaardigheidsgevoel die als doorzetter bekend staat. Ze durft haar tanden te zetten in klussen die door de buitenwereld voor onmogelijk worden gehouden. Het FD beschrijft het in een portret van haar. “Dat Bénédicte Ficq lef heeft bleek al in 2016, toen ze namens de Stichting Rookpreventie Jeugd en twee longpatiënten aangifte deed van zware mishandeling tegen vier grote sigarettenfabrikanten. Wereldwijd had geen enkele advocaat het ooit aangedurfd een strafzaak aan te spannen tegen de tabaksindustrie, omdat het juridisch zo ingewikkeld is. Ficq deed het.” Lachend in haar kantoor: “Ik hou best van vechten, het zit in mijn aard. Dat geeft soms wel eens het gevoel van David tegen Goliath, maar daar voel ik me senang bij.”

Ze staat 'zware jongens' bij, van Dino Soerel tot Badr Hari, maar zegt lang niet iedereen aan te nemen. “Dan heb ik het over mensen die er op uit zijn om de democratie te ontwrichten als Baudet of Wilders. Die met totaal wilde en onjuiste verhalen mensen op het verkeerde been zetten. Al had ik niet één zaak meer, ik zou ze nooit verdedigen als ze een strafrechtelijk probleem hadden. Gelukkig zouden ze zich ook nooit tot mij wenden.” Over het verzoek van Frisse Wind.nu hoefde ze niet lang te denken, daar zei ze snel ja op.

Waarom?

“Klimaat is voor mij een grote zorg, dat heb ik ook als mens. Ik voel me een kind van de natuur. Ik ben in een klein gehucht in Zuid-Limburg in de natuur opgegroeid. Ging altijd in weer en wind op de fiets naar school, vijftig kilometer per dag. Omdat ik altijd buiten was zag ik de natuur veranderen, de diversiteit van de bloemen in de wei verarmde. Omdat er meer kunstmest werd gestrooid, veranderde de vegetatie. Er waren periodes dat ik de vogels in het gebied waar ik woonde niet meer hoorde fluiten. Langzaam kwam er ook een ander vogelbestand. Niet gek, begreep ik later, want alles grijpt in elkaar.”

Waarom gaat het de verkeerde kant op?

“Onze soort, de mens, staat op een verontrustende manier niet meer in contact met de natuur. We hebben geen oog voor de herstelduur die de natuur nodig heeft als we haar beroven en mishandelen. We co-existeren niet met onze omgeving, dat is extreem zorgelijk. Een grote vervuiler als Tata Steel kan bij monde van CEO Hans van den Berg wel zeggen dat we nu eenmaal allemaal staal nodig hebben voor auto's en zelfs voor windmolens, maar de grote CEO's van dit soort consumerende, kapitalistische en vooral vervuilende bedrijven weten heel goed waar we het over hebben. Het is allemaal bullshit wat ze vertellen, het gaat gewoon ordinair om zakkenvullerij. Het economisch belang van hun bedrijf is het enige belang waar ze voor gaan. Niet beseffend dat je niet meer kunt genieten van welk product dan ook, als je alleen nog maar met een gasmasker naar buiten kunt.”

Heb je ooit groene ambities gehad, of wist je al snel dat je strafrechtadvocaat wilde worden?

"Als student was ik niet met de toekomst bezig. Ik was aan het paardrijden, aan het fietsen en aan het genieten. Op school had ik een alfa-pakket en deed ik niks. Mijn ouders waren evenmin ambitieus voor ons. Toch kwam het nog goed, maar nu ben ik 63 en het leven holt in sneltreinvaart vooruit. Ik zou best mijn stem als een soort incidentele woordvoerder voor een milieuclub, of een ander groen geluid willen uitlenen. Ik zou ’nog-niet-milieu-wakkere’ jongeren warm willen maken iets op milieugebied te gaan doen. Je zou influencers moeten inzetten. Ik sta iemand bij met een heel groot bereik. Ik vroeg: "Moet jij als influencer niet iets met het klimaat gaan doen in plaats van met make-up?" Vanuit het besef dat je met z'n allen ieder iets kleins kunt doen, waardoor je als massa iets groots bereikt. Ik loop al lang rond met het idee een beweging op poten te zetten. Iedereen die bezorgd is over het voortbestaan van de planeet zou een symbooltje kunnen dragen, een stukje stof in een bepaalde kleur ter herkenning van het gezamenlijke doel. Zoals gelijkgestemden in de jaren zestig met een vredesteken rondliepen.”

Is het nog een idee, of neemt het al een bepaalde vorm aan?

”Met een jonge jongen ben ik bezig iets in die richting te gaan doen. We vinden allebei dat het te lang duurt voor de overheid in actie komt, die wordt pas wakker als het te laat is. Of als een kosten-baten analyse in hun nadeel uitpakt. Met zo'n beweging kun je laten zien dat je niet meer kunt wachten op maatregelen van de overheid, maar zelf al moet beginnen. Kleine dingetjes zoals niet meer elke dag douchen, maar drie per week. Of overstappen naar drie keer vlees per week in plaats van elke dag. Als anderen dit dan cool of hip gaan vinden zou die beweging de overheid de urgentie van ingrijpen kunnen laten inzien en zou je het kunnen winnen van de machtige lobby's die zich richten op louter consumeren. Zo'n beweging tot stand brengen speelt al tien jaar in mijn hoofd, maar door de drukke praktijk van alledag kom ik er te weinig aan toe. Nu is het moment aangebroken wel iets te gaan doen.”

Speelde corona daar ook een rol in?

”Na de pandemie sprak ik met een viroloog die zei dat als er een disbalans is in de natuur, komen er virussen op om ervoor te zorgen dat alles meer in evenwicht komt. Gelukkig dat er vaccins zijn zodat mensen niet massaal sterven, maar het is een feit dat de mens oververtegenwoordigd is. En wat betreft de coronamaatregelen: Ik vond het heerlijk, geen vliegverkeer boven mijn hoofd, de stilte. Van mij had dat best nog langer mogen duren.”

Ontembaar monster

Een mogelijke zaak tegen Tata Steel kent geen precedent in Nederland, maar wel in Italië. ”Daar hebben bazen van een vervuilende staalfabriek gevangenisstraf gekregen. Tata Steel is immers ook een bedrijf dat niet te reguleren is wat betreft uitstoot. De vorige CEO heeft dat ook letterlijk gezegd: ’Tata Steel is een ontembaar monster.’ Er gebeuren te veel calamiteiten bij het productieproces. Ik hoop dat de machthebbers inzien dat dat het uiteindelijk duurder is niets aan het klimaat te doen dan wel.”

Tata Steel wil aardgas inruilen voor schoon waterstofgas. Bij de aankondiging van het bedrijf om verder te gaan met groen staal en niet met fossiel, reageerde PvdA-Kamerlid Joris Thijssen op twitter met: "Veeehaaa! Supergoed.” En ook de directeur van Milieudefensie Donald Pols was positief: ”Enorm belangrijke stap voor Tata, omwonenden en Nederland.” Was je ook zo verheugd?

”Nee, minder, want dat gebeurt pas in 2030 en daar hebben mijn cliënten niets aan. Bovendien zijn het praatjes van Tata die we al jaren horen. Het is misschien een oplossing voor 2030, maar intussen gebeurt er helemaal niks.”

Tata Steel zegt ook dat er een 'concreet maatregelenpakket is afgekondigd.' De zogenaamde Road Map Plus, die in twee jaar leidt tot afname van geurbelasting met 85 procent en tot 65 procent minder stofneerslag in de omgeving van de staalfabriek.

“Ook hier heb ik mijn twijfels over. Mijn indruk is dat ze de onvrede in de omgeving groot laten worden. Ze bevestigen dat ze zich grote zorgen maken en dat ze uiteraard niet willen dat de gezondheid van de mensen wordt geschaad. Vervolgens vragen ze geld aan de overheid om het probleem op te lossen. Alle jaren daarvoor hebben ze de aandeelhouders gewoon ruim uitbetaald. Het is dus twee vliegen in een klap. Je doet niks en zorgt dat je winst optimaal is. En je bent blij met de reuring, want die zorgt er voor dat de overheid geld naar je toeschuift. Een handig verdienmodel.”

De Road Map Plus vergt een extra investering van 300 miljoen, zegt Tata. En al is 2030 niet vroeg genoeg voor je cliënten, dan wel voor het algemeen belang.

”Toch zakt de moed je in de schoenen als je kijkt naar calamiteiten van de afgelopen jaren. Het is een ongekend schandaal dat je als bedrijf al jaren meent dat je de vrijheid hebt om de gezondheid van anderen op het spel te zetten.”

Hoe keek je naar het vonnis van de Rechtbank Den Haag, dat Shell verplichtte haar CO-2 emissies versneld af te schalen?

“Heel inspirerend. De overtuiging dat bepaalde bedrijven niet meer wegkomen met old-school argumenten wint kennelijk terrein.”

Zou je zelf naast Tata ook andere bedrijven willen aanpakken via het strafrecht?

”Schiphol zou ik ook best willen aanpakken. Als je ziet wat dat met de omgeving doet. Zodra de omwonenden aan kunnen tonen dat de klachten erger worden naarmate je dichter bij Schiphol woont kan ik er iets mee. Zoals het RIVM-rapport aantoonde dat de klachten van de omwonenden toenamen naarmate ze dichter bij Tata wonen. De overheid zal de volksgezondheid van de burger moeten beschermen, dat staat zelfs in de grondwet. Maar het gebeurt niet. De overheid laat de burger in de kou staan, terwijl vastgesteld wordt dat de gezondheid van de omwonenden iedere dag door vervuiling wordt aangetast. Ook het strafrecht is er om de volksgezondheid te beschermen als er sprake is van excessieve vervuiling. Waarom zou 24/7 vervuiling door Tata minder erg zijn dan de ouder die zijn kind elke dag een lepeltje gif geeft? In zo'n geval vinden we het normaal dat het OM stappen onderneemt. Als Schiphol schade toebrengt kan het een zaak zijn. Maar als daarnaast blijkt dat Schiphol zich aan alle regels houdt, sta ik mogelijk met lege handen.”

Dat argument zette Tata-directeur Van den Berg ook in. Hij zegt: "We houden ons honderd procent aan de vergunningen."

”Hij vergeet te vermelden dat er per jaar tweeduizend door Tata gemelde incidenten worden geregistreerd. Deze incidenten leveren een patroon van door Tata gemelde overtredingen op.”

Wat vond je van zijn charme-offensief in de media, met interviews in NRC Handelsblad en Nieuwsuur?

”Daar was ik totaal niet van onder de indruk. Hij is daarnaast onvrij in zijn praten. Hij kan niet eerlijk zijn, zijn twijfel niet delen, want dat heeft enorme financiële- of economische gevolgen voor hem en zijn bedrijf.”

Blijf je zelf de media opzoeken?

”Ik knap af op die hijgerige talkshows waar je in een halve minuut veel moet uitleggen. Ik ga nooit meer bij Jort Kelder in OP1 zitten. Alles wordt van te voren door die redacties voorgekookt, niets is meer spontaan. Dit omdat de presentatoren alles aangeleverd willen hebben. Je ziet ze ook steeds gestresst naar hun kaartjes kijken. Toen ik 's avonds bij Kelder aankwam, bleek er in het Tata-onderwerp een econoom aan tafel te zitten, die lang geleden een rapport had geschreven. Hij bleef dominant aan het woord. De inwoners van Wijk aan Zee, die ook waren uitgenodigd, en ik kwamen nauwelijks aan het woord. Tot een gesprek kwam het niet en ik wil wel kunnen communiceren. Dat lukte niet, met een voorgeprogrammeerde presentator die me geen moment aan durft te kijken, bang als hij was dat ik het woord nam.”

Voorzie je meer strafrechtzaken in klimaatkwesties de komende jaren?

”Het hangt er vanaf of het OM deze zaak oppakt en hoe het loopt. Als vervuilen als een terecht ernstig misdrijf wordt gezien gaan we nog wat beleven. Dat hoop ik uiteraard richting Tata.”

De Tata-werknemers zijn in dat geval wel hun baan kwijt.

”Dat zou kunnen, het hoeft niet, maar er zullen daardoor ook nieuwe kansen komen. Door omscholing of innovaties. Als iets kapot gaat, maak je weer iets nieuws. Na de mijnsluiting vonden veel mijnwerkers ook weer iets anders. Zo is het leven.”

We hebben Tata Steel de mogelijkheid gegeven om te reageren op dit artikel, daar zijn ze niet op ingegaan.