Lang geleden, nog voordat de Noordzee de kustlijnen van Nederland en Engeland scheidde, lag hier een uitgestrekt en vruchtbaar gebied: Doggerland. Archeologen en geologen weten al langer dat deze streek ooit bewoond werd door jagers en verzamelaars. Door het stijgen van de zeespiegel verdween het land echter in de golven en kennen we deze plek inmiddels als de Noordzee.
Hoe dat proces zich precies voltrok en in welk tempo, dat was tot dusver grotendeels een mysterie. Maar nu is er meer duidelijkheid, dankzij het werk van de Nederlandse geoloog Marc Hijma en zijn team. Zij doken in oude datasets en gebruikte geavanceerde boortechnieken in de Noordzee om een meer gedetailleerd beeld te schetsen van deze plotselinge zeespiegelstijging. De resultaten van het onderzoek werden woensdag gepubliceerd in Nature.
Geluidsgolven door de zeebodem
"De Noordzee is eigenlijk de perfecte plek om te onderzoeken hoe ijskappen reageren op klimaatverandering", vertelt Hijma. "Er zijn wel eerder boringen uitgevoerd, maar de data was tot nu toe erg gefragmenteerd. Wij hebben al die losse puzzelstukjes samengebracht en zijn met een onderzoeksschip twee jaar lang de Noordzee opgegaan om zelf nieuwe gegevens te verzamelen."
Met akoestische technieken – geluidsgolven die door de zeebodem schieten – kon het team precies zien waar veenlagen begraven lagen. "Veenlagen weerkaatsen geluidsgolven heel anders dan zand", legt Hijma uit. "Daardoor konden we heel gericht boren."
Zeespiegel steeg meter per eeuw
Het onderzoek naar de verdronken veenlagen in de Noordzee onthult een urgente boodschap. Want wat blijkt: de zeespiegel steeg na het einde van de ijstijd – zo’n 11.000 jaar geleden – met een tempo van bijna één meter per eeuw.
Dat is historisch gezien duizelingwekkend snel. Schoorstenen en uitlaten bestonden destijds nog niet, de mens had hier met andere woorden geen enkele invloed op. Deze conclusie uit de geschiedenis leert ons een belangrijke les voor de toekomst. Nu er in Groenland en op Antarctica opnieuw ijskappen in hoog tempo aan het smelten zijn, kan dit scenario zich namelijk opnieuw ontvouwen.
"Mensen vragen weleens aan mij of de zeespiegel écht zo snel kan stijgen?" Dit onderzoek laat zien dat dit wel degelijk mogelijk is", zegt Hijma. "De modellen die zulke scenario’s voorspellen, moeten we dus serieus nemen." Zijn onderzoek bevestigt bovendien dat ijskappen snel kunnen reageren op klimaatverandering. "Het duurt geen duizenden jaren voordat smeltprocessen op gang komen. Het kan binnen enkele decennia en dat zien we nu ook al gebeuren. Dit is dan ook een scenario waar Nederland rekening mee moet houden."
Smeltende ijskappen
Klimaatwetenschappers waarschuwen al langer dat de zeespiegelstijging aan het versnellen is. NASA-satellietmetingen laten zien dat de wereldwijde stijging momenteel gemiddeld 4 millimeter per jaar bedraagt. De grootste zorg? Tipping points, zoals het instorten van de West-Antarctische ijskap. Dit kan een onomkeerbare zeespiegelstijging van meerdere meters veroorzaken.
Volgens scenario’s van het KNMI kan de zeespiegel hier tegen het einde van deze eeuw tussen de 35 en 110 centimeter stijgen. Nederland moet zich dus gaan voorbereiden. Dat betekent hogere dijken, slimme watermanagementsystemen en mogelijk zelfs radicale aanpassingen aan ons landschap, met meer ruimte voor water.
Terug naar de Noordzee
Hoewel zijn onderzoek nu al veel inzichten biedt, is er nog wel een ontbrekend puzzelstukje. De oudste veenlagen die Hijma en zijn team hebben onderzocht, zijn ongeveer 11.000 jaar oud. Maar de overgang van de ijstijd naar het Holoceen (de periode waarin we nu leven) begon al 700 jaar eerder.
"Via onze akoestische metingen hebben we gezien dat er nog dieper liggende veenlagen zijn, maar daar konden we nu niet bij. En juist deze periode is ontzettend interessant voor ons onderzoek. Dit is namelijk het moment waarop de aarde van een koude naar een warme periode ging en waarop je dus enorme smeltprocessen zou verwachten."
Zijn team is dan ook vastbesloten om terug te keren naar de Noordzee en met nieuwe boortechnieken nóg dieper te gaan. "Het is ons doel om terug te gaan tot het echte einde van de ijstijd", zegt Hijma. "Die periode kan cruciale inzichten geven over wat er gebeurt als een ijskap razendsnel smelt."
Duidelijke waarschuwing
De bevindingen van Hijma’s onderzoek zijn volgens hem dan ook meer dan een historische reconstructie. Ze dienen als een duidelijke waarschuwing voor Nederland en andere laaggelegen gebieden in de wereld.
“Eén meter stijging per eeuw is echt mogelijk. Houd er rekening mee dat als de aarde opwarmt, deze snelheden verwacht kunnen worden." Als de zeespiegel zich in een vergelijkbaar tempo ontwikkelt als in de vroege Holocene periode, dan kan dat dus ingrijpende gevolgen hebben voor Nederland, maar met name ook voor minder beschermde gebieden in Azië onder meer.
Maatregelen zijn volgens Hijma nodig om Nederland in ieder geval bewoonbaar te houden. "Beleidsmakers, bedrijven en burgers moeten dit serieus nemen. Als je kijkt naar wat er 11.000 jaar geleden gebeurde, dan is dat een realistisch toekomstscenario. Zeker als we niet in staat blijken om de opwarming van de aarde snel af te remmen."
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
