Lynn Zebeda: waar klimaatverandering, diversiteit en sociale ongelijkheid elkaar raken

De 36-jarige Zebeda heeft altijd de behoefte gehad om het grotere plaatje te zien. Met haar Master’s Internationale Politiek en Economie op zak, reisde ze de wereld over als leiderschapsconsultant bij Better Future. In 2011 verliet ze het consultancybureau om samen met Ama van Dantzig adviesbureau Dr. Monk op te richten. Met kantoren in Amsterdam en Accra bouwt het bureau in samenwerking met pionierende bedrijven, Nobelprijswinnaars, universiteiten, en gemeenschappen in Ghana en andere Afrikaanse landen aan een duurzame en eerlijke toekomst. Tussen de bedrijven door is Zebeda al vanaf jonge leeftijd te vinden in verschillende bestuurskamers en adviesraden zoals van Worldconnectors, De Groene Zaak en Fairtrade Nederland en was ze juryhoofd van de Trouw Duurzame 100.

Maar daar gaan we het in dit interview niet over hebben. Of tenminste, niet over de inhoudelijke rol van bestuurder. Interessanter zijn haar drijfveren en de lessen uit haar jeugd, als dochter van een Surinaamse vader en een Nederlandse moeder. Hoe kijkt zij aan tegen onderwerpen als klimaatverandering, leiderschap, diversiteit en sociale ongelijkheid? Daarover praten we tijdens onze ontmoeting op het kantoor van executive searchbureau Ebbinge, een partij waarmee ze regelmatig schakelt over haar toezichthoudende functies. Zoals over de rol van lid Raad van Toezicht bij Max Havelaar/Fairtrade Nederland. Opgewekt en op felgekleurd, futuristisch schoeisel stapt ze de vergaderruimte binnen. “Ik overwoog nog de pumps die altijd in mijn auto liggen, maar hier word ik blij van.”

Waar komt jouw drive vandaan om de wereld te willen veranderen?

“Voor mijn gevoel had ik als kind al besloten dat ik mijn leven zoveel mogelijk wil inzetten om een positieve verandering te creëren. Dit is ongetwijfeld toe te wijzen aan het nest waarin ik ben opgegroeid, met een witte moeder en een zwarte vader. Beiden zijn zeer gepassioneerd, geëngageerd en zeer bewust van de onrechtvaardigheid in de wereld. Als je in een deels Surinaamse en deels Nederlandse familie opgroeit betekent dat veel culturele rijkdom. Maar als je in een deels Surinaams gezin opgroeit in Nederland kom je ook vanzelf racisme tegen. Dan krijg je al snel het besef van huis uit mee: de wereld is groot en prachtig, maar er bestaat een hoop onrecht.”

“Daarnaast heb ik tijdens mijn reizen met eigen ogen gezien wat de gevolgen van klimaatverandering en andere crises van deze tijd zijn. Ook daarin zie je een hoop onrecht, omdat bepaalde gebieden en mensen veel harder getroffen worden dan andere. Al die ervaringen samen hebben er naar mijn idee aan bijgedragen dat ik heel gemotiveerd ben om bij te dragen aan diepe verandering.”

Hoe vertalen deze ervaringen zich naar de werkvloer en de bestuurskamers?

“Ik cultiveer graag de eigenschap om nooit cynisch te worden. Ik zie mijn ervaringen in de wereld echt als brandstof. Ook geeft het mij energie om omringd te zijn door mensen met innovatieve ideeën en daadkracht. In de boardrooms en andere professionele omgevingen waar ik kom, is de wil om te veranderen vaak sterk aanwezig.”

Je bent een frisse verschijning ten opzichte van de status quo in een bestuurskamer. Hoe wordt er op jouw aanwezigheid gereageerd?

Met een glimlach: “Ik denk wel dat ik opval. Maar uiteindelijk draait het om de dingen die we gemeen hebben. We zitten allemaal aan tafel omdat we verandering willen. Ik leerde van een geweldige academicus, Dr. Naomi van Stapele, dat er in de theorie rondom diversiteit en inclusie onderscheid wordt gemaakt tussen separability: onderscheid, en differences: verschillen. Verschillen hebben we allemaal, maar pas als je gaat denken in onderscheid, kan je één groep boven de ander plaatsen. Dat biedt ineens de mogelijkheid om uit te sluiten. Ik streef naar een aanpak die de verschillen en geleefde ervaringen erkent, maar geen onderscheid maakt, ook in de boardroom.”

Heb je ook wel eens met vooroordelen te maken gehad als je aan een tafel schuift?

“Ik heb in het verleden weleens situaties gehad waarin mensen me leken te onderschatten. Dat iemand bijvoorbeeld vroeg of ik misschien de secretaresse ben. Het doet me niet zoveel, maar het is natuurlijk wel een beetje raar.”

Hoe ga je met zo’n reactie om?

“Op zo’n moment kan ik van me afbijten. Maar ik denk dat mijn ‘superkracht’ juist ligt in het feit dat ik kan ontwapenen. In plaats van me te conformeren aan de mensen in de bestuurskamer, blijf ik mezelf. Omdat ik weet dat juist verschillen nodig zijn om kansen te creëren en vernieuwing te brengen. Door zelf iets nieuws te brengen, hoop ik de ogen van anderen te openen en andersom geldt hetzelfde. Daarnaast ben ik ook erg gedreven door de inhoud. Ik leg de lat voor mezelf minstens zo hoog als voor anderen. Als je dat weet over te brengen, vind je elkaar altijd."

“Maar laten we niet vergeten dat ook ik de wind mee heb gehad. De kansenrijkheid in mijn leven is enorm vergroot door het land waarin ik ben opgegroeid, door hoe mijn ouders zijn, door de vele opleidingen die ik heb kunnen doen en door hoe mijn partner en ik leven. Er zijn zoveel factoren die de kansenrijkheid in een leven beïnvloeden. Helaas zijn ook binnen onze eigen landsgrenzen deze kansen oneerlijk verdeeld.”

Je pleit voor het erkennen van sociale ongelijkheid in de gevolgen van klimaatverandering. Kun je dit toelichten?

“Wat de coronacrisis en klimaatcrisis gemeen hebben is dat ze de verschillen in kwetsbaarheid van verschillende groepen mensen blootleggen, landelijk, maar ook mondiaal. De mensen die de dupe zijn van klimaatverandering, zijn vaak niet degenen die hier de grootste bijdrage aan hebben geleverd. We zitten allemaal in dezelfde storm, maar de een zit op een cruiseschip en de ander op een krakkemikkig roeibootje – soms letterlijk. Dat de wereld zo verdeeld is, ligt onder andere aan hoe de economie is ingericht. De CEO van een chocoladebedrijf verdient makkelijk duizend maal meer dan de boer die de cacao oogst. De ongelijke effecten van de klimaatramp vinden hun grondslag in een sociale ramp die al veel langer gaande is.”

Met Dr. Monk proberen jullie deze problemen aan te pakken, ook in Ghana. Hoe werken jullie?

“In de eerste plaats doen we dit door onderzoeksprojecten op te zetten die leiden tot nieuwe interventies. We zien het als sociale acupunctuur: we willen bijdragen aan exact de interventies die een grotere shift kunnen veroorzaken richting een duurzame en gelijkwaardige samenleving. Je begint met een probleem en door gaandeweg mensen met verschillende perspectieven te spreken werk je naar een oplossing. Vaak blijkt het probleem waarmee we starten helemaal niet te kloppen als je spreekt met de mensen waar het om draait. Ons onderzoek legt de werkelijke kwestie bloot. Pas als je goed luistert en alle belanghebbenden spreekt, kom je tot de kern. Je wilt niet weten met hoeveel blinde vlekken je rondloopt. Expertise helpt vaak niet eens. Het is echt een iteratief proces.”

“Daarnaast organiseren en faciliteren we sessies met de mensen die op beleidsniveau de thema’s kunnen beïnvloeden. We vinden het daarbij belangrijk om naast systeemdenken een dosis empathie in het denken te brengen. Wat hier bijvoorbeeld goed werkt is, het introduceren van een fictief persona, met een realistisch verhaal dat ver van de beleidsmaker afstaat. Door dit frisse inzicht te bieden, ontstaan er vaak nieuwe ideeën. Met Dr. Monk proberen we altijd die brug te slaan.”

(Denkt even na:) “Eigenlijk is de aanpak van Dr. Monk niet anders dan hoe de aanpak zou moeten zijn in de bestuurskamers van het bedrijfsleven. We kunnen niet spreken van een mooie samenleving als maar een klein percentage het beter heeft dan het leeuwendeel. De besluiten die in de bestuurskamers worden genomen, moeten gunstig zijn voor het geheel. Om verantwoorde keuzes te kunnen maken, heb je de perspectieven van een veel breder publiek nodig.”

Hoe raad je organisaties aan om daadwerkelijk met diversiteit en inclusie aan de slag te gaan?

“Het is een continu proces waarin voortdurend geleerd moet worden. Maar een voor de hand liggend antwoord is om te beginnen met je eigen organisatie en die een spiegel voor te houden. Hoe inclusief is je bestuur? Hoe divers is je redactie? Er is lef voor nodig om dingen radicaal anders te doen. Je moet diep graven, het ongemak aangaan en het bij de wortels aanpakken. En dan niet met fluwelen handschoentjes. We hebben nog een lange weg te gaan als we een wereld willen waarin iedereen dezelfde kansen krijgt. Zorg dat je een positie inneemt. Want deze verandering gebeurt niet vanzelf.”