Tekst: Marleen Janssen Groesbeek
Het boek dat me sinds ik met duurzaamheid bezig ben het meest indruk heeft gemaakt, is “The Living Company” van Arie de Geus uit 1997. De Geus werkte bijna 40 jaar voor Shell. Dat is gezien de reputatie van Shell misschien geen aanbeveling, maar ik geef hem graag het voordeel van de twijfel vanwege zijn visie op de rol van het bedrijf in de samenleving. En gezien de problemen waarin het olie-en gasbedrijf zich nu bevindt, hebben de Shell-collega’s zijn boek nooit gelezen. Want de stelling van de Geus is dat wil een bedrijf overleven het moet meebewegen met de ontwikkeling van de mondiale samenleving. En dat meebewegen kan alleen als het bestuur (het management en de commissarissen) oog hebben voor de toekomst en langetermijnwaardecreatie.
De Geus schetst het onvermogen bij bedrijven om voor te sorteren op de uitdagingen van de toekomst, ‘zelfs als die toekomst al is begonnen’. Ook wijst hij op het feit dat een onderneming geen lang leven beschoren is als zij haar aandeelhouders en andere verstrekkers van financieel kapitaal boven de andere stakeholders, de verstrekkers van andersoortig kapitaal, stelt.
Voor de Geus zijn de kenmerken van een lang levende onderneming: conservatief in financieren, gevoelig voor de wereld om haar heen, open voor nieuwe ideeën, en waardering voor mensen, niet alleen het vermogen of de activa. Kortom, hij schetst de kenmerken van een duurzame onderneming als we daar ook de (financiële) waardering van natuur, klimaat en biodiversiteit meenemen.
Onderzoek meervoudige waardecreatie
Bij mijn onderzoek naar meervoudige waardecreatie en de rol van commissarissen komen de praktijkinzichten van de Geus goed van pas. Hij was een echte ervaringsdeskundige met zijn 38 jaar ervaring als Shell-manager in verschillende delen van de wereld. Zijn criteria voor continuïteit van een organisatie passen goed bij het model waar ik graag mee werk: het zes-kapitalenraamwerk van de International Integrated Reporting Council (IIRC). 
Dat model (klik hier voor een grotere weergave) weerspiegelt de manier waarop een organisatie meervoudige waarde creëert. De vermogensbeheerders en accountants achter de IIRC hebben het raamwerk ontwikkeld voor beursgenoteerde ondernemingen, maar studenten en docenten van de finance&control- en accountancy-opleidingen van Avans hebben via praktijkonderzoek al laten zien dat het ook goed werkt voor MKB-en familiebedrijven en niet-commerciële organisaties. In het model staan de missie en de visie (samen ook wel purpose genoemd) centraal. Daarbovenop komen de strategie en de kernactiviteiten. Met de governance, het risicomanagement, de prestaties en de vooruitblik hebben we het businessmodel dat de waarde berekent met zes soorten kapitaal. Naast het financiële kapitaal is er het geproduceerde, intellectuele, menselijk, sociaal (of netwerk) en het natuurlijk kapitaal. Die zes kapitalen worden gewaardeerd aan de voorkant van het bedrijfsproces (input), wat er mee gedaan wordt leveren output en outcomes op. En op basis daarvan kunnen we beoordelen hoe een bedrijf gepresteerd heeft ofwel waarde gecreëerd heeft voor de directe stakeholders (medewerkers, klanten, toeleveranciers, financiers) en de indirecte stakeholders (maatschappij, omgeving).
Bewustwording van niet-finaciële risico's
Wat steeds duidelijker wordt door het wereldwijde onderzoek dat gedaan wordt naar waardecreatie, is dat ondernemingen die werkelijk proberen te sturen op het creëren van meer soorten waarde dan alleen de financiële, ook meer oog krijgen voor waardecreatie op de lange termijn. De bewustwording over negatieve impact en financiële consequenties van niet-financiële risico’s spelen daarbij een grote rol. Dat laatste is een belangrijk aanknopingspunt voor commissarissen voor hun toezicht op langetermijnwaardecreatie. Ze moeten meer en diepgaander doorvragen naar voortgang en risico’s rond de andere vijf kapitalen. Nu hebben de meeste RvC’s wel een HR-commissaris en wordt er regelmatig overlegd met de Ondernemingsraad, maar verder dan het kapitaal dat de medewerkers vertegenwoordigen en de vinger aan de pols voor toekomstige talenten wordt er vaak niet gekeken. Mensenrechten is niet echt gespreksonderwerp voor de RvC, tenzij er een incident is. Datzelfde geldt voor natuurlijk kapitaal. De beschikbaarheid van grondstoffen is voor sommige sectoren een belangrijk thema, maar zelden in relatie tot de schade die het verkrijgen van grondstoffen betekent voor biodiversiteit en klimaat.
De brede blik op risico’s en impact maakt dit model aantrekkelijk omdat de commissarissen ook kunnen zien of organisaties evenwichtig met hun kapitalen omgaan. Bijvoorbeeld veel financiële waarde creëren ten koste van menselijk en natuurlijk kapitaal. Tenminste als ondernemingen die dit model gebruiken in hun integrale jaarverslag goed in staat zijn om hun waardecreatie te laten zien. En daar moet nog veel gebeuren, zoals Karen Maas en ik onlangs in ons artikel “De rapportage van bedrijven over duurzame prestaties kan veel beter” in het economentijdschrift ESB lieten zien.
Betrekken van CFO en commissaris
Waar het management en de commissarissen nog steeds moeite mee hebben en waarom de rapportage tekortschiet, is het concreet maken van die meervoudige waardecreatie. Dat is niet zo vreemd omdat een andere inrichting van het systeem van management en control en het managementinformatiesysteem vereist. Hoewel er de afgelopen jaren vele mooie software-oplossingen op de markt zijn gebracht voor de inrichting van een boekhouding waar ecologische en sociale prestaties kunnen worden bijgehouden, is er nog weinig voortgang gemaakt met de integratie van de financiële en niet-financiële managementsystemen. Om dat voor elkaar te krijgen moet ook de CFO en zijn team intensiever betrokken worden bij het intern rapporteren van wat nu nog niet-financiële informatie heet. Daarnaast kan ook de Chief Risk Officer niet ontbreken bij het beter informeren van de RvC over de kans en impact van risico’s die nu nog geen financiële consequenties heeft, maar in de toekomst wel.
Hoe gemakkelijk zou het zijn voor een commissaris om elk kwartaal niet alleen een update te krijgen van de omzet en de winst, maar ook van de vooruitgang bij het terugdringen van CO2-uitstoot, de fysieke schade van hevige weersomstandigheden en politieke onrusten, het aantal klachten over de activiteiten van de onderneming en de successen die het management boekt om inclusie en diversiteit te waarborgen in landen waar dat niet zo gemakkelijk is. Het zijn zo maar een paar voorbeelden. Wat een risico is of kan worden verschilt ook per sector en per regio.
Luisteren naar de buitenwereld
Door de commissarissen meer en beter te betrekken bij het sparren en toezicht houden op niet-financiële prestaties, zijn we ook af van de discussie dat voor elk bijzonder thema er een aparte commissaris met kennis daarover moet komen: geen commissaris voor duurzaamheid of cybersecurity. Commissarissen hebben vanwege hun achtergrond en ervaring vaak een specialisme, maar in het toezicht moeten ze vooral een brede blik hebben en een goede maatschappelijke antenne. De commissarissen van de 21ste eeuw weten dat de uitdagingen voor de samenleving en hun organisatie groot zijn en dat zij hun ogen en oren open moeten houden om niet alleen de risico’s af te wenden, maar ook om kansen te signaleren. Dat betekent luisteren naar de buitenwereld. Alleen zo blijft, om met Arie de Geus te spreken, de onderneming levend en is de continuïteit gewaarborgd.
Biografie
Marleen Janssen Groesbeek is lector Sustainable Finance and Accounting bij Avans Hogeschool. Daar doet ze onderzoek naar meervoudige waardecreatie. Samen met Marlies de Ruyter de Wildt, managing partner van ByTrust, deed zij onderzoek naar het toezicht op cultuur, gedrag en reputatie. De resultaten van het onderzoek zijn gebundeld in een publicatie “Voorkom toezicht met een dode hoek”, onderzoek naar integratie van cultuur, gedrag en reputatie in de toezichtsroutine.
Noot
November is door het Nederlandse vereniging van Commissarissen en Directeuren (NCD) uitgeroepen tot de maand van het commissariaat. Vier weken lang is twee keer per week een seminar met toonaangevende commissarissen of adviseurs en experts met hun visie op het vak van commissaris/toezichthouder. Samen met Nicolette Loonen verzorgt Marleen Janssen Groesbeek een webinar over Integrated Reporting. Zie ook: https://dagvanhetcommissariaat.nl/
Het Betoog
DuurzaamBedrijfsleven waardeert de betrokkenheid van lezers en toekomstmakers zeer. Ook een opinieartikel aanleveren voor de rubriek ‘Het betoog’? Stuur de bijdrage naar hoofdredacteur Roy op het Veld: opinie@duurzaambedrijfsleven.nl. Het artikel moet een wezenlijke bijdrage leveren aan het debat en iets toevoegen aan wat al eerder op DuurzaamBedrijfsleven verschenen is. De redactie beslist over plaatsing.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
