De aarde redden met businessmodellen: Commonland doet het gewoon

Door: Nadine Maarhuis

In 2016 staat Willem Ferwerda op nummer één in de Duurzame 100 van Trouw. Als initiatiefnemer en directeur van Commonland zet de ecoloog zich in om de natuur, de bodem en de landbouw in grote, onleefbare geworden gebieden te herstellen.

Volgens Ferwerda (en talloze andere wetenschappers) kampt de wereld met een ecologische crisis. De mens heeft ontzaglijk grote gebieden dusdanig uitgeput, ontbost en vervuild, dat er slechts kale gedegradeerde gebieden zijn overgebleven. Een kwart van de aarde – een gebied zo groot als de Verenigde Staten en China samen – wordt hierdoor steeds minder leefbaar.

Van vernietiger naar hersteller

De mens moet volgens Ferwerda een nieuwe rol innemen: van vernietiger naar hersteller. Als we toekomstige generaties een leefbare aarde willen nalaten zullen we hard aan de bak moeten. De mens heeft de natuur nodig om te overleven. Voldoende water en voedsel, biodiversiteit, schone lucht, een stabiel klimaat, veiligheid en welvaart: zomaar wat dingen die we te danken hebben aan de natuur, en die we kwijtraken als we niet snel in actie komen.

“We maken de natuur kapot en brengen daarmee onszelf, ons welzijn en onze welvaart in gevaar”

Dit beseft Ferwerda zich voor het eerst als achtjarig jongetje, terwijl hij samen met zijn vader langs een meer in Italië loopt en hij een groepje mannen een slang ziet doodslaan. “De slang keek me aan, en ik stelde mezelf de vraag: wat zijn ze aan het doen? En ik gaf mezelf eigenlijk direct het antwoord: ze zijn zichzelf aan het slaan. Toen besefte ik me: hier kom ik dicht bij de waarheid.”

Een nieuwe winstdefinitie

Door samen te werken met de natuur kunnen we bouwen aan een duurzame economie, die niet alleen vandaag rendeert, maar ook op de lange termijn. Op dit moment werken we de natuur vooral tegen, en brengen daarmee niet alleen de aarde, maar ook de economie en onszelf in gevaar.

Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Volgens Ferwerda draait ons huidige economische systeem simpel gezegd maar om één ding: in zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk financiële waarde creëren. En dat ten koste van alles en iedereen. Hierdoor trekt de natuur al veel te lang steevast aan het kortste eind.

We moeten ons economische systeem anders inrichten, aldus Ferwerda. We moeten weg van onze eenzijdige winstdefinitie, die alleen oog heeft voor het financiële plaatje, en toe naar een meer inclusief begrip van winst, waarin ook mens en natuurlijke systemen vertegenwoordigd zijn.

Wat boeren en investeerders met elkaar gemeen hebben

Om uit te zoeken hoe je de ecologie in de praktijk kan integreren in de economie, verlaat Ferwerda in 2012 zijn positie als directeur van een internationale natuurorganisatie en reist een jaar lang de wereld rond om boeren en investeerders te interviewen. Hij stelt ze twee vragen: wat is je grootste frustratie? En waar droom je van? De antwoorden lijken verrassend veel op elkaar.

Ferwerda: “De boeren vertelden me allemaal: ‘Wat mij het meest frustreert, is dat ik het land omwille van efficiëntie in een slechtere conditie aan de volgende generatie overdraag’. Ze droomden ervan om de ecologische balans van hun land te herstellen en goed te kunnen leven van hun producten.”

Behoefte aan zingeving

Ook veel investeerders waren klaar met de nadruk op sec financiële resultaten. Ze misten zingeving en werden geconfronteerd met vragen van de volgende generatie. “De investeerders werden door hun kinderen met hun investeringsbeslissingen in de oude degradatie-economie geconfronteerd”, vertelt Ferwerda. “Ze zeiden dat ze het liefst in maatschappelijke projecten wilden investeren om de relatie met hun kinderen te herstellen.”

Vier soorten winst

Bij thuiskomst creëert Ferwerda een framewerk dat boeren, overheden, bedrijven en investeerders kunnen gebruiken om verschillende soorten winst uit iedere hectare grond te halen. De basis van het ‘4 returns’-model, dat mensen kunnen gebruiken om landschappen op een economisch rendabele manier te herstellen, is geboren.

"Zodra mensen voelen dat het anders kan kijken ze anders tegen uitdagingen aan"

De eerste en allerbelangrijkste soort winst is volgens Ferwerda de ‘return of inspiration’. Pas als mensen het gevoel hebben dat het anders kan, raken ze gemotiveerd om het ook daadwerkelijk anders te gaan doen. Vervolgens moeten de banen en economische activiteit – het sociale kapitaal - in een regio terugkomen, zodat mensen niet langer wegtrekken.

Maar zonder bodemvruchtbaarheid en een gezonde waterhuishouding geen bedrijvigheid. Om op een duurzame manier geld te verdienen aan een stuk grond moet het natuurlijke kapitaal – het landschap en haar biodiversiteit – centraal worden gesteld. Zodat het land niet alleen nú winst oplevert, maar dat nog honderden jaren zal blijven doen.

Op zoek naar de juiste balans

Om een landschap succesvol te herstellen, moet je op zoek gaan naar de juiste balans tussen economische activiteiten en de natuur. Vandaar dat je een te herstellen gebied volgens Ferwerda eerst moet opdelen in verschillende zones. Waar moeten de bossen terugkomen of worden beschermd, en waar moet de waterhuishouding weer op peil komen? Waar kan worden samengewerkt met de natuur, bijvoorbeeld door regeneratieve landbouw- of bosbouwprojecten? En waar ligt de economische zone, waarin mensen wonen, werken en industriële processen plaatsvinden?

Ferwerda: “Het idee is dat je als een soort drone boven het landschap gaat hangen, zodat je zicht krijgt op het geheel en je de puzzel kunt gaan leggen. Waar moet de natuur terugkomen, en waar is er ruimte voor bedrijvigheid?”

Laten zien dat het anders kan

Het herstellen van landschappen gebeurt op grote schaal. Denk aan gebieden ter grootte van de provincie Noord-Brabant, of zelfs omvangrijker. Een flinke en tijdrovende klus, waarbij allerlei belanghebbenden moeten worden aangehaakt en waarbij moet worden samengewerkt op basis van één gedeelde visie.

Samen met zijn partners gaat Commonland op zoek naar de juiste landschappen om te herstellen, verbindt, informeert én traint het bedrijf de verschillende betrokkenen en trekt het investeringen aan. De betekenisvolle onderneming is samen met netwerken van boeren de spil in de landschapsherstelplannen. Tevens helpt de organisatie boeren bij het opzetten van regeneratieve bedrijven, om zo te bewijzen dat het herstellen van de natuur én het runnen van een rendabele onderneming hand in hand kunnen gaan.

Regeneratieve landbouw

Een van de landschappen bevindt zich in oostelijk Andalusië, Spanje. Een kurkdroog, overbegraasd en ontbost gebied waar veel amandelteelt plaatsvindt.

“Binnen drie jaar hebben tientallen boeren zich verenigd. Samen zijn ze workshops gaan geven, en hebben ze activiteiten ontwikkeld op het gebied van herstellende landbouw en natuurbehoud. En onlangs hebben ze hun eerste bedrijf opgericht op het gebied van regeneratieve amandelteelt. Het tweede bedrijf, op het gebied van regeneratieve olijfteelt, komt er binnenkort aan.”

Een bewustzijnsrevolutie

Dit soort bedrijven laat zien dat we een economie kunnen creëren die samenwerkt met de natuur, in plaats van haar kapot maakt. Ferwerda kijkt dan ook hoopvol naar de toekomst.

“Steeds meer mensen zien in dat we de natuurlijke balans moeten herstellen. Toen ik afstudeerde als tropisch ecoloog wist niemand wat het was. Tegenwoordig komen er allerlei mensen, van boeren tot investeerders en grote ondernemers, naar ons toe die zich realiseren dat de ecologie waanzinnig belangrijk is.”

Benieuwd waarom Willem Ferwerda zich 24/7 voor Commonland inzet? Bekijk het videoportret dat Maatschapwij.nu van hem maakte:

Bron: Maatschapwij.nu | Foto: Maatschapwij.nu