“We hebben straks twintig keer meer duurzame elektriciteit nodig dan nu”

In de zomer van 2021 startte Vattenfall de bouw van windpark Hollandse Kust Zuid. Als het energiebedrijf het windpark in 2023 in bedrijf neemt, zal het het grootste windpark op zee ter wereld zijn. Het park ligt ter hoogte van Noordwijk, 18 kilometer (en verder) uit de kust. “Het is echt een heel groot en mooi project”, zegt CEO Martijn Hagens van Vattenfall Nederland. Het mooie is vooral ook: er hoeft géén subsidie bij.

Wind op zee volwassen

Hollandse Kust Zuid krijgt een vermogen van 1.500 megawatt, met een elektriciteitsproductie die gelijk staat aan het verbruik van meer dan twee miljoen huishoudens. Het windpark levert net zoveel energie als ooit de grootste conventionele kolencentrales. Dat het zonder subsidie kan betekent dat wind op zee na jaren van miljardensubsidies een volwassen markt is geworden en nu op eigen kracht kan doorgroeien. Dat is mede mogelijk doordat grote bedrijven langlopende verbintenissen aan gaan voor de levering van elektriciteit uit dergelijke windparken. Dat stimuleert de investering in nieuwe parken.

En dat is hard nodig, vindt Hagens. “Wij geloven dat elektrificatie de weg is naar verduurzaming, van zowel huishoudens als industrie.” In woningen zullen CV-ketels (aardgas) worden vervangen door warmtepompen (elektrisch). Samen met de elektrificatie van de industrie en chemie resulteert dit volgens de Vattenfall-directeur in een ‘vervier- of vervijfvoudiging’ van de elektriciteitsvraag. “En die duurzame opwekcapaciteit moet allemaal gebouwd worden. Wind op zee is voor ons één van de belangrijkste speerpunten om daar invulling aan te geven.”

Vattenfall heeft de ambitie om, zo vertelt Hagens, ieder jaar in Europa zo’n groot windpark op zee in gebruik te nemen. Naast Nederland kijkt Vattenfall daarbij vooral naar Duitsland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk.

Tienduizenden laadpalen

Maar het verduurzamen van de stroomproductie is niet genoeg. Vattenfall zet ook in op het bouwen van een Europese laadinfrastructuur voor elektrische auto’s, en op de verduurzaming van woningen met de introductie van een warmtepomp die water op hoge temperaturen kan krijgen.

Wat de laadinfrastructuur betreft: “In Nederland, Zweden en Duitsland hebben we nu 30.000 laadpunten gerealiseerd”, aldus Hagens. In opdracht van derden, waaronder particulieren, installeerde Vattenfall daar bovenop nog ‘enkele tienduizenden laadpalen’. Die staan bijvoorbeeld bij particulieren op de oprit en zijn niet beschikbaar voor iedereen.

Bij de publieke infrastructuur gebruikt Vattenfall steeds vaker data en intelligente software. Hagens: “We werken niet meer alleen op aanvraag. Data helpen ons te voorspellen wáár laadpalen nodig zijn.” In Amsterdam introduceerde Vattenfall ook al ‘flexpower’, waarmee het via monitoring de stabiliteit van het energienet in de gaten houdt. “Als mensen rond 18 uur massaal thuiskomen, hun elektrische auto aan de laadpaal leggen en de inductiekookplaat aanzetten, dan kan dat het net overbelasten. Op basis van die data verlagen we automatisch het laadvermogen voor de auto’s. Als de piek weer lager is, regelen de laadpalen weer automatisch op.”

Warmtepomp voor oudere huizen

Een andere ontwikkeling die de komende jaren gewicht in de schaal gaat leggen is de introductie van een hoge temperatuur warmtepomp. Normale warmtepompen verhitten water tot circa 40 graden. Voor nieuwe goed geïsoleerde huizen is dat voldoende, maar voor oudere huizen niet. “Als je met een lage temperatuur warmtepomp een ouder huis wil verduurzamen, dan moet je ook goed isoleren. Dat kost al snel 30 tot 35 duizend euro”, schetst Hagens. De installatie van een hoog temperatuur warmtepomp kost ’10 tot 12 duizend euro’. “Dan kun je oudere huizen toch nog van het gas af halen. De energiekosten stijgen niet, die zijn zelfs iets lager.” Volgens Hagens is deze oplossing geschikt voor 2,8 miljoen woningen in Nederland.

Volgens Hagens ligt hier een rol weggelegd voor de financiële sector. “Maak het makkelijker om verduurzaming te financieren via de hypotheek. Het moet haalbaar zijn voor iedereen. Niet alleen voor de happy few, die vervolgens profiteren van een lagere energierekening. Ik vind dat de energietransitie inclusief moet zijn.”

Groen staal

In de energietransitie spelen grote bedrijven bovendien een belangrijke rol. Uiteindelijk is de industrie verantwoordelijk voor een groot deel van de CO2-uitstoot. Daar is dus ook de grootste winst te behalen. “Samenwerken is cruciaal. Zo zijn we in de staalindustrie een samenwerking aangegaan met mijnbouwbedrijf LKAB en staalproducent SSAB, om fossielvrij staal te maken”, licht Hagens toe. In dit zogeheten HYBRIT-project worden cokeskolen, die worden gebruikt bij de traditionele productie van staal, vervangen door fossielvrije elektriciteit en waterstof. “De staalindustrie is verantwoordelijk voor 7 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Door die uitstoot weg te nemen maken we écht het verschil.” In juli rolde het eerste fossielvrije staal van de band.”

Vattenfall denkt met windparken, slimme technologie zoals nieuwe warmtepompen en sector-overstijgende samenwerkingen met zakelijke en industriële partijen grote slagen te maken. “Het gaat erom dat we ‘Parijs’ halen. Met onze huidige plannen hebben we in 2030 70 procent minder emissies. Vattenfall is het enige Nederlandse energiebedrijf dat op basis van het Science Based Targets initiative een gevalideerd plan heeft om op maximaal 1,5 graden opwarming uit te komen”, aldus Hagens.

Twintig keer meer duurzame elektriciteit

Maar de energietransitie is allerminst een gelopen race. “Mensen beseffen niet hoe groot de uitdaging écht is”, vindt Hagens. “We zitten in Nederland nu op 25 procent duurzame elektriciteit. Daarvan komt de helft van biomassa, dat inmiddels omstreden is. Als we straks vier tot vijf keer zoveel stroom nodig hebben, en als we willen dat die stroom groen is, dan betekent dat dat we twintig keer meer duurzame elektriciteit moeten opwekken dan nu.”

De Vattenfall-directeur vindt daarom dat we op voorhand geen duurzame opties moeten afschieten. “Ik denk dat het goed is dat we ook kernenergie onderzoeken. Zeker op Europees niveau ontkom je daar niet aan.” Vattenfall heeft kerncentrales in Zweden, maar heeft zelf “geen enkel plan” voor nieuwe centrales in Nederland. “Kernenergie is een dure energiebron. Vattenfall investeert 1,5 miljard euro per jaar in nieuwe duurzame productie. Vanuit ons perspectief is het beter om in wind op zee te investeren, want dat levert meer elektriciteit per euro op.”

Het bedrijf volgt de ontwikkelingen wel, zeker als het gaat om moderne kleinere reactoren. “Zeg nooit nooit, maar het ligt nu voor ons niet voor de hand om in Nederland in kernenergie te stappen. Maar er moet wel iets gebeuren, want alleen wind en zon is niet genoeg.”

Elektriciteitsnetten verzwaren

Hagens maakt zich ook zorgen om de modernisering van de energie-infrastructuur in Nederland. “De netten moeten verzwaard worden om alle wind- en zonne-energie aan te kunnen. Dat gaat hier en daar onherroepelijk overlast opleveren”, voorspelt hij. “Er is een goed debat nodig, op basis van het besef hoe groot de uitdaging is waar we voor staan. Welke nadelen zijn we als maatschappij bereid te accepteren om effectief klimaatbeleid te voeren?”

Volgens Hagens is er een ‘nieuw maatschappelijk contract’ nodig om de energietransitie te versnellen. “Vergunningstrajecten duren nu zeven jaar. Dat moet echt korter. We hebben eigenlijk nog maar drie of vier investeringscycli tot 2050. Dat gaat knellen. Als wij een windpark in twee tot drie jaar kunnen bouwen, waarom kan een vergunning dan niet ook in twee of drie jaar verleend worden?”

Groene waterstofeconomie

Maar er gebeuren ook veel goede dingen in Nederland. Het beleid om ruimte te maken voor wind op zee pakt volgens Hagens goed uit. Net als het besluit om een waterstofnetwerk te bouwen. Maar de ontwikkeling van de groene waterstofeconomie vraagt nog om aanvullende stimulering van de overheid, vindt Hagens. “Waterstof is noodzakelijk om de industrie te verduurzamen. Maar daarvoor is veel meer groene stroom nodig dan op dit moment beschikbaar is. Bovendien is het prijsverschil tussen groene waterstof en aardgas nu nog veel te groot. Er ontstaan wel allerlei proefprojecten, maar voor echte grootschalige projecten zijn bedrijven nog huiverig om in te stappen.”

De Vattenfall-directeur pleit ervoor om een deel van de subsidieruimte te gebruiken om de ‘onrendabele top’ van groene waterstof te financieren. Net zoals bij de eerste generaties windparken op zee gebeurde. “Voor windenergie heeft dat tien jaar geduurd. Nu bouwen we windparken zonder subsidie. Het nieuwe kabinet heeft nu een budget van 15 miljard gereserveerd voor ‘hoogwaardige nieuwe energiedragers', waaronder groene waterstof. Het moet snel duidelijk worden hoeveel hiervan daadwerkelijk beschikbaar komt voor groene waterstofproductie, zowel op land als op zee.”