Dat bleek woensdag tijdens een debat in de Tweede Kamercommissie voor klimaat en energie. Warmtenetten zijn voor het kabinet een belangrijke manier om Nederlandse huishoudens van het aardgas af te krijgen. Een warmtenet – ook wel stadsverwarming genoemd – bestaat uit kilometers lange buizen en leidingen waardoor warm water stroomt, dat aangesloten huizen en bedrijven via een warmtewisselaar in de meterkast verwarmt. Het water in het leidingnet wordt verwarmd met restwarmte van bedrijven, afvalverbrandingsovens, geothermie of andere bronnen. In 2030 moeten al een half miljoen bestaande woningen op een warmtenet aangesloten zijn, en in 2050 al 2,6 miljoen.
Gemeente eigenaar van warmtenetten
Om dit goed te regelen werkt de overheid al jaren aan een nieuwe wet: de Wet collectieve warmtevoorziening (WCW). Die treedt in juli 2024 in werking. Om consumenten te beschermen tegen grote prijsverschillen of tariefstijgingen van commerciële aanbieders heeft minister Jetten van Klimaat en Energie vorig jaar een belangrijke knoop doorgehakt om uit een jarenlange impasse te komen. Alle warmtenetten moeten straks verplicht in publiek eigendom komen. Lees: in handen van gemeenten. Zij mogen best samenwerken met private warmtebedrijven, maar zij houden de regie en de meerderheid van de aandelen.
Projecten liggen stil
Dat zorgt in de branche voor veel onduidelijkheid. Commerciële warmtebedrijven spreken van onteigening en durven geen geld meer in warmtenetten te investeren als ze die straks moeten overdragen aan gemeenten. De Stichting Warmtenetwerk, waarbij de gehele warmteketen, van warmtebedrijven, gemeenten, woningcorporaties, leveranciers en aannemers tot adviseurs, is aangesloten, luidt hierover de noodklok. Zij ziet dat veelbelovende projecten nu stilvallen en dat neemt steeds grotere vormen aan. Zo heeft een grote speler als Vattenfall de aanleg en uitbreiding van warmtenetten stilgelegd. Gemeenten stellen beslissingen uit en aannemers en toeleveranciers zien hun omzet en orderportefeuille afnemen. De stichting vraagt de Kamer per brief om hier maatregelen tegen te nemen.
Tienduizenden aansluitingen in gevaar
De noodkreet was woensdag duidelijk aangekomen. D66, VVD, CDA en ChristenUnie maken zich grote zorgen over de vertraging die nu ontstaat. Ze betwijfelen of het doel van 500.000 huizen aansluiten in 2030 nog wel haalbaar is en vragen minister Jetten verdere vertraging te voorkomen. “Het besluit van de minister is lastig te rijmen met de ambitie om de transitie te versnellen. Veel bestaande projecten lijken stil te vallen en veel gemeenten en provincies hebben geen bestaand warmtebedrijf om dit over te nemen. Er is ook onzekerheid over tienduizenden aansluitingen die gepland staan in Den Haag, Rotterdam en andere gemeentes”, verwoordt VVD-Kamerlid Silvio Erkens de zorg van veel partijen.
Rotterdam verkoopt warmtebedrijf
Volgens hem hebben commerciële partijen momenteel geen enkele prikkel om te investeren in warmtenetten. De VVD stelt daarom voor het nieuwe regime pas in 2030 in te laten gaan, zodat tot die tijd zowel private als publieke warmtenetten aangelegd kunnen worden. Dat kan op steun van andere partijen rekenen. Erkens wijst op de gemeente Rotterdam, die zijn noodlijdende warmtebedrijf onlangs verkocht aan Vattenfall, het tegenovergestelde van wat Jetten wil.
CDA’er Henri Bontenbal vindt het prima dat gemeenten de regie krijgen in de warmtetransitie, maar eist van de minister dat de huidige patstelling wordt doorbroken. Nu hebben alle partijen zich ingegraven en durven commerciële partijen niet meer te investeren. “Hoe kunnen we partijen minder kopschuw maken?”, vraagt hij de minister.
Leidraad voor lopende projecten
Minister Jetten heeft de afgelopen tijd overleg gehad met alle partijen om de onzekerheid weg te nemen: zowel gemeenten, provincies als private warmtebedrijven. Daarbij heeft hij inzichtelijk gemaakt hoe, en onder welke voorwaarden lopende projecten doorgang kunnen vinden. Volgens Jetten is daar een leidraad uit voortgekomen die alle partijen houvast biedt, maar de partijen in de Kamer betwijfelen of dat voldoende is om vertraging te voorkomen.
Daarnaast is de minister een onderzoek gestart naar de waarde van warmtenetten die overgedragen moeten worden. “Zo kunnen we op een eerlijke manier de prijs vaststellen zodat de private partijen daar een fatsoenlijke prijs voor krijgen”, zegt Jetten. Voor gemeenten wordt de financiering van warmtenetten makkelijker, zodat ze investeringsbeslissingen durven te nemen. Voor hen komt er ook een kennis- en expertisecentrum.
In de nieuwe wet is al een zogeheten ingroeiperiode van zeven jaar opgenomen, waarin zowel private als publieke warmtenetten aangelegd mogen worden. “We hebben in die overgangsperiode die ervaren private partijen hard nodig”, zegt Jetten.
Volgens hem staan er genoeg partijen te trappelen om mee te doen met de aanleg van warmtenetten. De vertraging bij de aanleg zit volgens Jetten vooral in het zoeken naar goede, duurzame warmtebronnen. Nu worden veel netten nog verwarmd door de verbranding van afval of zelfs met gas. Dat is in de toekomst niet duurzaam genoeg.
Loskoppeling van gasprijs
Ook vraagt de Kamer zich af waarom de warmtetarieven en de hoge gasprijzen pas op 1 januari 2025 losgekoppeld kunnen worden. De Kamer heeft hier al jaren geleden een motie voor aangenomen. Mensen die duurzame warmte gebruiken worden daardoor onnodig op hoge kosten gejaagd. "Kan dat niet eerder losgekoppeld worden?", vragen diverse partijen, waaronder SP en VVD. Nu is de warmteprijs altijd lager dan de gasprijs en stelt de ACM een maximumtarief vast. Jetten gaat snel helderheid geven over de nieuwe tarieven, maar eerder invoeren kan volgens hem niet. Het loskoppelen kan pas als de nieuwe wet medio 2024 is ingevoerd.
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
