Shell-topvrouw Marjan van Loon: 'Wij kunnen het niet alleen'

De aandelenstructuur van Shell verandert, het hoofdkantoor verhuist naar Londen, het predikaat Koninklijke verdwijnt, maar voor de president-directeur van Shell Nederland Marjan van Loon verandert er niets, behalve dat ”mijn baas voortaan in Engeland zit”. Ze ontvangt me op haar ruime kamer bij Shell in Den Haag, een klassiek gebouw met veel bruintinten van buiten en van binnen, waar ze achter een desktop aan een sta-tafel aan het werk is.

Kritische houding tegenover Shell

Ze is goed gehumeurd tijdens the day after, want we praten een dag na de historische overwinning van Max Verstappen in Abu Dhabi, die hem het wereldkampioenschap in de Formule 1 bezorgde. Als liefhebber heeft ze enorm genoten. Tegelijkertijd verbaasde ze zich over een van de eerste vragen van een Nederlandse verslaggever: ”Max, je start was niet goed hè?” Ze verzucht: ”Dat is zo typisch Nederlands, dat kan echt alleen hier.” Over het gevoel voor timing van de vraag valt zeker te twisten. De ergernis bij Van Loon zal ook gevoed zijn door de in haar ogen uiterst kritische houding die Shell ten deelt valt in de media.

De kritiek komt uit alle hoeken, ook van aandeelhouders en zelfs van de rechter. De rechtbank stelde in de beroemde klimaatuitspraak dat Shell onrechtmatig handelt als het niet voldoet aan de reductie van haar eigen CO2-uitstoot en die van haar leveranciers van 45 procent in 2030 ten opzichte van het niveau van 2019. De zaak was aangespannen door verschillende belangenorganisaties, onder aanvoering van Milieudefensie.

Waarom ging Shell in hoger beroep?

”Allereerst denk ik dat er een paar factoren waren om die zaak hier aan te spannen. De frustratie dat de energietransitie niet snel genoeg gaat, zal zeker een rol gespeeld hebben. En door het rechtssysteem hier maakte een zaak in Nederland tegen Shell de meeste kans, daar was Donald Pols (Directeur Milieudefensie) heel open over. De uitspraak kwam eind mei 2021. Onze doelen voor 2030 hebben we officieel eind oktober dit jaar vastgelegd. Die zijn nu in lijn met het vonnis. In het vonnis staat ook dat we ‘een zwaar wegende inspanningsverplichting’ moeten doen als het gaat om de uitstoot van klanten die onze producten gebruiken, maar er staat nergens beschreven wat ze daarmee bedoelen. Daarnaast kunnen we niet alles alleen doen. Wat verwacht de rechtbank van ons? Op die vragen hopen we in hoger beroep antwoord te krijgen.”

Shell kan het niet alleen zegt u. Zou Shell met organisaties als Greenpeace of Milieudefensie kunnen samenwerken op zoek naar oplossingen?

”Een maand geleden hebben we een lobby paper bij de Nederlandse overheid neergelegd, samen met de Nederlandse Vereniging van Duurzame Energie (NVDE). Met de oproep: we willen het beleid dat in het Klimaatakkoord is vastgelegd sneller uitvoeren, omdat je anders de gestelde doelen niet haalt. Jullie moeten opschieten om die 2030-doelen te halen.

Ja, ik kan me ook een samenwerking met Greenpeace of Milieudefensie voorstellen. Maar vergeet niet dat dat ook organisaties zijn met een verdienmodel. Ze hebben leden die actie willen voeren en daarom is de bereidheid tot samenwerking geen acceptabel businessmodel vrees ik.”

Maar u staat er wel voor open?

”Jazeker, ik spreek nu al regelmatig me ze. Maar samenwerken met Shell kunnen ze zich niet veroorloven hoor ik dan. Het ligt niet aan Shell.”

Chemisch technoloog Marjan van Loon uit Helmond is een echte 'Shell-er', net als haar man Robbert de Roos, die ze tijdens haar studie Technische Scheikunde aan de TU Eindhoven ontmoette. Beiden reisden werkend voor Shell met de kinderen de wereld over, woonden in Australië en Maleisië. Ze is gewend uit de comfortzone te stappen, het heeft haar zelfvertrouwen vergroot. Een belangrijke basis om aan het roer van een bedrijf te staan dat vol in de storm staat. Ze kan tegen een stootje, zegt ze, in een baan met 'never a dull moment.' Met een kleine verzuchting: ”Als Shell ben je wel vaak aan de beurt. Het is blijkbaar prettig een groot merk te bashen.” Maar bovenal vindt ze de tijd waarin we leven 'spannend en uitdagend.' Van Loon: ”Het is een tijd van grote veranderingen, waarin je zoekt naar wat je nog niet goed kent. Shell is een bedrijf met techneuten die dat prachtig vinden, ze zijn altijd bezig met innovatie en verandering.”

Als ze het heeft over innovatie dan heeft Van Loon het over groene stroom en groene moleculen. Er is meer elektrificatie nodig voor die groene moleculen. Van Loon: ”Shell ontwikkelt verschillende producten en uiteindelijk maakt de klant een keuze. Van een wereldwijde aanbodgedreven olie- en gasmarkt is de dynamiek nu omgedraaid. klanten en de overheden bepalen de richting. Overheden hebben Parijs ondertekend, met de doelen die gehaald moeten worden. Shell kijkt nu naar producten die het beste aansluiten bij de wens van klanten en overheid.'

Ze spreekt uitvoerig over de brief aan de overheid van 10 december, waarin Shell schetst welke investeringsbeslissingen het neemt en wat de toekomstige plannen en ambities zijn van het bedrijf. Over de bedrijfsstructuur, over de fabrieken in Pernis en Moerdijk, die worden omgevormd tot energie- en chemieparken die uiterlijk in 2050 netto CO2-neutraal zijn. Over het netwerk van 570 tankstations die worden omgebouwd naar verkooppunten voor diverse emissievrije brandstoffen en elektrisch laden. Over het R&D-centrum in Amsterdam, waar het Shell Technology Centre wordt omgebouwd tot Energy Transition Campus. Waar start-ups en scale-ups die aan de energietransitie werken welkom zijn. Er werken nu duizend Shell-medewerkers uit vijftig landen, met plaats voor nog een paar honderd extra. En over de investeringsagenda op het gebied van wind, waterstof, duurzame chemie, industrie en landbouw. Uitdagend zegt ze: ”De plannen nu al aangeven voor je de investeringsbeslissing neemt, dat vind ik uniek voor een beursgenoteerd bedrijf.”

De plannen voor de investeringsagenda zijn opgebouwd 'in de verwachting dat de afspraken van het Nederlands Klimaatakkoord verder worden geïmplementeerd in beleid, en dat het Klimaatbeleid verder zal worden uitgebouwd langs de lijnen van het EU fit-for-55-programma en groene industriepolitiek', schrijft Van Loon in de brief.

Waar moet u vooral achter aan?

”Er ligt te weinig infrastructuur. De roep om windparken op te schalen blijft onbeantwoord. Door die ellenlange kabinetsformatie is er dit jaar geen enkel windpark aanbesteed. Ze zijn nog steeds aan het uitdenken wat de criteria moeten zijn. Met het Klimaatakkoord had Nederland een voorsprong, maar door het vooruitschuiven en vertragen worden we door andere landen ingehaald. Duitsland en Frankrijk zijn veel sneller in de uitvoering."

Zijn we niet goed genoeg georganiseerd?

”De organisatie is lastig. Economische Zaken en Klimaat neemt wel de regie, maar heeft andere ministeries nodig. Je hebt het ministerie van Infrastructuur nodig voor beleid en wetgeving rond tankstations voor elektrische auto's. Voor de aanleg van grote stroomkabels voor zonne- en windparken is wet- en regelgeving nodig. En het verkrijgen van vergunningen is moeilijker geworden door de stikstofprocedures. Het duurt enorm lang om een infrastructureel project in Nederland op te zetten. Dat moet veel sneller.”

Op uw beurt wordt u als Shell door alle critici gemaand de energietransitie te versnellen en de ambitie te verhogen. In het huidige tempo haalt u zelfs de 2 graden niet. Wat gaat u daaraan doen?

”We decarboniseren zo snel mogelijk. Onze netto uitstoot van CO2 is in 2030 gehalveerd, meer dan de rechter vraagt zelfs.”

Dat gaat over het eigen productieproces, de winning van olie en gas en de raffinage. Er komt veel meer CO2 vrij bij gebruik door klanten van het eindproduct: benzine, diesel en kerosine, voor auto's, vrachtwagens, vliegtuigen en schepen. Mark van Baal van de activistische aandeelhouder Follow This vergeleek Shell met de tabaksfabrikant die belooft zelf minder te gaan roken, maar zoveel mogelijk sigaretten blijft verkopen.

”Die vergelijking gaat mank. Roken is een genotsmiddel, niet essentieel om te kunnen leven. Energie is een eerste levensbehoefte, anders heb je geen verwarming en kun je je eten niet koken. En mobiliteit is ook een noodzaak. Daar kun je niet zomaar van af. Het idee dat je een fossielvrij leven kunt leiden is naïef. Hoe kom je aan je producten in de supermarkt? Hoe worden je kleren gemaakt? Op welke stoel zit je? Dat kan niet zomaar even stopgezet worden.”

Maar wel zo snel mogelijk en sneller dan nu gepland?

”Daarvoor is begrip van het energiesysteem nodig. Particuliere auto's in Nederland kunnen snel klimaatneutraal worden, in 2030 kunnen we uitsluitend elektrisch of op waterstof rijden. En in 2040 rijden alle vrachtwagens ook klimaatneutraal. Klimaatneutraal vliegen kan niet zo snel, daarvoor heb je een andere techniek en andere moleculen nodig. Je moet het per sector bekijken. Welke sector decarboniseer je? De nieuwe strategie van Shell is organiseren in sectoren. Niet alleen een ander product aanbieden, maar voor bijvoorbeeld vrachtwagens ook een andere motor ontwikkelen. Logistieke operators kijken hoe je de nieuwe vrachtwagens kunt betalen. Om te zien of partijen iets meer willen betalen om hun producten met een lagere CO2 voetafdruk naar winkels en klanten te vervoeren. En de overheid moet voor goede regelgeving of subsidies zorgen. De sectorenaanpak haalt alle spelers in het spel bij elkaar aan tafel. Iedereen moet zijn steentje bijdragen voor de verandering.”

Oud Unilever-topman Paul Polman zegt: leiderschap is het voortouw nemen. Voorop lopen en niet naar anderen kijken, dat lijkt op afschuiven?

”We schuiven niet af, maar verleiden de klant. We testen of ze mee willen gaan, steeds een stapje verder. Bij ons zit veel in uitleggen, in communiceren hoe we de transitie zien. Daarbij blijven we een stel ingenieurs die altijd beginnen met de disclaimers: wat is er allemaal nog niet? Wat hebben we nog nodig? Waar zitten de rafelrandjes? Intussen zijn we druk bezig met innoveren en veranderen."

Polman schafte bij zijn aantreden de kwartaalcijfers af, om de korte termijn focus eruit te halen. Bij een bedrijf in de Angelsaksische wereld nog wel. Dan neem je zelf het voortouw. Shell CEO Ben van Beurden wijst naar anderen, door te zeggen: 'Als wij stoppen gaat de consument naar een andere pomp.' Dat is toch een groot verschil?

”Ik doe niets af aan Polman, maar Unilever is een ander bedrijf. De uitspraak van Ben van Beurden moet je ook in zijn context zien. Hij zegt dat verandering het beste gaat als we de klantvraag aanpassen. Dus niet zeggen dat Shell minder olie moet oppompen, maar zorgen dat je klanten naar een ander product toe gaan. Als je in je eigen auto blijft rijden, ga je van Shell naar BP. Energietransitie is de klant meenemen naar nieuwe producten. Daar heb je ook de overheid bij nodig.”

Hoe dan?

“De overheid moet prikkels zo neerzetten dat andere producten voor de klant betaalbaar worden. Minder duurzame alternatieven moeten verboden worden. Aan de klant-kant duwen, niet aan de aanbodkant.”

Je kunt ook de krachtige boodschap uitdragen dat je de eerste bent die stopt, om zo de anderen mee te trekken.

”Dat heeft BP geprobeerd en dat is mislukt. Ik durf te zeggen dat Shell Nederland een van de aanjagers van de energietransitie is. Groot in wind, groot in elektrische mobiliteit, bezig met waterstof, we bouwen een biobrandstoffabriek. Maar we kunnen het niet alleen, blijf ik steeds zeggen. We moeten met alle partijen per sector om de tafel om te bouwen aan die nieuwe markt. Waarbij de risico's gedragen moeten worden door de partij die daar het beste toe in staat is. Omdat het een nieuwe situatie is in een snel veranderende wereld, moet je nog veel doen om het vertrouwen van alle partijen te winnen. Maar de meeste partijen die ik aan industrietafels spreek willen een maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen en zoeken naar wegen om die nieuwe markt op te bouwen. Risicovol, maar wel allemaal met dezelfde agenda.”

Noemt u eens een groot risico dat Shell neemt. In kranten las ik na het goede derde kwartaal: vrolijk verder pompen.

”Dat was een momentopname, over coronajaar 2020 was het verlies enorm. We bouwen juist aan de toekomst met een strategie van decarboniseren van de eigen activiteiten en verandering van het portfolio. Nu ophouden met olie en gas helpt de energietransitie niets. Daar verdienen we nog geld mee, veel meer dan met de nieuwe producten. Dit verdienmodel is nodig om het verdienmodel van de toekomst mogelijk te maken. In Rotterdam gaan we een waterstoffabriek (Holland Hydrogen) bouwen voor de verduurzaming van mobiliteit, die kost een half miljard.

Op vrijdag 10 december is het contract daarvoor met Thyssen Krupp getekend. We hebben nog niet één klant: nul! En er is hier nog niet één waterstoftruck: nul! Dat geld komt uit de olie- en gaskant van het bedrijf. Maar we gaan die fabriek wel bouwen en die vrachtwagens komen er ook. Dat is transitie, ondernemen in de toekomst met meerdere partijen. De overheid ging tenders uitschrijven en ging vervolgens losjes achterover zitten. Onder het mom van: de markt doet zijn werk en klaar.

Maar zo bouw je geen waterstofeconomie op. Dat doe je met meerdere partijen die samenwerken. Zoals wij in Rotterdam. Zoals we ook windparken ontwikkelen omdat we groene stroom willen hebben. Dat doen we samen met Eneco en Mitsubishi. En als het af is en er technisch niet veel meer valt te doen, gaan wij weg en neemt een investerings- of verzekeringsmaatschappij het over. Wij zijn een projectontwikkelaar en een energiehandelaar, maar energie-aanbod op de markt brengen is het hart van ons bedrijf.”

De jonge generatie klopt hard en kritisch op de klimaat deur. Met veel inzet, energie en dossierkennis. Je ziet dat het CEO's en directeuren van grote bedrijven vaak aan het twijfelen brengt, zeker als ze kinderen hebben die een studie volgen waarin sustainability ruim aan bod komt. Herkent u daar iets in?

”Ik heb een zoon die net als ik Technische Scheikunde is gaan studeren, nu heet dat Molecular Science & Technology. Mijn dochter studeerde Werktuigbouwkunde in Delft, met veel aandacht voor duurzaamheid. Ze vindt ontspullen belangrijk, niet om sober te zijn, maar wel om bewust in het leven te staan. Ze denkt niet alleen na over welvaart, maar ook over welzijn. Nee, haha, ik denk niet dat ze bij Shell wil gaan werken nu ik hier op deze positie zit. Ze gaat liever haar eigen weg. Mijn dochter en zoon zien waar hun ouders mee bezig zijn, ze geven niet af op Shell. Ik ben supertrots op Shell, ik doe hier niks waar ik het niet mee eens ben. Ik sta volledig achter mijn opdracht, daar ga ik vol voor. Ik hoef me nu en later nergens voor te schamen, integendeel."