Met die vraag houdt internationale natuurorganisatie IUCN NL, de Nederlandse tak van de International Union for Conservation of Nature (IUCN), zich bezig. Want overal ter wereld worden beschermde natuurparken en leefgebieden van dieren en inheemse volken bedreigd.
1.733 milieuactivisten vermoord
“We zien de laatste tien jaar steeds vaker dat de mijnbouwindustrie een claim legt op een stuk grond dat of een nationaal park is of een beschermde status heeft. Dat zijn geen incidenten, maar is een wereldwijde trend”, zegt Mark van der Wal, senior ecoloog en adviseur delfstoffen bij IUCN NL. “Tegelijkertijd zien we een enorme toename in ernstige mensrechtenschendingen, vaak direct gekoppeld aan private beveiligingsbedrijven rond de mijnbouwsector. In ons partnernetwerk worden regelmatig mensen vermoord.”
Cijfers bevestigen dat. Uit onderzoek van Global Witness blijkt dat de afgelopen tien jaar 1.733 milieuactivisten en natuurbeschermers zijn vermoord, gemiddeld twee per dag.
Aanslag op natuur
Maar de aanslag op de natuur is nog vele malen groter. Dat gebeurt dichtbij huis, zoals bij beoogde de gaswinning in de Waddenzee en de lithiumwinning in Portugal en Scandinavië, maar vooral in Zuid-Amerika, Afrika en Azië, waar de belangrijke, zeldzame aardmetalen gewonnen worden en waar de democratische controle klein is. Kleine inheemse en lokale gemeenschappen in die landen komen ineens tegenover grote internationale mijnbouwondernemingen te staan en zijn vaak kansloos.
Zo is op het Indonesische eiland Sulawesi al 500.000 hectare regenwoud gekapt voor de winning van nikkel, die nodig is voor oplaadbare batterijen in elektrische auto’s. Hierdoor worden ook 75.000 inwoners, koraalriffen, kwetsbare natuur en unieke vogelsoorten bedreigd. In de Filippijnen verwoesten nikkelmijnen bossen en leefgebieden. Net als de mijnbouw van koper, lithium, kobalt of indium grote impact heeft op natuur en milieu.
Berggorilla’s in gevaar
Zelfs het natuurreservaat voor de berggorilla’s - beroemd geworden door het werk van de Amerikaanse primatologe Dian Fossey - wordt bedreigd door mijnbouw. Voor het Virunga-nationaal park in het grensgebied van Rwanda, Congo en Oeganda is een concessie aangevraagd voor de winning van olie. Daar leven ongeveer 1.000 berggorilla’s. “Dit is de enige plek ter wereld waar nog berggorilla’s leven. Daar moet je gewoon een no-go zone voor mijnbouw van maken. Anders is er weer een soort uitgestorven”, zegt Van der Wal.
Vraag metalen stijgt met 500 procent
Voor de transitie naar groene, hernieuwbare energie is de komende decennia 3 miljard ton aan bijzondere metalen en mineralen nodig. Voornamelijk voor windmolens, zonnepanelen, energieopslag en geothermie. De Wereldbank schat dat de vraag naar deze grondstoffen tot 2050 met 500 procent groeit. De vraag naar lithium voor batterijen stijgt zelfs met 965 procent, naar nikkel met 108 procent, naar kobalt met 585 procent en naar grafiet met 383 procent. Daarom heeft de wereld verantwoorde en klimaat-slimme mijnbouw nodig, met een zo klein mogelijke voetafdruk. Daar ligt een taak voor overheden, mijnbouwbedrijven, maar ook voor banken en investeerders, afnemers en groene tech-bedrijven, wetenschappers en consumenten. De Wereldbank is hiervoor het Climate-Smart Mining-initiatief begonnen om de impact van mijnbouw op klimaat, milieu en maatschappij zo klein mogelijk te houden.
Niet opnieuw dezelfde fout
Ook IUCN NL pleit voor verantwoorde mijnbouw. “De metalen en mineralen voor de energietransitie komen ergens vandaan. Die groeien niet aan bomen. Meestal moet je daar een gat voor graven en alle vegetatie met alles wat er op leeft verwijderen. Laten we zorgen dat we met die energietransitie niet dezelfde fouten maken als we bij de olie- en gaswinning en andere mijnbouw gemaakt hebben”, stelt Van der Wal. “Wij zijn als natuurorganisatie niet tegen de energietransitie. We zijn absoluut voor. Maar we moeten ook de achterkant van het verhaal goed regelen. Zijn wij hier niet natuur en levens aan het vernietigen aan de andere kant van de wereld? Om dat te weten is transparantie en verantwoording belangrijk. Wij moeten de vervelende en lastige vragen stellen waar iets vandaan komt. Als je dat weet kun je eisen stellen over het meer verantwoord maken van de winning. Soms zijn mijnbouwbedrijven gewoon een stelletje criminelen die naar het internationaal strafhof in Den Haag gebracht moeten worden.”
Internationaal juristencollectief Stop Ecocide is bezig te bekijken wat de juridische mogelijkheden zijn om milieudelicten en grootschalige beschadiging of vernietiging van natuur internationaal strafbaar te stellen. Dat initiatief krijgt steeds meer steun.
Vergunning binnen nationaal park
Hoe kun je conflicten oplossen en mijnbouwbedrijven tot de orde roepen? IUCN en zijn partnerorganisaties kijken eerst naar de legaliteit van een mijnbouwinvestering. Voldoet die aan nationale wet- en regelgeving? Dat is meestal niet het geval. “Een minister van mijnbouw geeft dan bijvoorbeeld een vergunning af voor een nationaal park die hij helemaal niet mag afgeven. Een kwestie van onwetendheid of corruptie. Veel burgers in die landen weten toch niet hoe de wet in elkaar zit en leggen zich daar bij neer”, vertelt Van der Wal.
Follow the money
Rechtszaken aanspannen gebeurt wel, maar duurt lang en helpt niet altijd. Ook bestaat het gevaar dat lokale tegenstanders worden vermoord. Daarom gaan IUCN en de lokale ngo’s met de mijnbouwbedrijven zelf praten. Soms luistert de directie, soms worden ze afgepoeierd. Als dat gebeurt, volgt IUCN het geld naar de investeerders. Dan kom je vaak uit bij internationale financiers en banken. Hen wordt gevraagd of de mijnbouwbedrijven die ze financieren wel voldoen aan hun criteria voor Corporate social responsibility (CSR), maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) of Environmental, Social & Governance (ESG). Die investeerders kunnen de bedrijven tot de orde roepen. Een derde stap is ‘naming and shaming’, door organisaties als Greenpeace protestacties te laten houden met veel media-aandacht.
Verantwoorde mijnbouw
Mijnbouw is vaak tijdelijk. Na een jaar of dertig blijft een leeg en vervuild gat achter. “Het is per definitie nooit duurzaam”, zegt Van der Wal. De vraag is hoe je de grondstoffen er op een verantwoorde manier uithaalt, oftewel: hoe kom je tot verantwoorde mijnbouw? Daarbij moet je kijken naar de maatschappelijke kosten en baten op de langere termijn. Wat voor schade levert het op aan natuur, waterbronnen, landbouw en visserij over een periode van zestig jaar? Hoe voorkom je vervuiling? Wat voor landschap blijft er achter na de mijnbouw? Komt de economische winst ten goede aan de lokale bevolking? Hier zijn internationale standaarden voor. Mijnbouwbedrijven moeten daarbij onderzoek doen naar hun milieu-impact (EIA). De meest vooruitstrevende standaard voor verantwoorde mijnbouw is die van IRMA (Initiative for Responsible Mining Assurance). De Wereldbank geeft bijvoorbeeld een garantie af voor mijnbouwprojecten die aan dit soort duurzaamheidsvoorwaarden voldoen.
Niet conflictvrij
IUCN NL probeert overheden en bedrijven te wijzen op het bestaan van die standaarden. Zo wil Van der Wal wel eens in gesprek met de eerste Battolyser-fabriek ter wereld in de Rotterdamse haven. Die bouwt nikkel-ijzer batterijen en noemt zijn grondstoffen conflictvrij. Van der Wal: “We zouden hen wel eens willen vragen: zijn jullie wel volledig op de hoogte van de impact van de nikkelwinning in Indonesië? De vraag is hoe een financier, een bedrijf of een inkoper eisen kan stellen aan een leverancier van dit metaal.”
De milieu-impactstudies moeten openbaar zijn voor het publiek, wat in veel landen niet zo is. Daardoor kunnen burgers mijnbouwbedrijven niet controleren. IUCN NL pleit daarom voor meer bestuurlijke transparantie. Ook voor volledige ketentransparantie, zodat financiers, bedrijven en consumenten precies kunnen zien waar de metalen vandaan komen. Verder probeert het de rapporten van de adviesbureaus te beïnvloeden door hen strenge criteria te laten hanteren bij de EIA’s.
IUCN NL opereert vanuit Amsterdam. Het is onderdeel van de International Union for Conservation of Nature (IUCN), ‘s werelds grootste unie voor natuurbescherming. Bij IUCN NL zijn 39 Nederlandse natuur- en milieuorganisaties aangesloten, van het Wereld Natuurfonds, tot de Waddenvereniging en Staatsbosbeheer, maar ook de Staat der Nederlanden. De 27 medewerkers in Amsterdam vormen hun internationale stem. “We zijn een bijzondere ngo en vaak voor het publiek onzichtbaar. Wij noemen ons makelaar in kennis en contacten. Wij delen objectieve kennis over impact en zwengelen de discussie aan hoe iets beter zou kunnen. Daarin proberen we de stem van onze leden te verenigingen in een lobby”, zegt Van der Wal.
IUCN NL wil de voetafdruk van de BV Nederland verkleinen, vooral op de rest van de wereld. Daarnaast financiert het al twintig jaar de aankoop van beschermde natuurgebieden en steunt het lokale maatschappelijke organisaties en inheemse gemeenschappen in Zuid-Amerika, Azië en Afrika. Bij die projecten zag IUCN de afgelopen tien jaar een steeds groter conflict ontstaan tussen mijnbouw en beschermde natuurgebieden en nationale parken, waarop die mijnbouw een claim legt.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
