Hoe FrieslandCampina minder afhankelijk wil worden van aardgas uit Rusland

Klaas Vos is global sustainability manager supply chain bij FrieslandCampina. Change Inc. spreekt hem over hoe het zuivelbedrijf versneld van het gas afgaat. Ook vertelt hij over de stappen die de zuivelcoöperatie in het verleden al heeft gezet om minder fossiele energie te gebruiken. “Het maakt pijnlijk duidelijk hoe afhankelijk je bent van energiebronnen uit het buitenland.”

Waarvoor gebruikt FrieslandCampina het meeste gas?

“In Nederland gebruiken we het gas om stoom te maken voor de productieprocessen. Voor veel van onze zuivelproducten is een hitteproces nodig. Omdat we dat toepassen zijn onze producten langer houdbaar. Daar gebruiken we stoom voor en dat wordt gemaakt van gas.”

Hoeveel gas hebben we het dan over?

“Hier in Nederland gebruiken we het meeste gas: ruim 200 miljoen kuub op jaarbasis. Wereldwijd komt daar nog zo’n 25 miljoen kuub gas bij.”

Welke energiebronnen hebben jullie al verduurzaamd?

“We zijn al tientallen jaren bezig met het verduurzamen van onze processen. We hebben het dan vaak over ‘reduce, reuse & switch’. Want als je je energiegebruik reduceert, heb je minder energie nodig. Dat is duurzamer en goedkoper bovendien. De eerste stap is reduceren van je gebruik door bijvoorbeeld processen efficiënt te maken maar ook door bijvoorbeeld leidingen te isoleren Vervolgens ga je kijken of je energie die bij de processen vrijkomt kunt hergebruiken. Want daarmee besparen we ook. De derde stap is overstappen op andere brandstoffen, het liefst uit hernieuwbare bronnen. Dat is bijvoorbeeld biogasuit mest, pyrolyseolie (olie gemaakt van biomassa, als vervanger van ruwe aardolie, red.) houtsnippers en rijstvliesjes in Azië. We werken al met locaties die dat gebruiken. Maar daar zit je wel weer met de lokale verkrijgbaarheid.”

Lees ook: Grootste duurzame energiepark van Nederland: wind, zon en batterijen

Zie je nog een rol voor waterstof?

“Dat klinkt heel mooi, maar je hebt er veel elektriciteit voor nodig. De systemen in Nederland en Europa zijn er nog niet op berekend om waterstof te produceren en te gebruiken. Na 2030 zie ik kansen. Dan is er veel meer hernieuwbare elektriciteit beschikbaar. En kunnen we het naar de plek vervoeren waar het nodig is. Maar dit kun je niet op de korte termijn inzetten.”

Maar jullie zijn er al wel mee aan het testen?

“Zeker, we zijn op een aantal boerderijen aan het kijken of we waterstof op de boerderij kunnen produceren. En een van onze onze melkontvangstwagens rijdt al op waterstof. De boerderijen waar we mee bezig zijn kunnen dan straks met op hun bedrijf opgewekte hernieuwbare energie ook groene waterstof produceren. We hopen op de lange termijn waterstof beschikbaar hebben.”

“We kijken ook of we waterstof kunnen gebruiken die bij de infrastructuur aanwezig is. Gasunie is met een backbone bezig, daar proberen we natuurlijk ook op aan te haken. Maar als je kijkt voor de langere termijn, en het type proces waar we in zitten, weet ik niet of het voor ons de eerste optie is. Wij hebben in veel van onze processen een temperatuur nodig die niet hoger is dan 130 graden Celsius, dus we kunnen al veel met elektriciteit gebruikende warmtepompen. Voor staal heb je hogere temperaturen nodig. Daar kan waterstof uitkomst bieden. Maar onze productieprocessen kunnen we natuurlijk nog wel verder elektrificeren, zodat we de gas- en stroomvraag kunnen verminderen.”

Bij welke processen hebben jullie warmtepompen ingezet?

“Veel van onze producten worden geconcentreerd. Dan ga je van 10 procent droge stof, zoals in melk, naar een koffiemelkachtig product, met 30-35 procent droge stof. Dat doen we nu nog deels met TVR-indampers. Dat zijn indampers die stoom vragen. Onderhand gebruiken we daar al andere processen voor, zoals mechanische damprecompressie. Die vragen elektriciteit in plaats van stoom. Daar bereik je twee dingen mee. Die mechanische indampers gebruiken soms minder dan 50 procent energie en je hebt elektriciteit nodig in plaats van gas. Dus en minder energie, en een duurzamere bron. Daar kun je grote stappen mee zetten.”

“We maken ook wei, een restproduct van kaas. Dat kun je concentreren door omgekeerde osmose. Die gebruiken 15 procent van de energie van een indamper, en de energie die het gebruikt is ook nog eens elektrisch.”

Gebruiken jullie nog andere vormen van energie?

“In Vietnam hebben we twee locaties waar de stoomketels worden verhit met lokaal landbouwafval. Het afval werd voorheen verbrand op de velden, en het as gebruikten ze als kunstmest. Nu brengen ze het afval, vaak zijn dat rijstvliesjes, naar onze locatie toe. Die worden in een ketel verbrand zodat er energie van komt, en die as brengen we terug op de velden. Daar besparen we enorm veel CO2 mee.”

Dichterbij, in Borculo, verwarmen we processen in de fabriek met stoom uit biogas en pyrolyse olie uit de regio. Want met biomassa is het belangrijk om te weten waar het materiaal vandaan komt. En we hebben leden met boerderijen, waar biogas met een monomestvergister wordt gemaakt, en in het lagedruk aardgasnet gaat. Zo kan het ook door consumenten worden gebruikt.”

Lees ook: Exitstrategie Russische fossiele brandstoffen. Frankrijk zet in op warmtepompen

Hoeveel groene energie gebruiken jullie nu wereldwijd als FrieslandCampina, van de gehele energiemix?

“Op stroom zijn we al over op 100 procent groene stroom, wereldwijd. Daarvan komt 50 procent van onze leden. Als je kijkt totale energieverbruik, dus gas én stroom, dan is dat 28 procent. In 2025 willen we op 40 procent zijn, wat dan verder moet oplopen naar 100 procent.”

Wanneer zijn jullie overgestapt op 100 procent groene stroom?

“Daar zijn we in 2011 mee begonnen, met het aankopen van certificaten. Tegelijkertijd hebben we jarenlange programma’s waarmee we onze leden-melkveehouders ondersteunen om ook ‘energieboer’ te worden, dat zijn er inmiddels meer dan 3.300 die met zon, wind en/of mest energie opwekken. Sinds 2021 zitten we op 100 procent groene stroom volgens de Science Based Targets. Ter vergelijking: in 2015 was dat nog 65 procent. En sinds 2015 hebben we de CO2-uitstoot van onze productielocaties al met 28 procent weten te verlagen.”

Daarmee komt 50 procent van de groene stroom van de leden: melkveehouders met zonnepanelen, windmolens en mestvergisters. Waar komt de andere 50 procent vandaan?

“Dat kopen we in met GVO’s, (garanties van oorsprong, red.) waar we selectief op zijn, zodat we zeker weten dat het groen is. Het doel is om naar 100 procent groene stroom van onze leden te gaan. Tot die tijd maken we rechtstreeks afspraken met de leverancier. Waarbij we afspreken: de energie van die bewuste windmolen gaat naar onze fabrieken. Dat is nog een stapje concreter dan de anonieme certificaten. Want stroom komt in allerlei kleuren: van licht- tot donkergroen. En wij proberen die zo donkergroen mogelijk te maken. Ook omdat veel melkveehouders dat zelf produceren. We weten dan zeker dat het écht duurzamer is.”

Wordt de overstap naar groene energie door de recente prijsstijgingen vanwege de oorlog met Rusland versneld?

“De situatie nu maakt pijnlijk duidelijk hoe afhankelijk je bent van energiebronnen uit het buitenland. Maar de prijsstijgingen zijn gebaseerd op dagprijzen. Omdat we veel gas en elektriciteit gebruiken sluiten we altijd contracten af met leveranciers. Die gaan meerdere jaren mee. Maar er zit nog wel een gedeelte wat niet is afgedekt, en dat levert ons zeker kopzorgen op. Aan de andere kant helpt het om het zoeken naar alternatieve bronnen te versnellen.”

Hebben de prijsstijgingen veel invloed op de haalbaarheidsstudies?

“Jazeker, als je anderhalf jaar geleden je business case uitrekende, deed je dat met twee dubbeltjes voor een kuub aardgas. Dat zijn nu andere bedragen geworden. En dat geldt ook voor CO2 emissies, dat zat toen nog rond de 30 euro, en zit nu rond de 90. Dat zijn bedragen die we nu meenemen in onze businesscases, maar op het moment dat je ze uiteindelijk uitgevoerd hebt ben je zo een paar jaar verder.”

Biedt dat niet juist kansen voor hernieuwbare energie?

“Als je een investering doet waarmee je 50 procent energie kunt reduceren, dan zeker. Twee jaar geleden had dat een terugverdientijd van tien jaar, maar met de huidige prijzen gaat dat naar vijf a zes jaar toe.”

“Maar als er van vandaag op morgen opeens geen gas meer uit Rusland komt, zoek je eerst alternatieven zoals olie. Dit is helaas een fossiele bron, die zorgt voor meer CO2 emissie, en ondertussen gigantisch duur wordt. Het helpt daarom sowieso om minder afhankelijk te worden van olie en kolen. Nu, en in de toekomst. Maar als gas er nu afgaat, dan moeten we helaas terug vallen op wat er is. Dat willen we natuurlijk niet, maar ja, we kunnen de melk productie van onze koeien niet van de een op de andere dag stoppen.”

Voor welke processen is het nog een uitdaging om van het gas af te gaan?

“Dat zijn met name de droogprocessen. We maken vloeibare zuivelproducten die we kunnen concentreren, maar we hebben ook droge producten. Denk daarbij aan melk- en wei-poeders, waar alle vocht uit wordt gehaald en je alleen droge stof overhoudt. Dat gebeurt in droogtorens, waar we temperaturen van rond de 200 graden nodig hebben. En die zijn nog moeilijk te elektrificeren omdat de temperatuur te hoog is. Daar is waterstof dus een goede optie. Maar dan moet het wel beschikbaar zijn. Wij denken dat we dan ook wel vanaf 2030 - 2035 kunnen doen, of als alternatief gebruik kunnen maken van bijvoorbeeld een elektrische stoomketel. Intussen werkt onze R&D-afdeling ook voortdurend aan het verbeteren van onze productieprocessen, waardoor we bijvoorbeeld ook met lagere temperaturen een zelfde eindproduct met dezelfde kwaliteit kunnen maken. Op die manier werken we ook toe naar duurzamere opties.

Om onze doelstellingen in 2030 te kunnen realiseren hebben we een lijst van meer dan 100 projecten en initiatieven zodat we op koers blijven om netto-klimaatneutraal te worden.”

Lees ook: Kan Nederland zonder Russisch gas?