Duurzame wijk pioniert met energie; zelfvoorzienend, delend, as-a-service

Het is een bescheiden hoekje in de Voorhoutse nieuwbouwwijk Hooghkamer. Niks nieuws, zou je denken, als je er als achteloze wandelaar langs zou lopen. De hele wijk staat vol met net opgeleverde woningen of huizen die in aanbouw zijn. Toch wordt er zowel nationaal als internationaal met grote belangstelling naar dit kleine lapje grond gekeken. De wijk van de toekomst is een claim die in dit geval zeker niet overdreven is; een aaneenschakeling van innovaties op het gebied van mobiliteit, energievoorziening, gezondheidszorg.

Yvonne van der Hulst, eigenaar van Van der Hulst Bouwbedrijf en Jaron Reddy, Salesmanager bij Energy Exchange Enablers (EXE, een dochter van Alliander) vertellen er met veel enthousiasme over. Simplistisch gezegd is Yvonne verantwoordelijk voor de ‘hardware’ van het project en neemt Jaron de softwarekant voor zijn rekening. 

Om te beginnen bij de ‘hardware’; die biedt volgens Van der Hulst een keur aan vernieuwingen. Uiteraard gasloos, voorzien van het maximum aan zonnepanelen. Een hypermoderne klimaatvloer die zowel kan verwarmen als verkoelen, geen losse besturingseenheden meer, maar één centraal besturingssysteem,  een warmtepomp die geïntegreerd is in het dakvlak, een compacte installatieruimte, zonder veel leidingen. En zo kan Van der Hulst nog wel even doorgaan. 

“We hebben een duurzaamheidsadviseur ingehuurd om de circulaire mogelijkheden optimaal te benutten."

Onderdelen en materialen kunnen na hun levensduur worden hergebruikt. Die circulaire gedachte zit duidelijk verweven in het ontwerp. Van der Hulst: “We hebben daarvoor speciaal een duurzaamheidsadviseur ingehuurd om de circulaire mogelijkheden optimaal te benutten."

Lees ook: Harry Wesseling, directeur New Horizon: geen toekomst voor traditionele sloopbedrijven

Ook op het gebied van gezondheid is de wijk zijn tijd ver vooruit. De wijk bevat naast eengezinswoningen ook levensloopbestendige (seniorenwoningen). Die woningen bevatten innovaties waarmee in de toekomst, indien gewenst voor de bewoners zorg op afstand kan worden verleend (e-health). Van der Hulst: “De slimme technologie die hiervoor benodigd is, zit nu al in de woning verwerkt. Het is in de toekomst een kwestie van een abonnement bij 4YEF nemen . Artsen kunnen dan op afstand met de bewoner contact hebben bijvoorbeeld, zonder hiervoor de deur uit te hoeven.” 

Plus-op-de-meter

De meest in het oog springende innovatie is echter de energievoorziening. Met plus op de meter gaat dit project nog een stap verder dan de nul-op-de-meterwoningen die Van der Hulst onlangs op steenworp afstand heeft opgeleverd. Elke woning bevat een tweedehands accu, afkomstig van een elektrische auto van Nissan. Van der Hulst: “Dat is genoeg om een dag energieverbruik in op te slaan. Niet veel zou je zeggen, maar omdat de batterijen collectief aan het grid zijn gekoppeld, is het genoeg om al delend in het stroomverbruik grotendeels zelfvoorzienend te zijn.” 

Voor de momenten waarop er een piekvraag is beschikt de wijk over een extra stroombuffer in de vorm van twee elektrische auto’s. Van der Hulst: “Een mooi voorbeeld is de voetbalwedstrijd Nederland-Duitsland. Dan is in de rust of na afloop van de wedstrijd vaak zo’n moment waarop mensen massaal de frituurpan of koffiezetapparaat aandoen. “

Geen energierekening meer

Bewoners in deze wijk hebben straks geen energierekening meer. Dat is de grootste zichtbare verandering die dit zogeheten Plusleven woningconcept met zich meebrengt. Van der Hulst: “In plaats daarvan kopen ze per maand voor 18 euro inclusief BTW een zeer ruime energiebundel. Mocht die buurman met dat tropisch aquarium en dat waterbed daar toch overheen gaan, dan betaalt hij voor het deel buiten de bundel de marktprijs. Zo worden bewoners wel gestimuleerd om niet al te kwistig met energie om te gaan.” 

Individuele uitschieters daargelaten, het uitgangspunt van dit concept is echter delen van energie. Even een wasje draaien gebeurt dus niet alleen met je eigen stroom, maar ook met die van de buren. 

Lees ook: Is Nederland klaar voor smart grids?

Balanceren

Om off grid vraag en aanbod zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen heb je een goede software-partij nodig. Daarin heeft EXE een belangrijke rol. De softwareontwikkelaar is onderdeel van netbeheerder Alliander. Om de opwek en het verbruik te balanceren en klanten te laten profiteren van de fluctuerende energieprijs op de beurs heeft EXE de tool R.E.X. (Realtime Energy Exchange) ontwikkeld. Reddy: “Door slim te sturen en energie te delen met elkaar, ontstaat er een nieuw, sociaal model. Elektriciteit is inbegrepen als service. Binnen het ecosysteem brengen we vraag en aanbod constant in balans met elkaar.”

Dat in balans houden van vraag en aanbod wordt een steeds grotere uitdaging, constateert Reddy. “Wind en zon zijn immers geen constante factor. Aan de vraagkant zul je dus slimmer moeten omgaan met het verbruik van energie. Congestieproblemen liggen – in het kader van nieuwe, aardgasvrije wijken – op de loer met de huidige netcapaciteit. Om kostbare netverzwaringen te voorkomen, is een slimme afstemming van opwek en afname essentieel. In deze wijk volstaan we gewoon met een standaard aansluiting voor een huishouden.”

Gunstige prijs energie

Naast realiseren van balans op het net zorgt de software er ook voor een zo gunstig mogelijk prijsniveau voor de bewoners. “Prijzen op de energiemarkt worden steeds volatieler. Met onze tool kunnen we daar handig op inspelen. Energie opslaan of terugleveren aan het net? Met ons platform wordt prijstechnisch automatisch de meest gunstige beslissing gemaakt. Zo drukken we de kosten.”

Volgens Reddy is er in de meeste gevallen voldoende variatie in het verbruik om dat delen van energie binnen de wijk mogelijk te maken en zo volledig zelfvoorzienend te zijn. “Als je kijkt naar de warmtevoorziening dan is daar genoeg flexibiliteit om zonder comfortverlies te sturen op het verbruik. Er is een directe koppeling tussen het systeem van R.E.X. en de warmtepomp. Zo kan het systeem op basis van vraag en aanbod het stroomverbruik van een warmtepomp iets terugschakelen. Een bewoner merkt daar weinig van, omdat de temperatuur constant wordt gehouden. Hij kan desgewenst bijschakelen, maar wij adviseren om zo weinig mogelijk zelf aan de knoppen te gaan zitten.”

De oplevering staat voor volgend jaar gepland, maar naar het project wordt nu al met grote belangstelling gevolgd. Reddy: “Het feit dat we een grote multinational als Nissan enthousiast wisten te krijgen, zegt veel over de potentie van dit project.” 

Ook Van der Hulst merkt op congressen en netwerkbijeenkomsten dat de grote en beursgenoteerde bouwbedrijven met argusogen kijken naar dit project. Is het niet opmerkelijk dat, in plaats van Bam of Heijmans, een relatief kleine speler zich met zo’n innovatief project bezighoudt? Van der Hulst: “Ik denk juist omdat wij relatief klein zijn en niet beursgenoteerd, we deze stap konden maken. Met een stuk lef en visie op lange termijn.“ 

Van der Hulst neemt met dit project wel een risico, beseft ze. “Ik ben erin gestapt zonder de garantie van een subsidie. Er loopt inmiddels wel een subsidieaanvraag bij RVO, maar als die wordt afgewezen dan moet er nog steeds een businesscase zijn. Noem dit project dus geen pilot, we hebben echt onze nek uitgestoken, maar wel met het vertrouwen dat hier volgend jaar hier iets heel bijzonders staat.”

Coalition of the Willing

Dat hier iets bijzonders gebeurt, vindt ook Meino Zandwijk. Zandwijk richtte deze zomer samen met Bram Reinders van Alliander/Institute for Future of Living en Thijs Aarten van EnShared een Coalition of the Willing op. Doel van deze coalitie is om van onderaf Nederland te voorzien van een duurzame energiehuishouding, te beginnen met het creëren van aardgasvrije wijken. 

EXE maakt als IT-bedrijf deel uit van het samenwerkingsverband. Daarnaast zijn ook diverse andere sectoren vertegenwoordigd in de coalitie, zoals kennisinstellingen (TNO en TU), bouw- en installatiebedrijven, consultancy-bedrijven. De ambitie is om de komende jaren 100.000 woningen te verduurzamen en ook bedrijven te helpen om te verduurzamen. 

"Elementen uit dit project zijn ook toepasbaar op de bestaande bouw"

Met dit project, dat is opgezet door twee leden van de Coalition, heeft het samenwerkingsverband gezorgd voor zijn eerste aansprekende wapenfeit. Volgens Zandwijk is het een iconisch project.“Dit is naar mijn idee een voorbeeldproject voor andere ontwikkelaars en bouwers. Het is door zijn beperkte schaal gemakkelijk toe te passen op andere projecten, niet alleen in de nieuwbouw, maar juist ook in de bestaande bouw. Neem als voorbeeld de software van EXE. Het is naar mijn idee niet zo moeilijk om die te kopiëren.”  

Vooral het deelconcept van het project in Voorhout spreekt Zandwijk aan. “Het bewijst voor mij dat verduurzaming al lang geen technische uitdaging meer is. Het gaat niet over die zonnepaneel die net even wat meer rendement oplevert. De uitdaging waar we nu voor staan is van sociologische aard. Hoe krijg je een beweging in gang dat mensen met elkaar  energie willen delen? Ik zie wel iets in het idee van betaalde buurtambassadeurs die als taak hebben om de rest van een wijk enthousiast te krijgen.” 

Bottom-up dus in plaats van top-down. Dit project in Voorhout sterkt Zandwijk in zijn overtuiging dat we van de gevestigde orde niet te veel moeten verwachten als het gaat om versnelling van de transitie. “Ik verwacht veel meer van sector overstijgende coalities en samenwerkingsverbanden. Ook daarin is dit project een schoolvoorbeeld.”