Bij allerlei industriële processen komt warmte vrij, die op dit moment nog niet op grote schaal benut wordt. Meer open warmtenetten kunnen bijdragen aan het ontsluiten van die warmtebronnen, constateert technisch adviesbureau DNV GL in zijn positioning paper ‘Kansen en bedreigingen voor warmtenetwerken’.
Maar er zijn ook vragen en obstakels. Hoe ontwikkelen vraag en aanbod zich, wie moeten daarbij betrokken zijn en wat zijn de kosten? Investeerders kijken daardoor nog met koudwatervrees naar warmtenetten. “Zij houden de hand op de knip, omdat ze wachten tot er een aantal fundamentele keuzes worden gemaakt", constateert hoofd market & policy development Martijn Duvoort van DNV GL.
Opschaling
De opschaling van warmtenet-infrastructuur is volgens Duvoort zowel een technische als een financiële uitdaging. Door snelle technologische ontwikkelingen wordt opslag van warmte efficiënter en betaalbaarder. Daarnaast is de warmtevoorziening van huishoudens door elektrificering en andere innovaties steeds meer decentraal georganiseerd. Voor investeerders in warmtenetten betekent dat onzekerheid. Want hoe zit het in de toekomst met de vraag naar warmtedistributie?
“Als we besluiten dat we af willen stappen van aardgas komen we voor een belangrijke keuze te staan"
Ook op financieel gebied is er onzekerheid. Lange terugverdientijden van kostbare infrastructuur en de grote variatie in de manier waarop Nederlandse warmtenetten hun businessmodel inrichten, maken dat investeerders nog niet in de rij staan om mee te doen.
Duvoort wijst op een belangrijk punt dat onlosmakelijk met die vraag verbonden is. “De warmtevraag is het hele jaar laag, behalve in de winter. Dan is de warmtebehoefte maximaal. Het systeem moet dus worden gedimensioneerd op die winterpiek.” Die afstemming tussen vraag en aanbod maakt ook aansluiting van andere warmteleveranciers een complex vraagstuk. Want wie betaalt uiteindelijk voor de kosten van de piekcapaciteit, die bij hoge vraag moet bijspringen? Duvoort: “Als partijen warmte willen invoeden op een warmtenet is dat prima, maar regulatie is belangrijk. De kosten voor leveringszekerheid moeten gedekt worden.”
Duurzame warmte
De vraag naar duurzame warmte is in potentie heel groot, constateert Duvoort. “Veel overheden hebben een doel: ze willen verduurzamen. Ook grote verbruikers van warmte als tuinders zijn gebaat bij het inzetten van restwarmte.”
De urgentie van het dossier blijkt volgens DNV GL uit de samenhang die er is met de transitie waar de gehele energiemarkt zich in bevindt. Nederland is voor zijn warmte voor het overgrote deel afhankelijk van aardgas. De druk om af te stappen van deze fossiele brandstof neemt steeds verder toe. Niet alleen omdat gas in een duurzaam energiesysteem hooguit als transitiebrandstof kan dienen, maar ook door geopolitieke factoren en de eindigheid van de Groningse gasvoorraad.
Ook voor de doelen die overheid en het bedrijfsleven hebben vastgelegd in het SER Energieakkoord, kunnen warmtenetten een grote bijdrage leveren. De afspraken over het aandeel hernieuwbare energie gaan immers over zowel elektriciteit als warmte.
In december van vorig jaar presenteerde minister Kamp van Economische Zaken zijn ‘Energieagenda 2050’ aan de Tweede Kamer. Onderdeel van de plannen van Minister Kamp om de CO2-uitstoot in Nederland tot nul te reduceren, is het op lange termijn uitfaseren van aardgas. In 2018 al vervalt in de agenda van Kamp de verplichting om nieuwe huizen op het gasnet aan te sluiten.
Daarmee worden warmtenetten in één klap een voor de hand liggende warmtebron voor alle nieuwe bebouwde gebieden. Ook in bestaande woongebieden wordt in de visie van de regering de warmtevoorziening uiteindelijk opnieuw opgebouwd rondom warmtenetten of individuele, duurzame energiebronnen.
Afstappen van aardgas
Duvoort: “Als we besluiten dat we af willen stappen van aardgas komen we voor een belangrijke keuze te staan. Laten we het volledig aan de markt en de huiseigenaren om de warmtevoorziening in te richten of kiezen we voor een gereguleerde transitie waarin de leveringszekerheid is gegarandeerd?”
“De stap ten opzichte van de huidige situatie is te groot om met een ‘big bang’ te realiseren”
Duvoort verwacht dat het Nederlandse systeem uiteindelijk zal bestaan uit een mengvorm van warmtenetten en andere oplossingen. “In grote steden gaan warmtenetten een belangrijke rol spelen. Dat betekent dat de infrastructuur op stadsniveau of wijkniveau wordt ingericht. In het buitengebied gaan huishoudens en bedrijven het zelf regelen."
De vraag dient zich vervolgens aan welk marktmodel mogelijk is voor warmtenetten in Nederland. "Puur theoretisch bekeken is een open markt waar vraag en aanbod samen komen de beste oplossing", schrijft DNV GL in het positioning paper. Een open markt is immers transparant en stimuleert partijen tot initiatieven.
“Maar zo simpel is het niet”, zegt Duvoort. “De stap ten opzichte van de huidige situatie is te groot om met een ‘big bang’ te realiseren.” Duvoort pleit voor een organisch groeimodel waarin de markt zijn werk kan doen binnen de kaders van regulering, net als ooit het geval is geweest met de ontwikkeling van gas- en elektriciteitsnetten.
De opstellers van het rapport sommen een aantal voorwaarden op voor een goede marktwerking. Standaardisering, transparantie en onbelemmerde toegang zijn cruciaal, net als voldoende deelnemers en liquiditeit om initiatieven van de grond te krijgen.
Visie
Een integrale visie voor een duurzame warmtevoorziening bevat volgens DNV GL naast de infrastructuur en het marktmodel ook een helder idee over de incentives die kunnen leiden tot een structurele vermindering van de CO2-uitstoot. “Die visie zal de basis zijn voor investeringen in het warmtenet: onzekerheid of onduidelijkheid over de toekomstvisie is immers de natuurlijke vijand van langetermijninvesteringen”, luidt de slotconclusie van het paper.
Foto header: Ayrat A/Shutterstock | Foto in-tekst: DNV GL | Foto footer: guentermanaus/Shutterstock
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
