'We moeten nu toch echt een keer van dat plastic af'

Tekst: Hildegard Suntinger

We kunnen niet zonder plastic. Dat is duidelijk. Maar het zadelt de wereld wel op met een gigantisch probleem. Kunststoffen zijn nauwelijks afbreekbaar en blijven eeuwenlang in het milieu. Onderzoekers en politici zijn het er nu over eens dat recycling alleen het probleem niet kan oplossen.

Tijdens een recente discussie aan de Universiteit voor Natuurlijke Hulpbronnen en Toegepaste Levenswetenschappen (BOKU) in Wenen werden alarmerende cijfers aangehaald. Alleen al in Europa wordt momenteel jaarlijks 200 miljoen ton plastic geproduceerd. In de oceanen van de wereld vertegenwoordigt dit een afvalaandeel van 80 tot 85 procent. In 1999 was de verhouding tussen plastic en plankton nog 6:1. In 2009 was deze verhouding vertienvoudigd tot 60:1. Als we niet anders met plastic omgaan, zit er volgens de voorspellingen tegen 2050 meer plastic in zee dan vissen.

Plastic nauwelijks afbreekbaar

Kunststoffen vallen uiteindelijk uiteen in steeds kleinere fragmenten. De werkelijke massa blijft echter ongewijzigd. Deze microplastics migreren naar de bodem van de zee en komen uiteindelijk via het voedsel in het menselijk lichaam terecht. Microplastics worden bij bijna iedereen al aangetroffen in het bloed en de urine. Dit is problematisch, omdat sommige additieven giftig zijn. Bovendien is niet bekend wat er precies in kunststoffen zit.

"Alleen wat duur is, wordt uiteindelijk niet gekocht”

De Europese Unie heeft een voortrekkersrol op zich genomen. Het was het eerste continent ter wereld waar de productie van plastic voor eenmalig gebruik werd verboden. Even uniek in de wereld zijn wettelijk bindende quota voor recycling, vertelde Martin Selmayr tijdens de discussiebijeenkomst op de universiteit van Wenen. Selmayr is vertegenwoordiger van de Europese Commissie in Oostenrijk. Tegen 2022 moeten negen van de tien flessen worden gerecycled.

Verbetering van de voorwaarden voor recycling

Maar als Europa tegen 2050 echt klimaatneutraal wil zijn, dan moeten de recycle-mogelijkheden worden verbeterd. Daarom wil de Europese Commissie het aandeel recyclebaar plastic afval verhogen. In juli 2020 werd de weg vrijgemaakt toen een kunststofheffing voor bedrijven werd aangenomen. In de toekomst moeten zij 80 cent betalen per kilo niet-recycleerbaar plastic afval. “Dit zal zowel door de industrie als door de consumenten worden gevoeld,” zegt Selmayr. “Want alleen wat duur is, wordt uiteindelijk niet gekocht.” De uitvoering van de rechtsnorm valt uiteraard onder de verantwoordelijkheid van de lidstaten.

Laten we Oostenrijk als voorbeeld nemen. Momenteel wordt hier elk jaar een miljard ton plastic afval geproduceerd. Slechts 25 procent hiervan wordt gerecycled. Het grootste deel wordt verbrand. En dat veroorzaakt CO2-uitstoot. Recycling leidt uiteindelijk tot een circulaire economie waarin afval weer een grondstof wordt. Op dit moment is slechts tien procent van de Oostenrijkse economie recyclebaar, aldus de Oostenrijkse minister van Milieu, Leonore Gewessler.

Plastic vermijden

Naast recycling en overschakeling op biologische kunststoffen, blijft het ook nodig om de productie en het gebruik van plastic terug te dringen. “Omdat het mondiale akkerland niet toereikend zal zijn om de vereiste hoeveelheid geschikte plantaardige grondstoffen te verbouwen,” aldus Gewessler. Daarom zet ze ook in op vermijding en wil ze de hoeveelheid plastic afval met 20 procent verminderen. Het meeste komt van verpakkingen. Gewessler werkt momenteel aan een lange lijst. Zij zet vraagtekens bij zowel het in plastic inbinden van schoolboeken, als de plastic zakken waarin tijdschriften worden verpakt wanneer zij per post worden verzonden.

"Het is ecologisch de meest verstandige oplossing om flessen vaker te gebruiken" 

Gewessler wil de grote hoeveelheid afval van plastic flessen verminderen met een tweepijlermodel. Vanaf januari 2024 zal een quotum voor herbruikbare producten van kracht worden. Dan zullen de consumenten kunnen kiezen tussen eenmalige statiegeldsystemen en herbruikbare systemen. Dit is een belangrijke stap. Want momenteel hebben grote delen van de levensmiddelendetailhandel helemaal geen aanbod van herbruikbare producten, aldus de milieuminister. Tegelijkertijd is het “gewoon de ecologisch meest verstandige optie om flessen vaker te gebruiken”. Oostenrijk is ook het enige land in de EU dat deze verordening zo bindend heeft gemaakt.”

Oncontroleerbaar aantal plasticsoorten

Wanneer plastic in het milieu terechtkomt vormt het een gevaar voor mens en natuur. Daarom pleitten de onderzoekers bij de in Wenen aanwezige discussie voor een streng inzamelsysteem. Dit lukt echter niet omdat er zoveel verschillende soorten plastic zijn. Niet elke soort kunststof is geschikt voor elke toepassing. Milieubiotechnologe Ines Fritz legt uit: “We zijn nu al in staat om de eigenschappen van kunststoffen zo te vormen en te wijzigen dat ze geschikt zijn voor allerlei toepassingen. Als één enkele stof zijn ze puur theoretisch 100 procent recyclebaar.” Zij zouden dan echter ook in alle huishoudens afzonderlijk moeten worden verzameld. Met de huidige hoeveelheden lijkt dit bijna onmogelijk.

Technologie kan oplossingen bieden voor het probleem van plastic afval. Chinese onderzoekers maakten een plastic dat binnen een week uiteenvalt in de zon.

Net zoals er niet één soort plastic is dat geschikt is voor alle toepassingen, is er ook niet één bioplastic dat alle synthetische kunststoffen vervangt en op alle gebieden beter is. “Maar waar we niet kunnen voorkomen dat bepaalde residuen in het milieu terechtkomen, zijn afbreekbare kunststoffen superieur aan alle conventionele kunststoffen”, zegt Fritz. Zij is ervan overtuigd dat we afbreekbare plastics kunnen gebruiken om de milieuproblemen te verminderen die wij de afgelopen 70 jaar hebben veroorzaakt.

Niet-recyclebare composieten

“Ons grootste probleem op dit moment zijn composieten en uit meerdere componenten bestaande materialen die niet kunnen worden afgebroken met de bestaande recyclingmethoden,” zegt Dr. Doris Ribitsch van het Institut für Umweltbiotechnologie van de BOKU Wenen. De onderzoeker heeft een groen procedé ontwikkeld voor de extractie van plastic uit gemengde vezels. Zij gebruikt enzymen van in de natuur voorkomende bacteriën als biokatalysatoren. Deze zijn in staat synthetische kunststoffen af te breken.

"Het doel moet zijn om het aantal kunststoffen te verminderen"

Maar ongeacht of het plastic synthetisch of ‘biobased’ is, “zouden we eigenlijk een aparte methode moeten ontwikkelen om elk type plastic te recyclen,” aldus de onderzoeker. De bestaande methoden zijn alleen bruikbaar voor de recycling van bepaalde kunststoffen en niet alle methoden zijn milieuvriendelijk. Ribitsch: “Het doel moet zijn om het aantal kunststoffen te verminderen. Hoe kleiner het scala aan kunststoffen en ook bioplastics, hoe gemakkelijker recycling zal zijn. En dat moet het doel zijn. We moeten zoveel mogelijk inzamelen, zodat het niet in het milieu terechtkomt, en wat we inzamelen recycleren – en niet verbranden”, aldus Ribitsch.

Controle van de wereldproductie

Europees beleid alleen kan het probleem met plastic afval echter niet oplossen. Kunststoffen worden ook buiten Europa geproduceerd en komen hier onvermijdelijk terecht. “Ook in de wereldhandel moeten degenen die op klimaatvriendelijke wijze produceren, in het voordeel zijn. Op dit moment is het helaas andersom. We moeten dit systeem ook veranderen,” zei Gewessler.

Selmayr is van mening dat een marktmechanisme zoals het Europese systeem voor de handel in emissierechten (ETS) weinig praktisch nut heeft voor het plasticprobleem. Hij pleitte voor een meer directe aanpak, die toch al bestaat via de plasticheffing bij de productie.

Internationale wettelijke normen

Wat de samenwerking met derde landen betreft, is het Europa dat plastic afval naar de rest van de wereld exporteert en niet andersom, zei hij. In China is sinds 2018 een verbod op de import van plastic afval van kracht. Juist dat heeft de circulaire economie in Europa populair gemaakt, zei hij. “Plotseling realiseerde men zich dat de circulaire economie een onderneming kan zijn en dat er tot 700.000 banen kunnen worden gecreëerd,” aldus Selmayr.

Maar Europa is natuurlijk niet een van de belangrijkste producenten in de kunststoffensector. Het zijn juist deze producenten die moeten worden overtuigd. Dit zal lukken als Europa het goede voorbeeld geeft en ook internationale rechtsnormen worden vastgesteld.

 

Bron: Innovation Origins

 

Over de auteur: Hildegard Suntinger woont in Wenen in werkt als freelance journalist.