Het Afvalfonds Verpakkingen: recycling in Nederland moet in een hogere versnelling

Het Afvalfonds Verpakkingen (hierna het Afvalfonds) is de organisatie in Nederland die sinds 2012 de kosten voor inzameling en recycling van huishoudelijk verpakkingsafval aan gemeenten vergoedt. Het int daarvoor een heffing – gebaseerd op de kosten voor inzameling en verwerking van het verpakkingsafval – bij bedrijven die verpakkingen op de markt brengen. Het Afvalfonds is ook het orgaan dat de recyclingpercentages van verpakkingen rapporteert aan de overheid. “De basis van het fonds staat”, vertelt directeur Hester Klein Lankhorst. “Maar de normen worden hoger en de meetmethoden veranderen. We moeten nu vanuit een proactieve rol zorgen dat we ook de nieuwe doelen gaan halen.”

Nieuwe meetmethode Europa

De aanpassing van de Europese meetmethode geeft een realistischer beeld van wat er gerecycled is. De oude methodiek schetste namelijk cijfermatig een te rooskleurig beeld van de hoeveelheid kunststof die gerecycled werd. Dat zit zo. In 2018 rapporteerde het Afvalfonds dat 52 procent van het plasticafval gerecycled werd. Dit percentage is nu gebaseerd op het gewicht van de gesorteerde kunststof (gecorrigeerd voor niet-verpakkingen en vervuiling). Bij de nieuwe methode verplaatst het meetmoment een stap verder in de keten, namelijk wanneer de kunststof is gewassen en vermalen. Dit cijfer geeft een veel realistischere weergave van de hoeveelheid plastic die daadwerkelijk gerecycled wordt. Onderzoeksinstituut Wageningen Food & Biobased Research schatte dat door de verschuiving van meetmoment het recyclingpercentage daalt van 50 naar 39 of zelfs 35 procent.

Lees ook: Hoe recyclen we verpakkingen die uit verschillende materialen bestaan?

Efficiënte verwerking glas, papier metaal

Ondanks de forse daling van kunststofrecycling vanwege de nieuwe meetmethode ziet Klein Lankhorst dat het glas half vol is. “Ja, we moeten nog flinke slagen maken, maar we lopen voor in Europa. Glas, papier en metaal verwerken we al veel langer met recyclingpercentages die uiteenlopen van 86 tot 95 procent; ruim boven de doelstelling van de Europese Unie.” Volgens Klein Lankhorst doen we het in Nederland al van oudsher anders dan anderen. “Door het gebrek aan ruimte is het grootschalig storten van afval hier nooit echt een optie geweest, dat gebeurt slechts met minder dan 2 procent van ons afval. En de reden dat afvalenergiecentrales – goed voor 20 procent van de afvalverwerking – hier goed werken is dat ze warmte kunnen leveren aan nabijgelegen bebouwing. Neem daarbij een goede infrastructuur en sterke samenwerking tussen de overheid en het bedrijfsleven die maken dat Nederland al flinke stappen heeft gezet.”

Plasticverpakkingen recyclen

Toch blijven plasticverpakkingen vooralsnog het zorgenkindje. Waar met de verwerking van papier en glas al bijna een halve eeuw geïnnoveerd wordt, doet Nederland dat met plastic nog maar tien tot vijftien jaar. “Daarbij komt dat dat de diversiteit aan plasticverpakking veel uiteenlopender is dan van die andere stromen”, vertelt Klein Lankhorst. “Sinds een paar jaar weten we pas dat het ene soort plastic zich veel moeilijker laat recyclen dan de andere. Nu zijn we samen met de verpakkingsindustrie aan het leren hoe we hier verbeteringen kunnen maken.” Zo ziet Klein Lankhorst dat PET in steeds meer producten wordt gebruikt. “Eerst werd PET alleen voor frisdrankflessen gebruikt, maar nu zie je het bijvoorbeeld ook steeds vaker in shampooflessen. Hierdoor worden deze ook steeds beter recyclebaar.”

Klein Lankhorst waarschuwt echter ook voor de schaduwzijde van innovatie. “Je merkt ook dat plastic soms door bedrijven in de ban wordt gedaan. Dan wordt er bijvoorbeeld een fles of bakje ontwikkeld van ‘papier’ voor een ogenschijnlijk duurzame verpakking. De praktijk is dat er dan eigenschappen van plastic aan papier toegevoegd moeten worden om het vocht vast te houden. Zo creëer je juist een verpakking die moeilijk te recyclen is.”

Lees ook: Samenwerken voor het ultieme doel: een volledig recyclebare vrachtwagen

Consumentenbetrokkenheid

Het valt Klein Lankhorst op dat er bij de consument steeds meer bewustwording komt voor recycling. Consumenten kunnen in de supermarkt nu bewust kiezen voor verpakkingen die recyclebaar of van gerecycled materiaal zijn. Klein Lankhorst: “Vroeger werd gezegd dat je de consument niet met deze keus moest belasten. En je moest al helemaal niet zeggen dat een verpakking van gerecycled materiaal was gemaakt, want dat was ‘vies’. Nu zie je steeds vaker dat de consument zich bewust is van de uitdagingen van plasticrecycling en zelf in de supermarkt de duurzame verpakkingskeus kan maken.”

Gerecycled plastic als verpakking

Het succes van plasticrecycling hangt samen met het gebruik van plastic als secundaire grondstof in nieuwe verpakkingen. Zeker in tijden van lage olieprijzen, zullen producenten vaker kiezen voor virgin (nieuw) plastic. De prijs van gerecycled plastic granulaat is daarentegen stabieler, maar over het algemeen relatief duur. Daarnaast kan vooralsnog alleen met virgin plastic de glans en transparantie gemaakt worden, die veel verpakkingsproducenten nu nastreven. “Voor de recyclingsector ligt hier natuurlijk een enorme uitdaging om met innovatie en opschaling de kwaliteit en prijs van virgin en secundaire grondstof naar elkaar toe te trekken”, zegt Klein Lankhorst. “Maar ook producenten en consumenten kunnen de sector tegemoetkomen door vaker te kiezen voor een shampoofles die wat matter is van kleur, maar wel van gerecycled materiaal gemaakt is.”

Toch lijkt een honderd procent circulaire keten voor de verpakkingsindustrie een utopie, denkt Klein Lankhorst. “Als we sorteren op afval dat we goed kunnen recyclen, zal er altijd wat uit de keten vallen. En ook bij het continu recyclen, neemt de kwaliteit in theorie beetje bij beetje af. We moeten simpelweg streven naar zo min mogelijk uitval.”

Lees ook: 'Er moet meer aandacht komen voor recycling van kleding en ander textiel'

Hoop op innovatie en samenwerking

Zo is er voor iedereen in de gehele verpakkingsketen werk aan de winkel. “Met het Afvalfonds kunnen we meer differentiëren met onze tarieven, zodat de heffing voor bedrijven lager wordt als ze verpakkingsmateriaal gebruiken dat je eenvoudig kunt recyclen”, zegt Klein Lankhorst. “Ook moeten we meer inzetten op de ontwikkeling van innovatieve recyclingtechnieken, zoals chemische recycling.” Klein Lankhorst benadrukt dat de transparantie en voorspelbaarheid over de te bewandelen route cruciaal is. “Iedereen moeten weten waar ze aan toe zijn, en waar we naartoe gaan. Ik wil dat we onze recyclingdoelen blijven halen, en het liefst overstijgen.”