Glas, metaal, papier en plastic. Dat zijn de materialen waar je voor je verpakkingen uit kunt kiezen. Natuurlijk zijn daar nog allerlei variaties op te bedenken, denk aan biobased plastic of aluminium, maar die vier materialen zijn de basis. De yoghurt en kwark van FrieslandCampina zit meestal in plastic. Melk zit in een papieren pak. Gecondenseerde melk wordt in metalen blik verkocht. En koffiemelk werd heel lang in glazen flesjes verkocht, maar is inmiddels over naar een gerecyclede petfles. Glas wordt nu alleen nog gebruikt voor een yoghurt in Duitsland en voor Chocomel- en Fristi-flesjes in de Belgische horeca.
Patrick van Baal is hoofd ontwikkeling van verpakkingen bij FrieslandCampina. Daar stuurt hij een team aan van zestig Research & Development medewerkers die over de hele wereld verspreid zitten. Van Baal begon vijf jaar geleden bij de zuivelproducent, en sindsdien is er al veel veranderd. Zo was het bedrijf voor zijn komst vooral bezig om de CO2-voetafdruk van zuivel te verkleinen. Het percentage verpakkingen is op die totale bedrijfsuitstoot natuurlijk maar een klein onderdeel: 5 procent, terwijl zuivel voor 90 procent zorgt. Toch werd er gekozen om ook de verpakkingen te verduurzamen, want juist omdat het zo’n grote speler is (11,1 miljard euro omzet in 2020, waarvan 75 procent van buiten Nederland) maakt ook het verduurzamen van die vijf procent grote impact.
Verschil tussen recyclebaar en circulair
Recycling betekent dat het afval weer wordt hergebruikt tot nieuwe materialen. Van plastic verpakkingen worden dan bijvoorbeeld tuinmeubels gemaakt. Circulair betekent dat de materialen echt opnieuw als verpakkingen worden gebruikt. Glas en metaal lenen zich daar goed voor, maar dat recyclen kost wel weer meer energie en dus CO2-uitstoot. Bekijk deze video om te zien hoe dat in zijn werk gaat.
Problemen met verpakkingen
Samen met zijn team is Van Baal zich gaan verdiepen in de verpakkingsproblematiek. Samengevat werd de opdracht om ervoor te zorgen dat lege verpakkingen voortaan niet meer in de natuur terecht komen, en om de CO2-voetafdruk van de verpakkingen te verkleinen. Om uiteindelijk klimaatneutraal te worden. “Wij zijn zelf geen verpakkingsbedrijf, dus het begon met gesprekken met onze leveranciers”, zegt Van Baal. “We vroegen wat hun plannen waren voor de toekomst, en hoe zij hun CO2-voetafdruk omlaag gingen brengen.” Zelf berekende het ondertussen welke verpakkingsmaterialen het milieuvriendelijkst zijn.
Dat klinkt makkelijk, maar als producent is FrieslandCampina erg afhankelijk van andere partijen, zegt Van Baal. Als de leverancier voor een plasticsoort kiest die heel lastig te recyclen is, is er steeds nieuwe aardolie nodig om dat plastic te maken. Terwijl als je het kunt hergebruiken, er minder olie nodig is. En hergebruik is de basis voor een circulaire economie. Hetzelfde geldt natuurlijk voor papier. Dat kan zeven keer hergebruikt worden voordat de vezels te broos zijn om er nog iets van te maken. Daar zijn dus altijd nieuwe bomen bij nodig, maar die zijn wel hernieuwbaar. Glas en metaal zijn weer heel circulair, want het kan oneindig vaak opnieuw gebruikt worden, maar dat recyclingproces kost veel energie. Pas als je glas meer dan 25 keer hergebruikt is de CO2-voetafdruk gelijk aan kunststof of papierenverpakkingen. En dan moet het dus niet kapot in de glasbak belanden. “Dat gaat soms in tegen wat mensen denken”, zegt Van Baal. “En men reageert vaak vanuit emotie. Maar plastic is in veel gevallen de meest milieuvriendelijke optie.”
Daarnaast is de uiteindelijke voetafdruk natuurlijk ook afhankelijk van het recyclingpercentage. De verpakkingen moeten niet in de natuur of in de verbrandingsoven belanden. Van al het afval dat in Nederland wordt opgehaald, wordt 80 procent gerecycled. Er belandt 18 procent in de verbrandingsoven en 2 procent op de stort. Verbranding wil je uiteindelijk vermijden, maar is niet per se slecht, zei Bas van Ginkel, strategiedirecteur bij afvalverwerker Renewi eerder tegen Change Inc. “We gebruiken dat om energie uit te winnen. Maar voor een circulaire economie moet je afval hoogwaardig kunnen gebruiken in nieuwe producten.”
Hoe werkt het sorteren?
Het afval gaat altijd eerst door een sorteerproces. Het wordt in een waterbad gedaan om het te kunnen scheiden. Bij plastic werkt dat als volgt: petflessen bijvoorbeeld zijn zwaarder dan water, dus die zinken. Maar polypropyleen, waarvan de dop is gemaakt, is een stuk lichter en drijft. Zo weet de machine wat wat is. Vandaag de dag nog veroorzaakt het gebruiken van verkeerde plastic combinaties moeilijkheden bij het sorteerproces, zegt Van Baal. “De folie in onze kaasverpakking is een dunne plastic mix, maar met dezelfde dichtheid als het bakje. Het zonk allebei, waardoor de machine de plasticsoorten van het bakje en de folie niet kan scheiden.” En dat willen recyclers niet, want dat levert een vervuilde materialenmix op. FrieslandCampina heeft recent met een leverancier de juiste folie ontwikkeld die op korte termijn toegepast gaat worden.
De zuivelproducent maakt ook veel gebruik van papieren verpakkingen, wat vaak een combinatie is van papier en plastic. “Aan de binnenkant zit een laagje plastic, anders wordt de verpakking zacht: papier kan niet tegen water”, zegt Van Baal. Het voordeel van papier is volgens de verpakkingsexpert dat het een hele lage CO2 voetafdruk heeft. “En het wordt tegenwoordig verbouwd in gecertificeerde bossen in Scandinavië, waar meer bomen groeien dan er gekapt worden. En van de olie die vrijkomt bij het versnipperen van de boom maken we onze doppen. Onze Campina- en Optimel-verpakkingen zijn misschien wel de milieuvriendelijkste die er bestaan.”
Maar het scheiden van het papier van het plastic kost volgens Van Baal ook veel energie. “Daarom is een nieuwe drankkarton verpakking maken energiezuiniger, maar niet circulair. En in de papierindustrie heb je sowieso altijd een bepaalde hoeveelheid verse bomen nodig, omdat papiervezels maximaal zeven keer kunnen worden hergebruikt.” Volgens Van Baal is de papieren verpakking op dit moment de meest milieubewuste, maar niet als je kijkt naar circulariteit, dan wint 100 procent gerecycled pet. “Maar die is qua CO2-footprint weer het dubbele van een melkpak.” Het is ook best ingewikkeld, geeft Van Baal toe. “Er zit veel kennis en data achter die niet per se overeenkomt met de overheersende emotie.”
Lees ook: Nederlanders bouwen eerste schoenen-recyclemachine ter wereld
Naar een circulaire keten
Daarnaast is het ook belangrijk dat er door producenten wordt getest welke verpakkingen goed door het sorteer- en recyclingproces komen. In Heerenveen is het Nationaal Testcentrum Circulaire Verpakkingen. Van Baal is daar ook de voorzitter van het bestuur. “Vroeger dachten we bijvoorbeeld dat een milieuvriendelijke verpakking zo licht mogelijk moest zijn, want dat betekende minder olie dus minder CO2-uitstoot. Dus hebben we allerlei laagjesstructuren bedacht, zodat er zo min mogelijk plastic nodig was. Maar dat bleek helemaal niet meer te recyclen. Nu weten we dus dat we verpakkingen het best van één materiaalsoort kunnen maken.”
Vroeger was het sowieso een stuk simpeler om verantwoordelijk te zijn voor de verpakkingen, vertelt Van Baal. “Het ging tenslotte over het optimaliseren van materialen voor een lineaire keten. Maar nu willen we naar een circulaire keten die er nog niet is. En er bestaat helaas ook geen studieboek hoe je dat doet.” Het team van Van Baal is ook bezig met het opzetten van een circulaire keten op de Filipijnen. Daar verkoopt FrieslandCampina melkproducten in zakjes van heel dun plastic folie, vergelijkbaar met onze chipszakjes van vroeger. Folie dat lastig te recyclen is en heel goedkoop om te maken. “Wij kopen het materiaal daar nu terug, en investeren in een installatie die van de zakjes bouwmaterialen kan maken.” Het materiaal is te vergelijken met multiplex: hout dat in laagjes op elkaar wordt gelijmd. En de platen zijn daarna makkelijk te hergebruiken. “En zo maken we van afval bouwmateriaal.” Waarom doet de zuivelproducent dit zo? “We willen circulair worden maar er zijn geen kant en klare oplossingen. Daarom zijn we aan het experimenteren. We beginnen met het recyclen van materialen om daarna vervolgens de stap naar circulaire ketens te maken.”
Op schema
De vraag is natuurlijk of de zuivelproducent op schema ligt met de doelen die het wil halen: 2025 alles recyclebaar en in 2050 een geheel circulaire en klimaatneutrale verpakkingsketen. “Er ligt een strak plan, voor alle verpakkingen hebben we precies in kaart wanneer we ze willen omzetten. En we liggen op schema. De verpakkingen waar we zelf de materialen voor aan kunnen passen hebben we onder controle. We weten ook welke verbeterd moeten worden voor de sorteertechnologie en die voor het recycleproces.” Van Baal zegt dat het doel van 2025 daarom zeker gehaald kan worden. “Ik denk zelfs dat we in 2030 al voor 80 procent circulair zijn. En voor de laatste 20 procent hebben we nieuwe technologie nodig.” Ook daar heeft de verpakkingsexpert vertrouwen in. “Er zijn zoveel knappe koppen mee bezig, dat moet wel lukken.” En wellicht kan Van Baal het studieboek over circulaire verpakkingen dan zelf schrijven.
Lees ook: Met welke circulaire materialen bouwen we straks onze huizen?
Schrijf je in voor onze Newsbreak: iedere dag rond 12 uur het laatste nieuws
Wil jij iedere middag rond 12 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan! Schrijf je hier in voor onze Newsbreak.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
